Κριτική: Τζάμπα η παράταση, Κώστας Καβανόζης, από την Λαμπρινή Γλερίδου

Η παράταση του χρόνου, γράφει η Λαμπρινή Γλερίδου [Τζάμπα η παράταση, Κώστας Καβανόζης]

24 August 2020

***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

Το παρελθόν, το παρόν που το διασώζει φέροντάς το, οι αγαπημένοι, η οικογένεια και οι φίλοι, η απώλεια, οι στιγμές που έρχονται και φεύγουν, ό, τι μπορεί να τις διαφυλάξει, η τρυφερή προς τα πίσω ματιά, η μνήμη, που εσκεμμένα αντιπαλεύει το πέρας του χρόνου, αλλά και ο μικροαστισμός, η αποτύπωση της ελληνικής νοοτροπίας και πραγματικότητας, η σύνδεση με τη φύση είναι στοιχεία που ανιχνεύονται στη συλλογή διηγημάτων «Τζάμπα η παράταση» (εκδόσεις Πατάκη, 2020) του Θρακιώτη Κώστα Καβανόζη, και εισπράττονται με ευχαρίστηση μέσα από την πρωτοτυπία των ιστοριών και την αφηγηματική ικανότητα του γράφοντος, δημιουργώντας μία ενότητα από ετερόκλιτα εκ πρώτης όψεως κείμενα, που ωστόσο συνδέονται στη βάση τους και κατά μία έννοια αλληλοσυμπληρώνονται, προκειμένου να συνθέσουν ένα ευρύ πεδίο σκέψης και προβληματισμού.

Εξ αρχής σημαντικό στοιχείο που προκύπτει από την ανάγνωση των διηγημάτων είναι η άμεση πρόκληση στον αναγνώστη του αισθήματος της οικειότητας. Άλλωστε, εμφανείς είναι και οι αυτοβιογραφικές αναφορές του συγγραφέα, που φαίνεται να αντλεί τη θεματική του από την προσωπική του εμπειρία, το οικογενειακό και φιλικό του περιβάλλον, συμβάλλοντας στην επίτευξη του κλίματος οικειότητας με τον αναγνώστη του, έναντι του οποίου ανοίγει ζητήματα κοινά και γνώριμα. Οικείοι, λοιπόν, χαρακτήρες και αληθοφανές σκηνικό, που συστήνουν ρεαλιστική αφήγηση, προκαλούν άμεση σύνδεση με τα αφηγούμενα, ενδεχομένως και ταύτιση, συνεπαίρνοντας εύκολα τον αναγνώστη μέχρι και το τέλος της αφηγηματικής πορείας, χωρίς ωστόσο το τέλος αυτό να συνιστά δεδομένη λύση των εκκρεμοτήτων που δημιουργούνται μέσω της αφήγησης. Αντίθετα, η ανοιχτότητα των διηγημάτων τίθεται ως κύριο χαρακτηριστικό τους, καθώς επιτυγχάνει την επίταση του στοχασμού για τα ουσιώδη, που υπονοούνται.

Στα πιο μεγάλα σε έκταση διηγήματα μέσα από την ακολουθία γεγονότων, εμπειριών, σκέψεων, η οποία ορίζεται από χρονικές μετατοπίσεις, αποκαλύπτεται η στοχαστική ματιά του άλλοτε πρωτοπρόσωπου και άλλοτε τριτοπρόσωπου αφηγητή και κατ’ επέκταση του συγγραφέα, που αφηγείται όχι για να εγείρει την αγωνία για την έκβαση των ιστοριών του, αλλά για να αποτυπώσει τη βεβαιότητά του για το εφήμερο των στιγμών που συνιστούν τον ανθρώπινο βίο και να επιτύχει τη διαφύλαξή τους μέσω της μνήμης και της γραφής.

Έτσι, στο διήγημα «Ιαματικά λουτρά Εφταλούς» μέσα από αναδρομικές και εγκιβωτισμένες στην κεντρική ιστορία πρωτοπρόσωπες αφηγήσεις, που συγκλίνουν νοηματικά συνθέτοντας τεχνηέντως ένα πολύ ενδιαφέρον σε αφηγηματικό επίπεδο κείμενο, πέρα από τον ερωτισμό που αναδύεται, φανερώνεται η σύνδεση του αφηγητή με το παρελθόν και τις βιωμένες στιγμές αυτού, καθώς αποτελεί σημείο αναφοράς για την εξακρίβωση του παρόντος. Στο «Μουσείο», με κυρίαρχη την περιγραφή και αντικειμενικό ύφος, μέσω της περιήγησης στη Νεκρόπολη και της λεπτομερούς παράθεσης ταφικών εθίμων της ελληνιστικής εποχής αναδεικνύεται ο θάνατος ως αναπόφευκτη μοίρα και ο εφήμερος χαρακτήρας του ανθρώπινου βίου. Στο «Λευκό» με φόντο το απογυμνωμένο χειμερινό τοπίο, που προμηνύει απώλεια και πένθος, μέσα από την αναδρομική κύρια αφήγηση που διακόπτεται από διαφωτιστικές για την πορεία των ηρώων προλήψεις, που προσφέρουν συναισθηματική ένταση, θίγεται με αποστασιοποιημένο, τριτοπρόσωπο λόγο η φιλία, η σημαντικότητα των κοινών στιγμών που σβήνουν, το κόστος της απώλειας. Και στο ομώνυμο της συλλογής διήγημα «Τζάμπα η παράταση» η φιλία κατέχει κεντρική θέση, ενώ παράλληλα διακρίνεται η έντονη νοσταλγική διάθεση για το παρελθόν και μία γλυκύτητα στην προσέγγισή του, στην οποία λανθάνει ο πόνος γι’ αυτό που χάνεται. Στο ξεχωριστό για την αφηγηματική του χάρη «Τραμπολίνο» με χιουμοριστική διάθεση ο αφηγητής θυμάται την κωμικοτραγική παγίδευσή του με τους συστρατιώτες του από ένα αγριογούρουνο, επεισόδιο που συνδέει τους εμπλεκόμενους και «στιγματίζει» μία εποχή. Κι εδώ ο συγγραφέας αποδεικνύει πως και τα πιο απλά «υλικά» μπορεί να αποτελέσουν αντικείμενο ενδιαφέρουσας αφήγησης. Στο πολύ ιδιαίτερο αφηγηματικά διήγημα «Παράνομη στάθμευση Ι.Χ. αυτοκινήτου», που συντίθεται από μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, ανακοινώσεις και πρακτικά συνελεύσεων και το οποίο διευρύνει τη θεματική της συλλογής, παρουσιάζεται με έξυπνο τρόπο ο ελληνικός μικροαστισμός, ο εγωκεντρισμός, η αδιαλλαξία, η τυπολατρία.

Αλλά και στα μικρά σε έκταση διηγήματα, που περνούν αναγνωστικά ως γνώριμα στιγμιότυπα ζωής, υποβάλλεται μέσω της συμπύκνωσης και της αποσιώπησης η έγνοια του γράφοντος για ό, τι φεύγει, για ό, τι έχει ήδη φύγει, γι’ αυτό που έχει σημασία να μένει και που γνωρίζει πως θα φύγει. Αυτή η έγνοια, βέβαια, πάντα αποτυπώνεται με όπλο την τρυφερότητα, μέσα από την εστίαση σε μικρά επεισόδια ζωής, που αποκτούν στην αφήγηση την πρέπουσα σημασία, αντιπροσωπεύοντας οικείες συνδέσεις υπό το σκιερό βάρος της απώλειας. Κατ’ αυτόν τον τρόπο στο αριστοτεχνικά σμιλευμένο μικροδιήγημα «Η παραλία», που ανοίγει και τη συλλογή, με ποιητική ένταση έρχεται στο επίκεντρο η σχέση πατέρα και γιου και ο επικείμενος και αναπόφευκτος χωρισμός τους, ενώ καθόλου τυχαία η συλλογή κλείνει με το διήγημα «Το φως», όπου γλυκά προβάλλεται η σχέση πατέρα και κόρης, με το «φως» να κλείνει, προτού χαθεί η μαγεία της στιγμής που δένει τα δύο πρόσωπα και αποκαλύπτει τη στοργή του πατέρα, αλλά και τον λανθάνοντα φόβο του αποχωρισμού.

Μπορεί, λοιπόν, η γνώριμη στον αναγνώστη πραγματικότητά του να βρίσκεται σε πρώτο πλάνο, ωστόσο η υποδηλωτική διάσταση της αφήγησης καθιστά σημαντικό στη συλλογή ό, τι αποσιωπάται και υπονοείται και θα μπορούσαμε να πούμε πως αυτό που κατά κύριο λόγο διαχέεται από το σύνολο των διηγημάτων είναι η αγάπη για τη ζωή μέσα από τη φανέρωση του πεπερασμένου χαρακτήρα αυτής. Γι’ αυτό, ως κεντρικό ζητούμενο, υπογείως, τίθεται η παράταση του χρόνου, για ό, τι έχει βιωθεί, για ό, τι βιώνεται.