Η Λογοτεχνία στη Μουσική: όταν οι λέξεις ηχούν, του Παναγιώτη Κάπου

22 January 2014

***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

Αλήθεια, γνωρίζετε τι κοινό έχουν ο Bruce Springsteen με τον John Steinbeck και τον Scott Fitzgerald, ο David Bowie, οι Radiohead και οι Pink Floyd με τον George Orwell, οι Manowar και οι Simon and Garfunkel με τον Όμηρο, οι Metallica με τον Dalton Trumbo και H. P. Lovecraft, οι Blind Guardian και οι Led Zeppelin με τον J. R. R. Tolkien, οι Rolling Stones με τον Mikhail Bulgakov, οι Cure και ο Frank Sinatra με τον Albert Camus, ο Bob Dylan και η Loreena McKennitt με τον Δάντη, ο Leonard Cohen με τον Καβάφη, ο Μίκης Θεοδωράκης, τα Υπόγεια Ρεύματα και τα Διάφανα Κρίνα με τον Κώστα Καρυωτάκη;

Έχετε επίγνωση πόσα από τα αγαπημένα σας τραγούδια έχουν τη λογοτεχνία ως σημείο αναφοράς και έμπνευσης;

Μια πληθώρα μουσικών ειδών από την έντεχνη και την ποπ μέχρι τη ραπ και όλες τις εκφάνσεις της ροκ έχουν δεχθεί επιρροές από τη λογοτεχνία κάθε εποχής, κινήματος, σχολής και είδους. Από την επική παράδοση του Ομήρου και του Δάντη, τα μυθιστορήματα της κλασικής λογοτεχνίας, τον μυθοπλαστικό κόσμο της φαντασίας και του τρόμου μέχρι την αστυνομική λογοτεχνία παρατηρούμε ότι ο κατάλογος παραμένει ανεξάντλητος μη γνωρίζοντας χωροχρονικά πλαίσια.

Μια αναλογία που θα μπορούσε κανείς να επισημάνει ανάμεσα σ’ αυτά τα δύο είδη τέχνης είναι ότι οι δημιουργοί τους διακατέχονται από κοινά χαρακτηριστικά. Οι στιχουργοί, οι μουσικοί και οι συγγραφείς εμφορούνται από εκείνη τη δημιουργική φλόγα που επιθυμεί να μεταδώσει τη φαντασία, τη σκέψη, τα αισθήματα και τις εμπειρίες τους στο κοινό. Άλλωστε, η επικοινωνία και ο διαμοιρασμός όλων αυτών των στοιχείων δεν αποτελούν την πεμπτουσία της τέχνης;

Παραφράζοντας το γνωστό ρητό «η μουσική ξεκινά εκεί που τελειώνουν οι λέξεις» θα έλεγα ότι και η λογοτεχνία αρχίζει όταν η μουσική σταματά ή αλλιώς ότι η λογοτεχνία ξαναζεί μέσα από τη μουσική και το τραγούδι.

Είναι γεγονός πως, διαχρονικά, η μουσική και η λογοτεχνία αποτελούν δεξαμενές δημιουργικής αλληλεπίδρασης καθώς αντλούν αλλά και παρέχουν έμπνευση. Η σχέση αμφίδρομη. Από τη μία πλευρά, η μουσική επηρεάζει τη λογοτεχνία τόσο με την έννοια της μουσικότητας των στίχων, του ρυθμού κ.λπ. όσο και σε καθαρά αφηγηματικό επίπεδο αποτελώντας συστατικό στοιχείο της πλοκής, των χαρακτήρων ή απλό σημείο αναφοράς. Χαρακτηριστικό παράδειγμα επίδρασης της μουσικής στη λογοτεχνία αποτελούν μεταξύ άλλων τα έργα των Leo Tolstoy «Η σονάτα του Κρόιτσερ» και James Joyce «Ο νεκρός» ή ακόμα οι πιο σύγχρονες δημιουργίες των Jonathan Franzen «Ελευθερία», Nick Hornby “High Fidelity” και William T. Vollmann «Κεντρική Ευρώπη».

Φυσικά, υπάρχει και η αντίστροφη σχέση, με τη λογοτεχνία να είναι διαρκώς παρούσα στη μουσική καθώς μια πανσπερμία καλλιτεχνών ξεδιπλώνουν τη μουσική τους αφήγηση μέσω λογοτεχνικών επιδράσεων αναβιώνοντας λογοτεχνικά έργα ή δίνοντάς τους μια δεύτερη ευκαιρία. Έτσι, τίτλοι τραγουδιών, ονομασίες συγκροτημάτων, στιχουργικό περιεχόμενο ακόμα και το μουσικό ύφος μπολιάζονται με λογοτεχνικό περιεχόμενο.

Θεωρώ, κατά συνέπεια, πως η λογοτεχνία που ξαναζεί μέσα από τη μουσική μπορεί να αποτελέσει πύλη μετάβασης στην αναγνωστική διαδικασία καθώς όσοι δε διαβάζουν μπορούν να μετατραπούν σε αναγνωστικό κοινό ανακαλύπτοντας με έμμεσο τρόπο τη σαγήνη της τέχνης του γραπτού λόγου. Κάπως έτσι και ο γράφων σε νεανική ηλικία εισχώρησε στον κόσμο των λέξεων μεταλαμπαδεύοντας το πάθος του για τη μουσική και στη λογοτεχνία.

Μάλιστα, η ψηφιακή γενιά που σε μεγάλο βαθμό δε διακατέχεται από αναγνωστική κουλτούρα μπορεί να επικοινωνήσει δημιουργικά με τα λογοτεχνικά έργα κάθε είδους μέσω της μουσικής είτε ανακαλύπτοντας μέσα από τα κοινωνικά δίκτυα και τις νέες τεχνολογίες επικοινωνίας πως τα αγαπημένα της τραγούδια αποτελούν προϊόν λογοτεχνικής επίδρασης είτε μέσω της διδασκαλίας της λογοτεχνίας με τρόπο δημιουργικό και βιωματικό όπου θα μπορεί να εμβαθύνει σε χαρακτήρες, λογοτεχνικές σκηνές, ποιητικούς στίχους κ.λπ. με αφορμή ένα αγαπημένο τραγούδι. Ίσως, τελικά, δεν είναι τόσο δύσκολο να γεννηθούν νέοι αναγνώστες απλά ο τρόπος να μην είναι πάντα ο ενδεδειγμένος.

Φυσικά, η εμπειρία της ανακάλυψης της λογοτεχνίας μέσα από τη μουσική μπορεί να λειτουργήσει ευεργετικά και στον καθένα που μέχρι τώρα απλά δεν έχει έρθει σε επαφή με τον λογοτεχνικό κόσμο. Ιδίως από τη στιγμή που θα αφεθεί στη συνδυασμένη μαγεία της μουσικής και της λογοτεχνίας ανεπαίσθητα θα έχει εισχωρήσει σ’ ένα δημιουργικό σύμπαν που αντιστρέφει αισθήσεις και διαδικασίες καθώς πλέον θα διαβάζει μουσική και θα ακούει βιβλία.