***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***
Το μικρό αγόρι και ο σκελετός, Μπέϊνιρ Μπέργκσον
«Εάν η πιο μεγάλη χώρα είναι η Σιωπή,
η μνήμη είναι ο ήλιος αυτής της χώρας».
Στέλιος Λουκάς [i]
Η μνήμη, από τις σημαντικότερες λειτουργίες του εγκεφάλου. Καθώς οι σκέψεις γλιστρούν στον συνειδητό νου, συναντιούνται με τον χρόνο και τη συνείδηση. Κατανόηση, εμπειρία, αναπαράσταση, γνώση. Όλα συνδέονται με τη μνήμη.
Ο Μπέϊνιρ Μπέργκσον (Beinir Bergsson), βραβευμένος ποιητής από τα νησιά Φερόε, διαμορφώνεται μέσα από τη μνήμη. Η οδύνη της τον ταλανίζει, τον παραμορφώνει. Αλλά και τον καταξιώνει ως ποιητή.
Ο Μπέϊνιρ Μπέργκσον γεννήθηκε το 1997 στα νησιά Φερόε, δεκαοχτώ βραχώδη νησιά στον Βόρειο Ατλαντικό, ανάμεσα στη Σκωτία, τη Νορβηγία και την Ισλανδία. Ανήκουν στο βασίλειο της Δανίας και αποτελούν Αυτόνομη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία. Απαριθμούν 52124 κατοίκους, σύμφωνα με πρόσφατη επίσημη πηγή. Για νόμισμά τους έχουν τη Δανέζικη κορόνα. Θεωρούνται ο παράδεισος των πουλιών και των προβάτων. Τα πρόβατα είναι διπλάσια σε πληθυσμό από τους ανθρώπους, γιατί η πλούσια βλάστηση ευνοεί την εκτροφή και ανάπτυξή τους. Γι’ αυτό εξάλλου ονομάζονται και «νησιά των προβάτων».
Πάνω από τη σχεδόν μόνιμη ομίχλη των νησιών με τις απόκρημνες ακτές και τους ισχυρούς ανέμους, αλλά και πάνω από τα μαγικά τους φιόρδ, αιωρούνται οι επικές αφηγήσεις των σκανδιναβικών sagas με την ισλανδική καταγωγή, κουλτούρα που συγγενεύει με αυτή της Νορβηγίας. Ούτως ή άλλως, οι χώρες Νορβηγία, Ισλανδία, Δανία, Ιρλανδία, βρίσκονται σε κοντινή γεωγραφική απόσταση και είναι φυσικό να παρουσιάζουν επιρροές.
Ο Μπέϊνιρ Μπέργκσον μεγάλωσε στα νησιά Φερόε. Είχε για θέα του τα πολύχρωμα σπιτάκια των μικρών τους πόλεων και τα άγρια νερά του Βόρειου Ατλαντικού, στα οποία κολυμπούν φώκιες και φάλαινες. Όμως το μικρό αγόρι δεν έμελλε να ενηλικιωθεί ομαλά μέσα στο παραδεισένιο τοπίο της πατρίδας του. Η παιδική του ηλικία διακόπηκε απότομα. Τη στιγμάτισε ο θάνατος του πατέρα σε ηλικία 12 χρονών.
Τον Μάιο του 2018 ο Μπέϊνιρ Μπέργκσον έλαβε το βραβείο ΕΒΒΑ για την ποιητική του συλλογή Το μικρό αγόρι και ο σκελετός, με χρηματικό έπαθλο 25.000 DNN. Το βραβείο θεσπίστηκε από την Ebba Hentze (1930-2015), βραβευμένη συγγραφέα-μεταφράστρια των Νησιών Φερόε και απευθύνεται σε νέα ταλέντα στη λογοτεχνία.
«Με την πρώτη του ποιητική συλλογή ο Μπέϊνιρ Μπέργκσον επιδεικνύει μεγάλο θάρρος και γλωσσικές δεξιότητες. Καταφέρνει να δημιουργήσει μια αίσθηση ελπίδας σε περιόδους απελπισίας και παρασύρει τον αναγνώστη σε ένα ταξίδι προς άγνωστες περιοχές», ανέφερε η επιτροπή βράβευσης.
Τα ποιήματα της συλλογής του Μπέϊνιρ Μπέργκσον Το μικρό αγόρι και ο σκελετός αφορούν την απώλεια του πατέρα. Η ποιητική θεματική καθορίζεται από τον θάνατο. Το βίωμα του πένθους αποβαίνει χωροχρόνος της πρώτης του έμπνευσης. Καθώς οι οδυνηροί τόποι μνήμης και τα βασανιστικά συναισθήματα επανέρχονται, δημιουργούν ένα νεογοτθικό ρομαντικό τοπίο με ιδιοπρόσωπα χαρακτηριστικά που ενσωματώνουν υπερρεαλιστικές επιρροές και την κουλτούρα της περιοχής. Παρελθόν και παρόν αναμοχλεύονται σε μια αγωνιώδη προσπάθεια να συντηρηθεί η μνήμη.
Η συλλογή του Μπέϊνιρ Μπέργκσον Το μικρό αγόρι και ο σκελετός είναι ένα χρονικό θανάτου, με τον απομονωτικό εγκλεισμό που ακολούθησε και την ασφυξία από την οδύνη των αναμνήσεων. Αποτελείται από τρεις ενότητες.
Η πρώτη ενότητα έχει τίτλο Το μικρό αγόρι και αφηγείται ποιητικά την ανατροπή που επέφερε στην ψυχολογία η διαβρωτική αρρώστια του πατέρα. Η παιδική ψυχή φαίνεται να χάνει το περίγραμμά της. Η ασφάλεια της πατρικής αγκαλιάς εξαφανίζεται. Καθώς ο πατέρας φθίνει και η ενέργειά του ελαττώνεται, το μικρό αγόρι αναρωτιέται:
Μπαμπά, τι συμβαίνει;
Ο πατέρας νοσηλεύεται στη Δανία για καιρό και τελικά πεθαίνει από καρκίνο. Η ζωή του μικρού αγοριού αλλάζει με μιας. Η στροφή στον εαυτό αποβαίνει αδήριτη ανάγκη, προκειμένου να κρατηθεί στη ζωή. Η πατρική ενθάρρυνση έχει χαθεί. Το παιδί νιώθει σαν φυλλαράκι που παλεύει κόντρα στον άνεμο.
Ένα λυρικό κρεσέντο με αλλεπάλληλες παρηχήσεις στα πρώτα ποιήματα της ενότητας -που δεν μπορούν να αποδοθούν στη μετάφραση- αναφέρονται στο πριν της αρρώστιας και στο πόσο άλλαξε η ζωή στη συνέχεια. Το νησί άδειασε ξαφνικά εξαιτίας του θανάτου του πατέρα. Αλλά και του παππού και των γιαγιάδων. Μαζί τους χάθηκε και η παιδικότητα, τα τρυφερά λόγια, η στοργή.
Επίθετα, όπως πληγωμένο παιδί, καμένο παιδί, φοβισμένο, χαρακτηρίζουν την κατάσταση στην οποία περιήλθε. Απελπισμένο Το μικρό αγόρι γράφει μια σπαρακτική επιστολή στον Θεό και ζητά βοήθεια. Καθώς το πέπλο του θανάτου σκεπάζει την ψυχή του, οι δρόμοι της ζωής κλείνουν. Η ψυχική διάβρωση οδηγεί σε σωματοποίηση του πόνου. Το παιδί αρρωσταίνει.
Στη δεύτερη ενότητα, Παραμόρφωση, η δραματική κατάσταση απεικονίζεται από τον ποιητή με τον σκελετό. Η περσόνα του σκελετού αναπαριστά έναν άνθρωπο χωρίς δέρμα. Το σώμα φαίνεται να λείπει στην κατάσταση της Παραμόρφωσης. Ο σκελετός περιπλανιέται ανάμεσα στους ανθρώπους. Όμως ζει σε νεκροφιλική κατάσταση.
Ο θάνατος έχει πλέξει καμβά απόλυτης μοναξιάς για το παιδί. Το έκλεισε σαν το στρείδι μέσα στο όστρακο. Η ψυχή, παλινωδώντας ανάμεσα στον θρήνο της απώλειας και στον φόβο της μοναξιάς, οδηγείται στη νοσταλγία. Δάκρυα, κλάμα, ανάμνηση, νοσταλγία, τάφος, πόνος, καρκίνος, αλκοόλ: λέξεις που σημαδεύουν την ενότητα και αναδεικνύουν το δυστοπικό ψυχικό τοπίο. Αντιθέσεις συγκρίνουν την κατάσταση του τώρα με την ανεμελιά του πριν· την παιδικότητα με την αυτοκαταστροφικότητα στην οποία περιήλθε.
Η παιδική θρησκευτικότητα δίνει τη θέση της στη συμπαντική θεώρηση· σε ερωτήσεις υπαρξιακού τύπου, αποτέλεσμα της απότομης ωρίμανσης. Το μοτίβο του αίματος, με την εικόνα των πληγωμένων μαυροδέλφινων που κείτονται στην άμμο (υπαινιγμός για το βάρβαρο κυνήγι της φάλαινας, παράδοση 1000 ετών στην πατρίδα του, την οποία αρνιέται σαρκαστικά ο ποιητής στο ποίημά του Γνήσιος Φεροέζος), όπως και των σκοτωμένων προβάτων-πουλιών μέσα στο τοπίο των νησιών Φερόε, αφηγούνται τη φρίκη της παιδικής ψυχής· αλλά και την ωρίμανση.
Ο σκελετός, η γκροτέσκο ποιητική έμπνευση του Μπέϊνιρ Μπέργκσον, θυμίζει το Halloween. Οι ρίζες του Halloween είναι παγανιστικές και σχετίζονται με τη λατρεία των Δρυίδων και τους Κέλτες της Ιρλανδίας. Πιστεύεται ότι οι ψυχές των ανθρώπων που πέθαναν κατά τη διάρκεια του έτους ψάχνουν να μπουν σε ένα σώμα, για να κερδίσουν την αθανασία.
Η χρήση του σκελετού από τον ποιητή σηματοδοτεί την είσοδο στον κόσμο των πνευμάτων. Του εξασφαλίζει την επαφή με τον κόσμο των νεκρών. Μετά τον θάνατο του πατέρα, η πύλη του κάτω κόσμου ανοίγει και το μικρό αγόρι οδηγείται στη σκοτεινή πλευρά της ζωής. Ο καρκίνος σημαδεύει τη ζωή του. Ο ίδιος κυκλοφορεί σαν φάντασμα· ένας σκελετός.
Κεκαλυμμένος θρήνος είναι η ενότητα Ο σκελετός, με τη μνήμη να κυριαρχεί.
Ο Μπέϊνιρ Μπέργκσον στη συλλογή Το μικρό αγόρι και ο σκελετός μάς μεταφέρει στον μικρόκοσμο της τραγωδίας του με γλώσσα ζωντανή και εικονοποιία παραστατική. Χρησιμοποιεί επαναλήψεις, παρηχήσεις, ανοικειωτική τεχνική, αλλά και μια αφοπλιστική απλότητα στην έκφραση. Το ελεγειακό και λυρικό του ύφος, (σε κάποια σημεία θρησκευτικό ή ειρωνικό), θυμίζει την Κραυγή του νορβηγού ζωγράφου Έντβαρντ Μουνκ.
Όμως η ατμόσφαιρα του πένθους που δημιουργεί δεν είναι χωρίς τέλος. Μπορεί οι ραγισματιές να χρειαζόταν χρόνο για να γιατρευτούν, όμως ο σκελετός δραπέτευσε τελικά από το κλουβί. Πέταξε στον δρόμο της ελπίδας με ένα νέο ζευγάρι φτερά. Ο μηχανισμός της ομοιόστασης, ο ανθρώπινος μηχανισμός που πάντα αγωνίζεται μέσα μας να κρατήσει την ισορροπία, τού άνοιξε διάπλατα τον δρόμο προς την έξοδο. Το μικρό αγόρι, που ζούσε μέσα στο κουτί των αναμνήσεων, δυναμώνει από την τραυματική εμπειρία, κεντώντας με μαεστρία τα ποιήματά του.
Το μήνυμα που εκπέμπει η ποίηση του Μπέϊνιρ Μπέργκσον είναι αισιόδοξο. Η άλλη όψη της σιωπής είναι η ωρίμανση. Και η ποίηση του Μπέϊνιρ Μπέργκσον είναι ώριμη, καρπός μιας παιδικής ψυχής που ζυμώθηκε από την περιπέτεια του θανάτου και ενηλικιώθηκε. Παρότι δραματική, προκαλεί το ενδιαφέρον, γιατί περιέχει το στοιχείο της αφηγηματικότητας. Αποτυπώνεται εξάλλου με πυκνότητα, χωρίς μελοδραματισμούς, χωρίς πομπώδη γλώσσα. Γι’ αυτό και δεν κουράζει. Αποπνέει τη γοητεία της ειλικρίνειας και της παιδικότητας, συνδυασμένης αρμονικά με τον στοχασμό και την ωριμότητα. Οι στίχοι φέρνουν μαζί τους και μια κρυφή μελωδία από τον παράδεισο της πατρίδας του, τη δραματικότητα και το μαύρο χιούμορ των σκανδιναβών.
Αξίζει να επαινέσουμε την πρωτοβουλία των εκδόσεων Βακχικόν να μεταφέρουν στη γλώσσα μας τους στίχους του ταλαντούχου ποιητή Μπέϊνιρ Μπέργκσον. Η αναγνωστική πρόσβαση στην τέχνη ενός νέου και βραβευμένου ποιητή, αλλά και στη λογοτεχνία των μακρινών νησιών Φερόε, αποτελεί πλούτο για τη χώρα μας.
[i] Λουκάς Στέλιος, Η παρακμή της μνήμης, Κέδρος 2007.
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
