Tessy Baila meets Ahmet Ümit

9 January 2016

***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

Τον γνωρίσαμε στον Ιανό και είχαμε την ευκαιρία να συνομιλήσουμε μαζί του, χάρη στη βοήθεια του μεταφραστή του κ. Θάνου Ζαράγκαλη, τον οποίο ευχαριστούμε πολύ. H τελευταία του επίσκεψη στην Αθήνα έγινε για την προώθησή του νέου του βιβλίου με τίτλο: ‘‘Έγκλημα στο Πέρα’’, που κυκλοφορεί απ’ τις εκδόσεις Πατάκης.

Ευχάριστος, προσηνής και ζεστός άνθρωπος, λατρεύει τον Όμηρο, τον Καζαντζάκη, τη Διδώ Σωτηρίου και δηλώνει πως θέλει να γίνει η κραυγή της Κωνσταντινούπολης και το έργο του να αλλάξει τον κόσμο.

separator

Γράφετε αστυνομικό μυθιστόρημα. Είναι η αστυνομική ιστορία η πρόφαση για να καταγράψετε την κοινωνική και ψυχολογική διάσταση των ηρώων;

Όταν ξεκίνησα δεν ήταν μια πρόφαση. Ήταν ένα κομμάτι της ζωής μου να γράψω αστυνομικό μυθιστόρημα επειδή η ζωή μου είχε ένταση, οπότε μου ταίριαζε αυτό το είδος. Στην πορεία κατάλαβα ότι το αστυνομικό μυθιστόρημα είναι κατάλληλο για να εξηγήσει κανείς την ψυχοσύνθεση του ανθρώπου. Στην κοινωνική μας ζωή όλοι μας φοράμε μάσκες, με τις οποίες μπορούμε να κρύβουμε τον πραγματικό μας εαυτό. Αλλά σε μία στιγμή δολοφονίας η μάσκα πέφτει και εμφανίζεται ο πραγματικός μας εσωτερικός κόσμος. Αν η λογοτεχνία έχει κάποιο καθήκον, αυτό είναι να αφηγείται το πνεύμα μα και την ψυχή του ανθρώπου και το αστυνομικό μυθιστόρημα μας δίνει την ευκαιρία να το κάνουμε αυτό πολύ καλά. Εξάλλου, είναι πολύ ευχάριστο να γράφεις αστυνομικό μυθιστόρημα.

Στα βιβλία σας παρουσιάζετε και την Κωνσταντινούπολη. Είναι σημαντικό να αφηγείστε τη γοητεία του ιστορικού παρελθόντος της Πόλης και παράλληλα τη σημερινή της ομορφιά μέσα στο έργο σας;

Ένας σημαντικός σκοπός της γραφής μου είναι να έχω ως κέντρο της αφήγησής μου τις πόλεις. Σε προ ηγούμενα βιβλία μου την Γκαζίαντεπ και το Ικόνιο. Στο μυθιστόρημα το οποίο γράφω αυτή τη στιγμή κέντρο της αφήγησης είναι η Θεσσαλονίκη. Η Κωνσταντινούπολη, όμως, είναι για μένα μία πόλη που έχει ιδιαίτερο βάρος και εξέχουσα σημασία. Πριν από 2000 χρόνια ιδρύθηκε απ’ τους Μεγαρείς που ήρθαν απ’ την Ελλάδα. Μετά ήρθαν οι Ρωμαίοι, οι Βυζαντινοί, οι Οθωμανοί και τώρα η Δημοκρατία της Τουρκίας. Όλοι οι πολιτισμοί του κόσμου ξεκινούν από ’κεί. Για χιλιάδες χρόνια, ο κόσμος διοικήθηκε απ’ αυτό το σημείο. Στην Κωνσταντινούπολη υπάρχουν πολλές γλώσσες, πολλές θρησκείες, πολλοί πολιτισμοί. Παλαιότερα ο κοσμοπολιτισμός ήταν ευρύ τερος. Ζούσαν περισσότεροι λαοί εντελώς διαφορετικοί μεταξύ τους, όμως, δυστυχώς, αυτό έχει τώρα μειωθεί. Αυτό είναι κάτι που με στενοχωρεί πολύ και γι’ αυτόν τον λόγο θέλω να καταγράψω την πολυπολιτισμικότητα της Κωνσταντινούπολης. Αν είναι δυνατόν, θα ’θελα να γίνω η κραυγή και η οργή της Κωνσταντινούπολης, επειδή οι άνθρωποι που ζουν στην Κωνσταντινούπολη δε γνωρίζουν την αξία της.

Έχετε υπάρξει ενεργός πολίτης με την έννοια ότι είχατε πολιτικοποιημένη δράση στη χώρα σας. Πιστεύετε ότι η λογοτεχνία έχει μια κοινωνική αποστολή; Είναι η ουσία της λογοτεχνίας η αλλαγή, ενδεχομένως και η επανάσταση;

Αυτό που μεταλλάσσει η τέχνη γενικότερα δεν είναι η πολιτική αλλά ο πολιτισμός. Ο πολιτικός μετασχηματισμός είναι προσωρινός και βραχυπρόθεσμος. Αν η λογοτεχνία και τα δικά μου βιβλία μπορέσουν να εκδημοκρατικοποιήσουν τον πολιτισμό θα ‘ναι για μένα πάρα πολύ σημαντικό. Γι’ αυτόν τον λόγο στα βιβλία μου τάσσομαι υπέρ των ζωντανών, δηλαδή όλων όσων έχουν ζωή μέσα τους. Σ’ όποιο σημείο του κόσμου και αν βρισκόμαστε, πιστεύω ότι αυτό είναι πολύ σημαντικό. Πρέπει να διαφυλάξου με τη φύση διότι είναι η μητέρα μας. Πρέπει να διαφυλάξουμε τα ζώα διότι αυτά μας φέρνουν σε μια ισορροπία με τη φύση και πρέπει να διαφυλάξουμε τον άνθρωπο απ’ τον άνθρωπο, διότι ο άνθρωπος μπορεί να γίνει ένα πολύ κακό πλάσμα.

Αχμέτ Ουμίτ

Κύριε Ουμίτ, πώς βλέπετε τον ρόλο της λογοτεχνίας στο μέλλον, τον ρόλο του λογοτέχνη μέσα στις σύγχρονες κοινωνίες;

Πιστεύω ότι στο μέλλον ο ρόλος της λογοτεχνίας και του λογοτέχνη θα ’ναι ακόμη σημαντικότερος, διότι η τέχνη βλέπει ολιστικά τη ζωή και κάνει μια καθολική κριτική. Οι θρησκείες και οι επιστήμες, απ’ την άλλη, βλέπουν τη ζωή τμηματικά και γι’ αυτόν τον λόγο δεν καταφέρνουν να δουν τα γενικά προβλήματα. Η Λογοτεχνία και η τέχνη μας φέρνουν αντιμέτωπους με τα πραγματικά προβλήματα του ανθρώπου. Μας φέρνει πρόσωπο με πρόσωπο. Και αυτό το πετυχαίνει μέσω της αισθητικής. Οι θρησκείες, οι ιδεολογίες, ο πολιτισμός, η πολιτική σκοτώνουν την ψυχή του ανθρώπου. Η τέχνη εξυψώνει και αποκαθαίρει και την ψυχή μας. Γι’ αυτόν τον λόγο, στο μέλλον οι άνθρωποι θα έχουν ακόμη μεγαλύτερη ανάγκη την τέχνη.

Η γνωστή Ελληνίδα συγγραφέας Διδώ Σωτηρίου είχε βραβευτεί με το Βραβείο Ιπεκτσί απ’ την Τουρκία, επειδή μέσω του έργου της προήγαγε την ελληνοτουρκική φιλία. Πιστεύετε ότι η λογοτεχνία είναι τελικά μια γέφυρα πολιτισμού που ενώνει τους λαούς;

Η Διδώ Σωτηρίου υπήρξε μια μεγάλη συγγραφέας, την οποία και εγώ αγαπώ πολύ. Η αποστολή της Λογοτεχνίας είναι να εξαφανίζει τα τεχνητά σύνορα. Όταν έρχομαι στην Αθήνα, βλέπω τα Άδανα, βλέπω την Αττάλεια. Όταν πηγαίνω στη Θεσσαλονίκη, βλέπω τη Σμύρνη. Μπορεί οι γλώσσες που ομιλούμε να είναι διαφορετικές αλλά ο τρόπος που μιλάμε, οι μορφασμοί που κάνουμε είναι ίδιοι. Στην πραγματικότητα, όλοι εμείς που ζούμε σ’ αυτήν εδώ την περιοχή προερχόμαστε απ’ τον ελληνικό, τον Ρωμαϊκό, τον Οθωμανικό πολιτισμό. Οι πολιτισμοί μας είναι κοντά ο ένας στον άλλο, μοιάζουν πάρα πολύ. Η λογοτεχνία αφαιρεί αυτά τα εμπόδια που υπάρχουν μεταξύ των πολιτισμών. Και μας υπενθυμίζει ότι εμείς είμαστε απ’ τα ίδια χώματα, παιδιά της ίδιας περιοχής.

Τα βιβλία σας έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες και έχουν γνωρίσει σημαντική επιτυχία. Πόσο σημαντικός είναι ο ρόλος του μεταφραστή στην προώθηση ενός βιβλίου; Μπορεί μία μετάφραση να προωθήσει ή ενδεχομένως να καταβαραθρώσει την πορεία ενός βιβλίου;

Κατά κάποιον τρόπο η μοίρα μας βρίσκεται στα χέρια των μεταφραστών. Η αλήθεια είναι ότι έχω ακούσει πολύ καλά λόγια για την ελληνική μετάφραση των βιβλίων μου. Τα βιβλία μου έχουν μεταφραστεί σε περισσότερες από είκοσι γλώσσες. Ελπίζω να έχουν την ίδια τύχη.

Ξεκινήσατε γράφοντας ποίηση. Ήθελα να σας ρωτήσω πόση απόσταση χωρίζει την ποίηση απ’ το μυθιστόρημα και πόσο μεγάλο είναι το άλμα που πρέπει να κάνει ο δημιουργός για να περάσει απ’ το ένα είδος στο άλλο.

Στην πραγματικότητα, δεν ξεκίνησα απ’ την ποίηση αλλά απ’ το διήγημα. Όταν υπήρχε στρατιωτική δικτατορία στην Τουρκία, πήγα στη Μόσχα για σπουδές. Φυσικά η Μόσχα δεν είναι σαν τη Μεσόγειο. Η Μόσχα είναι σκοτεινή και όλος ο κόσμος είναι μέσα. Μελαγχόλησα και γι’ αυτόν τον λόγο άρχισα να γράφω ποίηση. Ακόμη και τώρα γράφω ένα δύο ποιήματα τον χρόνο. Αλλά είμαι πεζογράφος. Αν ζήσω περισσότερα από εβδομήντα χρόνια, σκέφτομαι πάλι να επιστρέψω στην ποίηση. Είναι δύσκολη η ποίηση. Τα συναισθήματα πρέπει να μεταφέρονται με έναν πιο πυκνό τρόπο. Γι’ αυτό χρησιμοποιώ την ποίηση μέσα στα μυθιστορήματα.

Από τι χαρακτηρίζεται ένα καλό μυθιστόρημα; Είναι η ποίηση που κρύβεται μέσα του, η ιστορία, η πλοκή, η γλώσσα, οι ήρωες; Ποια στοιχεία ορίζουν την καλή λογοτεχνία;

Μα όλα αυτά μαζί. Στην πραγματικότητα, είναι όλα συνυφασμένα και άρρηκτα δεμένα μεταξύ τους. Για να μπορέσει κανείς να αφηγηθεί μία ιστορία πρέπει να μπορεί να χειρίζεται καλά τη γλώσσα, πρέπει να πλάσει μία πλοκή μ’ έναν ευφυή τρόπο και να δημιουργήσει ζωντανούς χαρακτήρες. Αν, όμως, ο αναγνώστης δεν μπορεί να νιώσει τα συναισθήματα, την οργή, τη χαρά των χαρακτήρων αυτό σημαίνει ότι δεν πέτυχε. Ο χαρακτήρας στο μυθιστόρημα είναι ένα είδος καθρέφτη. Φυσικά κανείς δε βλέπει την πραγματική του εικόνα στον καθρέφτη αλλά την ψυχή του. Αν αυτό είναι επιτυχές τότε και το μυθιστόρημα είναι επιτυχές.

Ακολουθείτε ένα αυστηρό πρόγραμμα όταν γράφετε;

Υπάρχει μια πειθαρχία στο γράψιμο αλλά όχι ένα αυστηρό πρόγραμμα. Γράφω αλλά δεν παραιτούμαι απ’ τη ζωή. Για παράδειγμα, το γραφείο μου είναι στο Πέρα, όπου υπάρχουν ωραία εστιατόρια και ταβέρνες. Αν ένας φίλος μού τηλεφωνήσει και μου πει να πάμε για ένα μεσημεριανό ρακί αμέσως τα παρατώ και πηγαίνω. Εκείνο, όμως, που πρέπει να κάνω μέσα στην ημέρα θα το κάνω. Δεν είμαι απ’ τους συγγραφείς που κλείνονται σ’ ένα δωμάτιο και γράφουν. Ζω μαζί με τους ανθρώπους, τους παρατηρώ, διαβάζω. Αυτό είναι και διασκεδαστικό και ωφέλιμο.

Θα μας μιλήσετε λίγο για τις αναγνωστικές σας αναφορές;

Πρώτα απ’ όλα, αγαπώ τους δύο μεγάλους συγγραφείς, τον Όμηρο και τον Νίκο Καζαντζάκη. Αγαπώ τον Σαίξπηρ και τον Ντοστογιέφσκι. Απ’ τους Τούρκους ξεχωρίζω τους Ναζίμ Χικμέτ, Γιασάρ Κεμάλ και Ορχάν Κεμάλ. Πιστεύω, όμως, το εξής: ο κάθε συγγραφέας γράφει ένα βιβλίο. Στην πραγματικότητα, όλοι μας διηγούμαστε την ίδια ιστορία. Απ’ το «Έπος του Γκιλγκαμές» έως και σήμερα, όλοι μας γράφουμε για την ανθρώπινη μοίρα, για τη ζωή που στο τέλος οπωσδήποτε θα χαθεί. Ίσως τα βιβλία που γράφουμε είναι για να προετοιμάσουμε αυτό το τέλος.

Ο Οδυσσέας Ελύτης έλεγε ότι αναζητούσε πάντα τον ιδανικό αναγνώστη αλλά δεν τον βρήκε ποτέ. Ποιος είναι για σας ο ιδανικός αναγνώστης;

Δε νομίζω ότι έχω δικαίωμα επιλογής. Ο κάθε άνθρωπος που διαβάζει το δικό μου βιβλίο δικαιούται να έχει τη δική του αξιολόγηση. Έχει δικαίωμα να του αρέσει ή όχι. Εξάλλου, όταν κάποιος αρχίζει να διαβάζει το βιβλίο, το βιβλίο αυτό είναι δικό του. Η λογοτεχνία είναι μία δημοκρατική τέχνη. Εγώ αφηγούμαι μία εικόνα. Η ερμηνεία αυτής της εικόνας είναι καθήκον και δικαίωμα του αναγνώστη. Γι’ αυτούς τους λόγους εγώ δεν ψάχνω τον ιδανικό αναγνώστη αλλά προσπαθώ να γράψω το ιδανικό αφήγημα, διότι, όταν γράφω στην πραγματικότητα αυτός που διασκεδάζει είμαι εγώ ο ίδιος.

Γράφετε στο βιβλίο σας: «Απ’ τις γυναίκες δε γλιτώνεις ποτέ· τα φαντάσµατά τους θα σε ακολουθούν σ’ όλη σου τη ζωή». Θα ‘θελα λίγο να σχολιάζατε αυτή τη φράση.

Ξέρετε, όλα στη ζωή του ανθρώπου, του κάθε άντρα αρχίζουν από μία γυναίκα. Η ζωή ξεκινά απ’ τις γυναίκες. Στην Ανατολία η πρώτη Θεά ήταν μία γυναίκα. Εκείνη την εποχή οι άντρες νόμιζαν ότι τα στοιχεία της φύσης, ο άνεμος, το χώμα, ο ήλιος γονιμοποιούσαν τη γυναίκα τους και όχι οι ίδιοι. Και σ’ αυτό ίσως υπάρχει μία δόση αλήθειας αφού και εμείς απ’ τις γυναίκες δημιουργούμαστε. Τη μητέρα μας, τη γυναίκα μας, την κόρη μας. Αν δεν υπήρχαν αυτές, ούτε εμείς θα υπήρχαμε ούτε η ίδια η ζωή. Αντί να προσπαθούμε να τις αποφύγουμε πρέπει μαζί τους να ζήσουμε μία αρμονική ζωή.

Θα θέλατε να μοιραστείτε μαζί μας πώς βλέπει η σημερινή Τουρκία, πώς βλέπετε εσείς την κατάσταση στη σύγχρονη Ελλάδα της οικονομικής κρίσης;

Την τελευταία περίοδο η κατάσταση στην Ελλά δα με στενοχωρούσε πολύ, διότι πάντοτε είχα Έλληνες φίλους. Μπορώ να πω ότι τώρα, με την εκλογή του Τσίπρα, δημιουργήθηκε μία ελπίδα. Ξέρω ότι υπάρχουν πολλά και δύσκολα προβλήματα. Ο Ελληνικός λαός είναι, όμως, έμπειρος και μεγάλος και θα υπερπηδήσει αυτά τα προβλήματα. Ελπίζω σύντομα να αναδυθεί στην επιφάνεια μία νέα Ελλάδα και θα ‘θελα να δηλώσω, επίσης, ότι όταν ο Τσίπρας ήρθε στην εξουσία τα σοσιαλιστικά και αριστερά κόμματα της Τουρκίας χάρηκαν.

Αχμέτ Ουμίτ

Ο Αχμέτ Ουμίτ γεννήθηκε στο Γκαζίαντεπ της Τουρκίας το 1960 και ζει στην Κωνσταντινούπολη. Σπούδασε Δημόσια Διοίκηση στο Πανεπιστήμιο του Μαρμαρά και Πολιτικές Επιστήμες στην Ακαδημία Πολιτικών Επιστημών της Μόσχας. Παρόλο που ξεκίνησε τη συγγραφική του ζωή γράφοντας ιστορίες, το πρώτο του έργο που κυκλοφόρησε ήταν η ποιητική ανθολογία με τίτλο “Η κρυψώνα του δρόμου”. Το 1992, όταν εξέδωσε το “Η ξυπόλητη νύχτα”, πήρε το βραβείο “Συγγραφής και Τέχνης του Φερίτ Μπαγίρ”. Το 1994 εκδόθηκαν η ιστορία “Μια κραυγή σκίζει την νύχτα” και το παιδικό βιβλίο “Παραμύθι μέσα στο παραμύθι”. Η ένταση που υπήρχε σ’ όλα του τα βιβλία εμφανίστηκε ολοκληρωτικά στο “Ομίχλη και νύχτα”, που εκδόθηκε το 1996. Το 1998 εκδόθηκε το “Άρωμα φόβου”, το οποίο ανέτρεψε τα μέχρι τότε καλούπια των αστυνομικών μυθιστορημάτων και δημιούργησε πρότυπο. Ακολούθησε “Το κλειδί της Αγκάθα”, που περιλαμβάνει αστυνομικές ιστορίες και το “Εγκλήματα με ονομασία προέλευσης”. Το 2010 εξέδωσε το βιβλίο “Οι μνήμες της Κωνσταντινούπολης” με τεράστια επιτυχία.