***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

Η Παναγία των εντόμων, Ούρσουλα Φωσκόλου, Εκδόσεις Κίχλη

Η Παναγία των εντόμων είναι το δεύτερο πεζογραφικό βιβλίο της Ούρσουλας Φωσκόλου. Έχει προηγηθεί Το κήτος και η από κοινού συγγραφή με την Έλενα Μαρούτσου του μυθιστορήματος Δύο. Το βιβλίο συστήνεται με τον ειδολογικό υπότιτλο «Νουβέλα» και αποτελεί, ουσιαστικά, ένα δίπτυχο, ένα κειμενικό και θεματολογικό μοίρασμα ανάμεσα σε δύο ιστορίες με κοινό παρανομαστή τον έρωτα. Κεντρικό πρόσωπο του αφηγήματος είναι ένας νεαρός άντρας ο οποίος συλλαμβάνεται και τοποθετείται μέσα σε ένα ασαφές περίγραμμα τόσο ως προς την ταυτότητα, όσο και ως προς τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του. Ο άνθρωπος αυτός γίνεται αντικείμενο παρακολούθησης καθώς περιηγείται στα εκθέματα του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας το οποίο, άδειο από άλλους επισκέπτες, προσφέρεται εξ ολοκλήρου στον μοναδικό του επισκέπτη σαν ερέθισμα και αφορμή μαζί προκειμένου αυτός, εκκινώντας από τα ποικίλα εντυπωσιακά εκθέματα, να ανατρέξει και να ανασύρει εικόνες και στιγμιότυπα του παρελθόντος του, σχετιζόμενα με τον πρώτο του και ανεξίτηλο έρωτα, την Αλίκη, την οποία ο αφηγητής – ήρωας εκλαμβάνει και προσδιορίζει, πάνω στη βάση μιας παιδικής του ανάμνησης, ως Παναγιά. Το κέντρο βάρους τόσο της περιήγησης του κεντρικού ήρωα, όσο και της αφήγησης τοποθετείται στα σχετικά με τα έντομα εκθέματα που προσεγγίζονται με μία διάθεση να αποτελέσουν το ανάλογο του ανθρώπου, να τον ερμηνεύσουν και να ερμηνευθούν μέσα από αυτόν. Το στοιχείο αυτό, η επικέντρωση δηλαδή στον κόσμο των εντόμων και η ανίχνευση της δομής και τους τρόπου με τον οποίο αυτά υπάρχουν και λειτουργούν, αλλά και ο συνακόλουθος συσχετισμός τους με τον άνθρωπο, το ανθρώπινο σώμα και την ανθρώπινη ψυχοσύνθεση, προσανατολίζει και εντάσσει το συγκεκριμένο βιβλίο σε μια σχετικά πρόσφατα σημειούμενη τάση και ροπή της νεοελληνικής πεζογραφίας να προσεγγίσει τον κόσμο των ζώων και να αντλήσει από αυτόν τον τρόπο και τη μέθοδο σχηματοποίησης και μορφοποίησης των μυθιστορηματικών ηρώων.

Η αφήγηση του κεντρικού πρωταγωνιστή κινείται ταυτόχρονα με την περιήγησή του στους διαδρόμους του Μουσείου και η απόλυτη χρονική αυτή ταύτιση οδηγεί στη μετουσίωση της αφήγησης σε περιγραφή. Γιατί στην πραγματικότητα η μυθιστορηματική ύλη του βιβλίου καλύπτεται σε μεγάλο βαθμό από τις εντυπώσεις και τις προσλαμβάνουσες του ήρωα που οδηγούν με άκρα ευθύτητα στην ανάμνηση της γυναικείας μορφής που σφράγισε τη ζωή και τον ψυχισμό του. Διαμορφώνεται, κατ’ αυτόν τον τρόπο, ένα τριμερές σχήμα που εκκινεί από την αισθητηριακή εντύπωση και, συγκεκριμένα, τα ερεθίσματα της όρασης και, δευτερευόντως, της αφής, μετατρέπεται σε ενόραση του παρελθόντος, σε ενός είδους αναμνηστική διαδικασία και λειτουργία, με τη συνδρομή και της τεχνικής των συνειρμών, για να καταλήξει τελικά να γίνει λόγος, κείμενο, τέχνη. Μέσα από αυτήν την τριπλή μεθόδευση, η Φωσκόλου κατορθώνει να πλαστουργήσει έναν κειμενικό οργανισμό απολύτως ζωντανό, ρέοντα, μέσα στον οποίο πάλλεται η ανθρώπινη ψυχή και ο οποίος προσιδιάζει, ως προς την εξέλιξή του, σε έναν ζωντανό οργανισμό που αλλάζει συνεχώς για να ενδυθεί νέα σχήματα, προεκτάσεις και προοπτικές.

Η αφήγηση που εκτυλίσσεται με αφόρμηση και αφορμή τα εκθέματα του Μουσείου διακόπτεται ανά τακτά χρονικά διαστήματα που συνιστούν και σηματοδοτούν ένα είδος τομών οι οποίες συμπίπτουν με την ολοκλήρωση της περιήγησης σε καθεμιά από τις αίθουσές του. Έτσι δημιουργείται ένα είδος διακοπτόμενης αφήγησης που παραπέμπει με άκρα ευθύτητα στη δομή και τη μορφολογία του εντόμου το οποίο καθίσταται έτσι πρότυπο και προτύπωση της ίδιας της αφήγησης. Στις τομές που πραγματοποιούνται τοποθετούνται μικρά αφηγηματικά κομμάτια που αποτυπώνουν την ιδιόμορφη συνύπαρξη του ζωντανού αφηγητή με τη νεκρή, εν τέλει, δολοφονημένη από τον ίδιο, αγαπημένη του. Η εξέλιξη αυτή συμπληρώνεται από την αυτοκτονία του ίδιου του πρωταγωνιστή μέσα στο Μουσείο ή οποία έρχεται σαν επιστέγασμα όχι μόνο της προσωπικής του ιστορίας και πορείας, αλλά και του ίδιου του έρωτα που βρίσκει στον θάνατο την πλήρωσή του. Πρόκειται για την εκδοχή ενός τέλους που έχει πολλούς και μακρινούς προγόνους στη λογοτεχνία, όχι μόνο την ελληνική, αλλά και την ευρωπαϊκή. Στην εκδοχή αυτή ο αναγνώστης μπορεί να αναζητήσει την αληθινή πλήρωση και απόλαυση που η τέχνη μπορεί να προσφέρει και η οποία προκύπτει ακριβώς από τη βίωση του τραγικού, του επώδυνου, του καταστροφικού που οδηγεί στην περίφημη αριστοτελική κάθαρση, τη λύτρωση δηλαδή που έρχεται σαν επιστέγασμα, φιλτραρισμένη μέσα από το αίσθημα του περίφημου ελέου και του φόβου.

Το δεύτερο κεντρικό πρόσωπο της νουβέλας είναι η Σοφία, η υπάλληλος του Μουσείου, το βλέμμα της οποίας ακολουθεί και παρακολουθεί το νεαρό περιηγητή στις διαδρομές του μέσα στους διαδρόμους και στις στάσεις που αυτός πραγματοποιεί μπροστά στα διάφορα κουφάρια ζώων και τα απολιθώματα. Η γυναίκα αυτή που ταυτίζεται κατά κάποιον τρόπο με τον αναγνώστη ή θεατή της πορείας που διαγράφει ο ήρωας, προέρχεται σε βαθμό πολύ μεγαλύτερο από αυτόν από την περιοχή της πραγματικότητας, είναι δηλαδή σαφέστερα και ακριβέστερα προσδιορισμένη, οριοθετημένη και τοποθετημένη εντός των πλαισίων της. Το στοιχείο εκείνο που τη συνδέει με τον ήρωα είναι το αίσθημα του έρωτα που και αυτή αισθάνεται και το οποίο κατευθύνεται προς τη δεύτερη υπάλληλο του Μουσείου, την Αρετή. Ο έρωτας αυτός παραμένει κρυφός και ανεκπλήρωτος και μόνο υπαινιγμοί ή συνδηλώσεις μπορούν να οδηγήσουν στην υποψία και την υπόθεση της γέννησης και της ύπαρξής του. Πρόκειται, στην πραγματικότητα, για μία ξεκάθαρα ρεαλιστική οπτική πάνω στο ζήτημα του έρωτα ο οποίος πολύ συχνά, μέσα στην ανθρώπινη συνθήκη, παραμένει μονόπλευρος, ατελής και ανολοκλήρωτος.

Προεκτείνοντας κανείς τις παραπάνω παρατηρήσεις σχετικά με τους δύο ήρωες και τη σχέση καθενός από αυτούς με τον έρωτα θα μπορούσε να διατυπώσει την υπόθεση ότι οι δύο αυτές συνιστώσες ή παρουσίες συνιστούν τους θεμέλιους λίθους του αφηγήματος και αντιστοιχούν ο πρώτος στη λογοτεχνία και ο δεύτερος στην ίδια τη ζωή. Με τον ίδιο τρόπο, λοιπόν, που η Σοφία, η οποία ως χαρακτήρας βρίσκεται πολύ πιο κοντά στην πραγματικότητα, παρακολουθεί τον ανώνυμο ήρωα του βιβλίου ο οποίος είναι πολύ περισσότερο λογοτεχνικός, δηλαδή φανταστικός, και καταγράφει τις κινήσεις του, με τον ίδιο τρόπο και η ζωή ακολουθεί και αποτυπώνεται μέσα στη λογοτεχνία και μέσα στην τέχνη γενικότερα. Βρισκόμαστε, δηλαδή, μπροστά σε μια διφυή υπόσταση, ένα διττό αποτέλεσμα που έχει στο ένα άκρο του την τέχνη και στο άλλο τη ζωή, πλαισιωμένες και οι δύο από το αίσθημα και την πράξη του έρωτα ως δύναμης καταλυτικής τόσο για την εγκόσμια, όσο και για την καλλιτεχνική συνθήκη και πραγματικότητα. Το βιβλίο, λοιπόν, αυτό πέρα από μια απολαυστική αναγνωστική εμπειρία αποτελεί και μια διείσδυση και αποκρυπτογράφηση του ερωτικού φαινομένου όπως αυτό εκδηλώνεται, μορφοποιείται και μορφοποιεί τη ζωή και την τέχνη σε ένα ενιαίο, αξεχώριστο σύνολο μέσα στο οποίο συνυπάρχουν και συλλειτουργούν όλες οι αποχρώσεις που η ερωτική εκδήλωση προσλαμβάνει, από την ακραία του ταύτιση με το θάνατο μέχρι την ενατένισή του ως μίας δύναμης που οδηγεί ή επιδεινώνει την ανθρώπινη μόνωση και μοναξιά.

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.