***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

Η μέρα του καρναβαλιού, Μαριλένα Παππά, Εκδόσεις Βακχικόν 

Η Μαριλένα Παππά, στο βιβλίο της Η μέρα του καρναβαλιού, Βακχικόν 2022, συνθέτει μια δυνατή αλληγορία την οποία ξετυλίγει με τρόπο φυσικό και καθηλωτικό. Την ιστορία της τοποθετεί συμβολικά σε ένα μικρό χωριό κοντά στη ζούγκλα, με πρωταγωνιστή έναν έφηβο χωρίς όνομα και αγνώστου προελεύσεως.

Στην κλειστή κοινότητα όπου ζει o έφηβος, το κακό είναι ενδημικό. Η εξουσία ασκείται από τον Ομάρ και τον Προφήτη, χαρακτήρες αριβίστες, που επιβάλλουν τις θελήσεις τους θέτοντας σε λειτουργία μηχανισμούς αυταρχικών καθεστώτων. Η διεφθαρμένη elite, που χρησιμοποιεί την εξουσία για λογαριασμό της, συμπεριφέρεται αυθαίρετα και βάσει μη ορθολογικών κινήτρων. Εκφραστές του απόλυτου κακού οι εκπρόσωποι, δεν αφήνουν χαραμάδα διαφυγής. Το έγκλημα είναι καθημερινό και συνεχές: πάθη και νευρωτικά ξεσπάσματα των ηγετών, κακοποίηση των πολιτών.

Η επανάληψη φέρνει στην επιφάνεια έναν κόσμο μανιχαϊστικό, μια καρναβαλική κατάσταση με γκροτέσκο χαρακτηριστικά, που αποκλείει την ευνομία και παραπέμπει σε κοινωνίες ετεροκατευθυνόμενων ανθρώπων. Ο αμοραλισμός που επικρατεί στο μικρό χωριό, αντικατοπτρίζει τη βία και χυδαιότητα του κόσμου μας, ενώ θίγεται η παθητικότητα και προσαρμογή των πολιτών στην ανισορροπία.

[..] Ο έφηβος πάγωσε. Κοιτούσε κατάματα το λιοντάρι. Κι όσο κοιτούσε τον θάνατο μπροστά του τόσο λιγότερο τρομακτικός του φαινόταν. Μέσα στα γυάλινα, διαπεραστικά μάτια του ζώου μπορούσε να διακρίνει ένα ίχνος συμπάθειας. Το λιοντάρι τον πλησίασε αργά. Ο έφηβος έπιασε τον εαυτό του να μελετά το πρόσωπό του –δύο μάτια, μία μύτη, ένα στόμα. Πόσο διέφερε ο ίδιος απ’ αυτό το παράξενο και απειλητικό πλάσμα που είχε μπροστά του; Σκέφτηκε ότι αν το λιοντάρι συμβόλιζε το κακό, εκείνος ήταν στ’ αλήθεια τόσο διαφορετικός; Ήταν το καλό; Αν εκείνος έβλεπε το λιοντάρι σα θήραμα, θα το άφηνε να ξεφύγει;[…] (σελ. 17)

Η αθωότητα είναι εξορισμένη από το μικρό χωριό. Θριαμβεύει η κόλαση. Ο νεαρός έφηβος υφίσταται με ψυχικό σπαραγμό την κακοποίηση από τους σφετεριστές της εξουσίας, όπως την υφίστανται οι σιαμαίες αδελφές και κάθε άλλο πλάσμα στη μικρή κοινότητα. Βαλτωμένος, περιχαρακωμένος, επιβιώνει χάρη στη αγάπη του τυφλού και πολύπαθου Ισμαήλ (persona του καλού).

[…] Ο Ισμαήλ εντυπωσιάστηκε από τις τόσο παραστατικές περιγραφές του εφήβου. Ποτέ του δεν τον είχε ακούσει να του μιλά για τη φύση και τη ζωή. Για δευτερόλεπτα αναρωτήθηκε ποιος ήταν στ’ αλήθεια ο έφηβος. Πολλές φορές συμβιώνεις με κάποιον, μεγαλώνεις μαζί του, αλλά αφήνεις τη ζωή να σε παρασύρει, να σε προσπεράσει, χωρίς να μάθεις ποτέ ποιος στ’ αλήθεια ήταν. Χωρίς να του δείξεις ποτέ ποιος στ’ αλήθεια ήσουν. Αφήνοντας πίσω αναμνήσεις που σχηματίζουν οι λέξεις «γεια», «αντίο», «καλημέρα», «τα λέμε», «ήταν καλό το φαγητό σήμερα;». Μένοντας μόνος με μια αμήχανη οικειότητα που δεν έγινε ποτέ αυτό που προοριζόταν. Ένας άγουρος καρπός που έπεσε από κάποιο δέντρο και σάπισε. «Αυτόν τον ήξερα, ήταν σαν πατέρας μου». «Αυτόν τον ήξερα, ήταν σαν γιος μου». Ανταλλάσσοντας αμέτρητες λέξεις χωρίς νόημα, αποφεύγοντας το μοίρασμα, το κλάμα και τη χαρά. […](σελ. 34-35)

Η Μαριλένα Παππά αναφέρεται στην άρρηκτη σχέση του ανθρώπου με τη φύση, στην ομορφιά της πανίδας και της χλωρίδας, της διαφορετικότητας, της αγάπης, της συγχώρεσης. Ο ανώνυμος έφηβος τελικά θα κάνει την επανάστασή του. Η κάθαρση θα επέλθει, ο αναγνώστης και η αναγνώστρια θα δονηθούν από προβληματισμούς και συναισθήματα.

[…] Ξανάφερε στη θύμησή του τη συνάντηση με το λιοντάρι. Είχε καταφέρει να επιβιώσει. Για μερικά δευτερόλεπτα ένιωσε ότι μπορούσε να αντιληφθεί την ανακούφιση της συγχώρεσης. Σκέφτηκε τον Ομάρ, τον Προφήτη και τον Ισμαήλ. Τους τοποθέτησε σε αυτό το μεσημέρι μέσα στον βάλτο μαζί του. Φαντάστηκε τους τέσσερίς τους να συνυπάρχουν αρμονικά. Φαντάστηκε τα κορμιά τους να απολαμβάνουν τον ήλιο και την υγρασία του νερού, το βλέμμα τους να καθαρίζει μέσα στο γαλάζιο αυτού του ουρανού και την αγάπη λίγο πιο κει να ξαναγεννιέται. Και στ’ αλήθεια τούς συγχώρησε για όσα έκαναν και δεν έκαναν· για όσα του έκαναν κι όσα δεν του έκαναν. […] (σελ. 30)

Ακραία βία και σκοτεινός εαυτός. Απουσία λογικής. Ένα καρναβάλι αλληλοσφαγής, απανθρωπιάς, επικράτησης των ενστίκτων. Ο Ευγένιος Ιονέσκο μιλούσε για «δυσμορφία της ύπαρξης». Η λύσσα της ωμοφαγίας θα κατακλύσει το πλήθος. Όπως στον Ρινόκερο,[i] θα υποκύψει στον ηλεκτρισμό της μαζικής θύελλας.

[…] Μια βαριά μυρωδιά αναδυόταν από τα πτώματα. Οι γυναίκες χοροπηδούσαν με τις απόκοσμες μελωδίες των μουσικών. Οι ρώγες τους ανεβοκατέβαιναν σαν ελατήρια. Η γύμνια δεν φαινόταν να τις απασχολεί. Στα βλέμματά τους συνυπήρχαν αισθήματα φόβου, διέγερσης κι αυτής της αλλόκοτης χαιρεκακίας. Τα χαχανητά τους μαρτυρούσαν την άγνοιά τους, την τυφλή υπακοή τους και την αποδοχή της ένταξής τους σε μια μάζα αθλιότητας. […] (σελ. 43)

Ο Προφήτης, εκπρόσωπος του μεσσιανισμού, ενός πατερναλιστή ηγέτη Υπερανθρώπου, επιβάλλεται με τη διεφθαρμένη του συνείδηση. Στηρίζεται σε ανθρώπους-μάζες, όχι ελεύθερους, αλλά εξαρτημένους, όπως οι σιαμαίες αδελφές. Ο αυταρχικός Ομάρ προσφέρει θέαμα στα πλήθη, για να τα υπνωτίσει, να τα εξανδραποδίσει, να τα μεταβάλλει σε πειθήνια όργανα που εκτελούν τυφλά τις θελήσεις του. Ο τυφλός και ανεξίκακος Ισμαήλ, αντίθετα, αντιπροσωπεύει τις δυνάμεις του καλού. Το ίδιο και ο έφηβος.

Η Μαριλένα Παππά με τη νουβέλα της Η μέρα του καρναβαλιού αντιτίθεται σε κάθε είδους ολοκληρωτισμό που στρεβλώνει την αλήθεια και χειραγωγεί μέσα από τον φόβο. Ο αλλεργικός στο κακό Ομάρ, όπως ο Μπερανζέ στον Ρινόκερο, αισθάνεται μόνος μέσα στο πλήθος. Αντιστέκεται αυθόρμητα και με στοχασμό στην παράλογη λογική που του σερβίρουν. Τελικά γλυτώνει από τη λύσσα του κακού, για να ξημερώσει η επόμενη μέρα, να επιβεβαιωθεί ο κύκλος της ζωής και του θανάτου, η διαλεκτική της διαρκούς εξέλιξης. Το χώμα και το νερό, οι δυνάμεις της ζωής, θα γεννήσουν τη νέα εποχή. Ένα νεαρό ζευγάρι με στιβαρά μέλη θα εκπροσωπήσει την αλλαγή.

Η μέρα του καρναβαλιού συμπυκνώνει την αέναη πάλη ανάμεσα στο καλό και το κακό, στα ένστικτα και τη λογική. Τη ζωώδη δίψα μας για αίμα και επικράτηση. Την παράκρουση. Την τρομοκρατία και τον φόβο, που καθιστά τους πολίτες άβουλα όντα.

Όμορφες περιγραφές, γλαφυρότητα, σασπένς και έμμεσος διδακτισμός μέσω της αλληγορίας. Το καλό και το κακό είναι τελικά επιλογή μας, ενώ η ανθρώπινη ύπαρξη δικαιώνεται μέσα από τη συνύπαρξη και την αγάπη, τη μόνη δύναμη που με τη διαλεκτική της προωθεί τον πολιτισμό.

[…] Μέσα από την υγρασία που εξατμιζόταν στο σκοτάδι, το τέλος διαδεχόταν μια αρχή που μιλούσε για έναν άλλον κόσμο. Έναν κόσμο που ξαναχτιζόταν πάνω στις στάχτες μιας ζωής που κάηκε μες στη λαμπρότητα της προχωρημένης αποσύνθεσης. Έτσι και αλλιώς, το καρναβάλι αυτό το νόημα είχε. Τη γιορτή μιας νέας ζωής. Κι αν στ’ αλήθεια κάτι έπρεπε να γιορτάσει αυτό το χωριό, ήταν η αρχή αυτής της επανεκκίνησης. Ήταν η αρχή αυτής της αρχής. Αυτήν την ώρα που όλα υπάκουαν σκυφτά στη λύτρωση της βροχής. Αυτήν την ώρα που το τέλος έσβηνε αργά και μελαγχολικά στο αχανές της ζούγκλας. […] (σελ. 51)

[i] Ο Ρινόκερος: θεατρικό έργο γραμμένο από τον Ευγένιο Ιονέσκo (1959). Ανήκει στο Θέατρο του Παραλόγου. Κατά τη διάρκεια των τριών πράξεων, οι κάτοικοι μιας μικρής, επαρχιακής Γαλλικής πόλης μεταμορφώνονται σε ρινόκερους. Ο μόνος άνθρωπος που δεν υποκύπτει σε αυτή τη μαζική μεταμόρφωση είναι ο κεντρικός χαρακτήρας Μπερανζέ, μια πανανθρώπινη μορφή. Ο Ρινόκερος είναι αντιναζιστικό έργο.

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.