***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

Αδελφικό, Βάσια Τζανακάρη, Εκδόσεις Μεταίχμιο

Όταν η Μάρω Αμπατζή, ηρωίδα του νέου μυθιστορήματος της Βάσιας Τζανακάρη, αποφασίζει να επιστρέψει στο Αδελφικό δεν το κάνει παρακινημένη από νοσταλγία· βαθύτερος πόθος της, άλλωστε, δεν είναι ο γυρισμός στους προσφιλείς της τόπους, αλλά η επιστροφή στα νεανικά της χρόνια, ευχόμενη να ανακαλύψει εκεί το σθένος και τις απαντήσεις που θα την βοηθήσουν να προχωρήσει. Αυτή τη διπλή διαδρομή προς το παρελθόν και προς το μέλλον καταγράφει η συγγραφέας για να αφηγηθεί την ιστορία μιας παρατεταμένης εφηβείας και μιας διαρκώς αναβληθείσας ενηλικίωσης.

Επιλέγοντας να διηγηθεί την ιστορία μέσα από δυο εναλλασσόμενες πρωτοπρόσωπες αφηγήσεις, μιας γυναίκας και ενός άντρα, η Τζανακάρη δημιουργεί δυο διακριτές φωνές που κατορθώνουν να σχεδιάσουν και να χρωματίσουν το μυθιστορηματικό σύμπαν. Η συνάντηση της Μάρως και του Μελισσινού, κεντρικού ήρωα του βιβλίου, δεν είναι απλώς η αφορμή για μια ερωτική ιστορία· η σχέση των δυο ηρώων γίνεται το πεδίο μελέτης των μυστικών δυνάμεων της μνήμης και της ετεροθαλούς αδελφής της της λήθης – δεν είναι άλλωστε τυχαίος ο τίτλος του βιβλίου. Ένας πραγματικός τόπος, το Αδελφικό, χωριό του νομού Σερρών, υφίσταται διαδοχικές μεταστάσεις, γίνεται ο κύριος τόπος δράσης του μυθιστορήματος (κι επομένως ένας «χάρτινος» τόπος) και ταυτόχρονα ο μυθικός τόπος μιας παραμυθητικής αφήγησης που εξιστορείται μέσα στις σελίδες του βιβλίου, η οποία, αν και εγκιβωτισμένη στο σώμα του, αποτελεί ταυτόχρονα έναυσμα και κλειδί για την πλοκή και την εξέλιξή του. Οι ερμηνείες του τίτλου δεν εξαντλούνται εδώ· η Τζανακάρη στο Αδελφικό συνθέτει μια χαμηλόφωνη ελεγεία για την αδελφική αγάπη, για τα αδέλφια που γίνονται επιστήθιοι φίλοι, για τους φίλους που κάποτε υπήρξαν αδέλφια, για τις μυστικές συγγένειες που συνδέουν όσους  υπήρξαν συν-κοινωνοί της μουσικής και της κουλτούρας μιας εποχής.

Η μνήμη είναι μοχλός και θέμα της ιστορίας. Εύστοχα η Τζανακάρη ανασυστήνει το παρελθόν μέσα από διάσπαρτες ψηφίδες της μνήμης και δεν αναλώνεται σε μια γενικόλογη μελαγχολική νοσταλγία. Εκείνο, άλλωστε, που μας εξουσιάζει δεν είναι το παρελθόν καθαυτό. Εκείνο που μας εξουσιάζει είναι οι εικόνες του παρελθόντος (η φράση του George Steiner επανερχόταν κάθε τόσο στο νου μου ενώ διάβαζα το Αδελφικό). Άλλοτε σημαντικά κι άλλοτε ασήμαντα επεισόδια, πρόσωπα ή χώροι, συνθέτουν την απολεσθείσα νεότητά των ηρώων και αναπαριστούν τη Θεσσαλονίκη των τελευταίων χρόνων της δεκαετίας του ’90· περιστατικά που παρά τη συγκινητική ακρίβεια με την οποία αναπλάθουν τον χώρο, προκαλούν νοσταλγία για τα φοιτητικά χρόνια ακόμα και σ’ εκείνους που τα έζησαν πολύ μακριά από το «Λούκι Λουκ», το «Μπαχτσέ Τσιφλίκ», το «Φρουτότυπο» και το «Berlin».

Το αδιάκοπο πήγαινε έλα των ηρώων μεταξύ ζώσας ζωής και μνήμης εικονοποιεί τον δισταγμό τους να συνειδητοποιήσουν την αδιανόητη επιρροή που άσκησαν πάνω τους οι μελωδίες, οι στίχοι, οι εικόνες και οι ιστορίες που τους έθρεψαν κατά τη διάρκεια της εφηβείας τους. Η ποπ κουλτούρα της δεκαετίας του ’90 ή έστω μια εκδοχή της, καθώς και ο τρόπος που επέδρασε και συνεχίζει να επιδρά στους ήρωες του βιβλίου παίζουν καθοριστικό ρόλο, αφού νοηματοδοτούν τις προσδοκίες και τις διαψεύσεις τους και προοικονομούν τις πράξεις και τις πεποιθήσεις τους. Με άλλα λόγια, ο έντονα δραματικός τρόπος που αντιλαμβάνονται τη ζωή δεν είναι παρά συνέπεια της μουσικής, των ταινιών και των βιβλίων που κατανάλωσαν, ή όπως παραδέχεται ο Μελισσινός για να δικαιολογήσει την ευπιστία του στα «θρυλούμενα» περί Αδελφικού που τον οδήγησε στο χωριό: «μπορεί το κίνητρό μου να ήταν στην πραγματικότητα η επιθυμία να ζήσω κάτι κινηματογραφικό».

Εξόριστοι από την αυθορμησία και την ξενοιασιά, η Μάρω και ο Μελισσινός, εγκλωβισμένοι καθένας στην προσωπική του τραγωδία, δέσμιοι σε ένα δίχτυ αμφιταλαντεύσεων, δισταγμών, αμφιβολιών και αντιφάσεων, συνδέονται, χωρίς ίσως να αντιληφθούν εξαρχής τη γειτνίαση τους στο αόρατο δίχτυ,  και επανακτούν έτσι την υπερπροσωπική μορφή τους, καθώς γίνονται φορείς μιας εποχής ή μάλλον του μεταίχμιου μεταξύ δυο εποχών –της νεανικής και της ενήλικης ζωής– και δύο αιώνων, του 20ου και του 21ου.

Με σύγχρονη γλώσσα, χωρίς μελοδραματισμούς, η Τζανακάρη μεταγγίζοντας την βιωμένη εμπειρία της στους ήρωες του βιβλίου συνθέτει ένα μυθιστόρημα για την πολυπλοκότητα των οικογενειακών σχέσεων, για τις απουσίες που μας στοιχειώνουν, τους ανοιχτούς δρόμους, τις απραγματοποίητες επιθυμίες, την καθοριστική επίδραση της μουσικής, της ποίησης και των άλλων τεχνών στην διαμόρφωση της ύπαρξης και την ενστικτώδη αντίδρασή μας στην σαρωτική επέλαση του χρόνου. Κι ενώ η ποίηση είναι πανταχού παρούσα –στους στίχους των τροβαδούρων της ροκ, στην ποίηση του πρόωρα χαμένου Δημήτρη και του ποιητή Απόστολου Νταγιαντά και αλλού– αποφεύγεται προσεκτικά ο περιττός λυρισμός. Η Τζανακάρη δεν επιδιώκει να δώσει απαντήσεις, και ακόμα κι όταν θέτει νέα ερωτήματα γνωρίζει ότι δεν έχουν απόκριση: «εξακολουθείς να είσαι γονιός όταν το παιδί σου πεθαίνει;», «μπορεί ένα σπίτι να είναι το άλλο σου μισό;».

Το τέλος της ιστορίας βρίσκει τον Μελισσινό και τη Μάρω σε μια συνθήκη πολύ διαφορετική από τα ρομαντικά ή ηρωικά φινάλε που ονειρεύτηκαν στην εφηβεία τους αφού δεν φαίνεται να βιώνουν την «απόλυτη, εκστατική, αστραφτερή» ευτυχία των εφηβικών τους χρόνων· η «πεζότητα» ωστόσο μιας τέτοιας συγκατάβασης, με  λυτρωτικές ωστόσο –ή έστω θεραπευτικές– ιδιότητες, δεν είναι παρά η οριστική συνειδητοποίηση μιας επώδυνης και καθυστερημένης ενηλικίωσης.

*** Ο Νίκος Χρυσός (1972) είναι  συγγραφέας. Για το βιβλίο του “Καινούργια μέρα”, Εκδόσεις  Καστανιώτη 2018, τιμήθηκε με το Βραβείο Λογοτεχνίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (European Union Prize for Literature) 2019, το Βραβείο Λογοτεχνικού Περιοδικού ”Literature.gr”, το Βραβείο Λογοτεχνικού Περιοδικού “Κλεψύδρα” αλλά και με το Ειδικό Κρατικό Βραβείο που προάγει τον διάλογο πάνω σε ευαίσθητα κοινωνικά ζητήματα. Διηγήματά του έχουν συμπεριληφθεί σε συλλογικούς τόμους. 

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.