Η πτώση των στιγμών σε στιγμές, γράφει η Χριστίνα Λιναρδάκη [Προσωρινή αιωνιότητα, Μαρκ Στραντ]

21 October 2019

***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

Το ηλιοβασίλεμα. Τα λιβάδια που φλέγονται.

Η χαμένη μέρα, το χαμένο φως.

Γιατί αγαπώ ό,τι ξεθωριάζει;

Μια φωνή που έρχεται πριν από εξήντα χρόνια μπορεί να παραμένει επίκαιρη και να έχει πολλά να πει στον σημερινό αναγνώστη. Μια τέτοια φωνή είναι ο Μαρκ Στραντ (1934-2014), Καναδός στην καταγωγή και Αμερικανός στη ζωή και το έργο, «ποιητής πρώτης γραμμής, ευρηματικός πεζογράφος, δεινός μεταφραστής και ανθολόγος» κατά τον Αναστάση Βιστωνίτη που υπογράφει τον πρόλογο στο βιβλίο Προσωρινή αιωνιότητα. Το βιβλίο είναι μια προσεγμένη ανθολογία ποιημάτων που έγραψε ο Στραντ σε ελεύθερο στίχο, σε επιλογή και μετάφραση της Ασημίνας Ξηρογιάννη. Η ανθολογία επιτρέπει να αναδυθούν ανέπαφα η ονειρική αχλύ των ποιημάτων, η αμφισημία των στίχων και ο πλούτος των εικόνων του Στραντ.

Στο επίκεντρο, ο άνθρωπος. Όχι με ουμανιστικές προθέσεις, αλλά από ειλικρινές ενδιαφέρον για τα στοιχεία που κτίζουν το εύθραυστο της ζωής του: σκέψεις, όνειρα, σχέδια, πλάνες, όλα μπαίνουν στο μικροσκόπιο του ποιητή. Το αποτέλεσμα είναι μια ποίηση που δεν είναι υψιπετής ούτε όμως γειωμένη, καθώς τα συμπεράσματα και τα ερωτηματικά του Στραντ οδηγούν τα ποιητικά του υποκείμενα να ισορροπούν στο ενδιάμεσο γης και ουρανού με τρόπο φυσικό: σαν αυτή να είναι η κανονική τους κατάσταση.

Στέκεσαι στο παράθυρο.

Είναι ένα γυάλινο σύννεφο σε σχήμα καρδιάς.

Είναι οι αναστεναγμοί του ανέμου

που μοιάζουν με κλουβιά στον λόγο σου.

Είσαι το φάντασμα στο δέντρο έξω.

(«Η καλή ζωή», απόσπασμα)

Τα ποιητικά του υποκείμενα, ωστόσο, διέπονται συχνά από αβεβαιότητα ή ασάφεια, όπως η ίδια η ζωή. «[Ο Στραντ έ]χει τη γνώση ότι η ποίηση στηρίζεται στις αβεβαιότητες και όχι στις βεβαιότητες», όπως γράφει η Ξηρογιάννη στο επίμετρο της ανθολογίας. Η εν λόγω αβεβαιότητα γίνεται πρόσφορο έδαφος για να αναδυθεί η στοχαστική διάθεση που βλέπουμε σε όλη τη συλλογή.

Άνοιξε το βιβλίο της νύχτας στη σελίδα

όπου το φεγγάρι, πάντα το φεγγάρι, εμφανίζεται

ανάμεσα σε δύο σύννεφα, και κινείται τόσο αργά που οι ώρες

φαίνονται πως έχουν ήδη περάσει πριν εσύ φτάσεις στην επόμενη σελίδα

όπου το φεγγάρι, τώρα πιο λαμπερό, χαμηλώνει ένα μονοπάτι

για να σε οδηγήσει μακριά απ’ όσα ήξερες

(«Φεγγάρι», απόσπασμα)

Το φεγγάρι, το φως, η δύση του ήλιου, οι επιστολές, ο θάνατος, ο άνεμος, η θλίψη και το χιόνι γίνονται στοιχεία που συναντάμε συχνά στα ποιήματά του, κάθε φορά μέσα σε διαφορετικό κάδρο και συνθήκες. Είναι ένα είδος υπογραφής του, που παίρνει τη μορφή αυτών των στοιχείων με τα οποία αισθάνεται οικειότητα και που γίνονται πόρτες προς κάτι που τον προβληματίζει.

Συχνά ο Στραντ διηγείται ιστορίες με πιο δυνατό χαρακτηριστικό τους τις εικόνες τις οποίες περιέχουν. Προφανώς ο Στραντ επηρεάστηκε από την ισχυρή εικονοποιία μοντερνιστών όπως ο Γουάλας Στίβενς, ο Ρόμπερτ Λόουελ ή η Ελίζαμπεθ Μπίσοπ. Οι εικόνες του αυτές όμως, συχνά μεταφέρουν τις αναμνήσεις του, χωρίς ωστόσο να αποκαλύπτουν κάποια αυτοβιογραφική διάθεση: ο Στραντ δεν είναι εξομολογητικός. Θα χρησιμοποιήσει την ανάμνηση μόνο αν τον βοηθά σε αυτό που θέλει να πει, το οποίο αφορά το παρόν και μπορεί να λειτουργήσει για τον αναγνώστη σαν δείκτης αυτογνωσίας. Όχι λέγοντας ρητά, αλλά υπονοώντας, αμφιβάλλοντας, μιλώντας με υπαινιγμούς. Τα ποιήματά του πολλές φορές προσδιορίζουν εκ νέου την πραγματικότητα που περιγράφει, μπλέκοντας αξεδιάλυτα τις εικόνες του με πραγματικά γεγονότα και δημιουργώντας νέες εναλλακτικές.

Όταν τους δεις

πες τους ότι είμαι ακόμα εδώ

ότι στέκομαι στο ένα πόδι ενώ το άλλο μου πόδι ονειρεύεται,

ότι αυτός είναι ο μόνος τρόπος,

ότι τα ψέματα που τους λέω είναι διαφορετικά

από τα ψέματα που λέω στον εαυτό μου,

ότι με το να βρίσκομαι ταυτόχρονα εδώ και πέρα

γίνομαι ορίζοντας.

(«Αναπνοή», απόσπασμα)

Την ίδια στιγμή, η μελαγχολία είναι πανταχού παρούσα. Πρόκειται για μια μελαγχολία που ελαφρύνεται από τη λεπτή αίσθηση του χιούμορ η οποία τον χαρακτηρίζει. Εμφανή επίσης είναι τα υπερρεαλιστικά στοιχεία στην ποίησή του, γεγονός που τον ξεχωρίζει από τους υπόλοιπους Αμερικανούς ποιητές της εποχής του, οι οποίοι γύρισαν εν πολλοίς την πλάτη στον υπερρεαλισμό.

Εγκαταλείπω τα μάτια μου που είναι γυάλινα αυγά.

Εγκαταλείπω τη γλώσσα μου.

Εγκαταλείπω το στόμα μου που είναι διαρκές όνειρο της γλώσσας μου.

Εγκαταλείπω τον λαιμό μου που είναι δούλος της φωνής μου.

Εγκαταλείπω την καρδιά μου που είναι ένα μήλο που καίει.

(«Εγκαταλείποντας τον εαυτό μου», απόσπασμα)

Στην πρόταση του νέου κόσμου που ανάπλασε από τον παλιό ο Στραντ στα 1960, εμείς κουνάμε καταφατικά το κεφάλι, παρ’ ότι ζούμε στο σήμερα. Και του τείνουμε τρυφερά το χέρι, αντιγυρίζοντάς του το χαμόγελο.