Κ. Ζαράγκαλη ασχολείστε με τη μετάφραση λογοτεχνίας από την τουρκική γλώσσα πολλά χρόνια. Μιλήστε μας λίγο για τον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζετε τα κείμενα, ώστε το τελικό μετάφρασμα να έχει το πλέον ικανοποιητικό αποτέλεσμα.
Προσέχω τη γλώσσα που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας· παραδείγματος χάρη αν χρησιμοποιεί παλιές λέξεις αναζητώ πιο λόγιες ή λέξεις της καθαρεύουσας. Παρακολουθώ το πώς μιλούν οι χαρακτήρες του έργου ώστε να διαφοροποιήσω την ομιλία τους, προσέχω αν το κείμενο είναι λογοτεχνικό ή πιο απλό. Αποφεύγω τις υποσημειώσεις στο μέτρο του δυνατού, τις χρησιμοποιώ μόνο εάν καταλάβω πως ο αναγνώστης δεν είναι σε θέση να αντιληφθεί τι εννοεί ο συγγραφέας.
Είναι σημαντικό για έναν μεταφραστή να γνωρίζει τον πολιτισμό της χώρας από την οποία μεταφράζει, να μπορεί να ερμηνεύει πρώτος εκείνος το πνευματικό πλαίσιο μέσα στο οποίο διαμορφώθηκε το κείμενο ενός συγγραφέα;
Νομίζω πως είναι σημαντικό. Τουλάχιστον να γνωρίζει την Ιστορία της χώρας. Οι συγγραφείς ακόμη και αν δεν συγγράφουν ιστορικά βιβλία, αναπόφευκτα θα αναφερθούν σε γεγονότα ή πρόσωπα του παρελθόντος. Επιπλέον, όταν κάνουν χιούμορ ή όταν κάτι υπαινίσσονται πώς θα τα καταλάβει ο μεταφραστής εάν δεν γνωρίζει τον πολιτισμό ή την Ιστορία της χώρας την γλώσσα της οποίας μεταφράζει; Η λέξη “ερμηνεύει” στην ερώτηση σας με φοβίζει λίγο. Δεν νομίζω πως έχω το δικαίωμα να ερμηνεύσω, πρέπει να αποδώσω όσο γίνεται πιο πιστά από που διαβάζω. Καμιά φορά βλέπω πως μια πρόταση την οποία μεταφράζω μπορεί να αποδοθεί καλύτερα αν την αλλάξω λίγο. Συγκρατούμαι όμως, γιατί πιστεύω πως πρέπει να “καθρεφτίσω” τον συγγραφέα όπως είναι και όχι όπως θα μου άρεσε.
Κατά πόσο διαμορφώνονται οι σχέσεις σας με τους συγγραφείς την περίοδο της μετάφρασης; Είναι σημαντικό να υπάρχει μια συνεργασία ανάμεσα στους δύο δημιουργούς;
Τουλάχιστον με τους μισούς συγγραφείς των οποίων τα έργα μετέφρασα, έγινα φίλος. Όσο καλά κι αν ξέρουμε μια γλώσσα, δεν μπορούμε να ξέρουμε τον χαρακτήρα του συγγραφέα. Έτσι ρωτάω κατευθείαν τους ίδιους αν υποψιάζομαι πως “κάτι τρέχει μ’ αυτήν την πρόταση εδώ…” Εξάλλου, νομίζω πως οι περισσότεροι συγγραφείς χαίρονται όταν βοηθούν τους μεταφραστές.
Ο μεταφραστής κατορθώνει να απολαμβάνει ακόμα την αναγνωστική διαδικασία ή μετά από τόσα χρόνια επαγγελματικής ενασχόλησης η απόλαυση αυτή έχει χαθεί;
Η ερώτηση, νομίζω, είναι στενά προσωπική. Ακόμη και τώρα απολαμβάνω την ανάγνωση σαν τους καλόγηρους του Μεσαίωνα. Υπάρχουν τόσα πολλά που δεν ξέρω που όποτε μαθαίνω κάτι καινούργιο, ενθουσιάζομαι!
Ποιες δυσκολίες αντιμετωπίζει ο μεταφραστής μιας γλώσσας όπως είναι η Τουρκική;
Η τουρκική γλώσσα δεν ανήκει στις ινδοευρωπαϊκές. Στις σύνθετες προτάσεις δηλαδή όταν έχουμε δευτερεύουσες η σύνταξη είναι τελείως “αλαλούμ” για τον Άγγλο, Γάλλο, Πορτογάλο. Στην πραγματικότητα, βέβαια, δεν είναι καθόλου έτσι. Η λογική της τουρκικής γλώσσας αφήνει έκπληκτο τον αρχάριο που θέλει να την μάθει. Οι δυσκολίες στη μετάφραση της τουρκικής γλώσσας εντοπίζονται περισσότερο στη μεγάλη διαφορά των ηθών και των εθίμων, του πολιτισμού γενικότερα καθώς και της θρησκείας. Επίσης οι γείτονες μας μιλούν πιο τρυφερά, πιο ευγενικά, εκδηλώνουν πολύ πιο συχνά και με σαφήνεια τη συμπάθεια ή αγάπη προς τον συνομιλητή τους. Αυτή η τρυφερότητα και η ευγενική συμπεριφορά πολύ δύσκολα μπορεί να μεταφερθεί στα ελληνικά. Όχι επειδή μας λείπουν οι λέξεις, αλλά επειδή έχουμε διαφορετική κουλτούρα, διαφορετικό τρόπο έκφρασης.
Απαιτείται διαρκής επιμόρφωση στα θέματα της γλωσσικής μεταφοράς tων εννοιών ανάμεσα σε δύο τόσο διαφορετικές γλώσσες;
Η γλώσσα είναι ζωντανός οργανισμός, αλλάζει διαρκώς, επομένως στο μέτρο του δυνατού πρέπει να μαθαίνουμε τις αλλαγές, τους νεολογισμούς και τα συναφή.
Στην Ελλάδα της κρίσης πόσο έχει αλλάξει το τοπίο στις εκδόσεις μεταφρασμένων έργων;
Περιορίστηκαν αρκετά όπως περιορίστηκε το κάθε τι στη ζωή μας. Από τα στοιχεία που διαθέτω, τη δεκαετία του 70 μεταφράστηκαν 16 βιβλία, τη δεκαετία του 80, 17 βιβλία, τη δεκαετία του 90, 32 βιβλία και από το 2000 μέχρι το 2006, 46 βιβλία.
Ελεύθερη απόδοση ή πιστή μετάφραση; Ποια είναι η δική σας θέση;
Νομίζω πως υπάρχει κι ένας άλλος τρόπος. Σαν τον Νασρεντίν Χότζα που έδινε δίκιο σε όλους, θα έλεγα πως σε ορισμένες προτάσεις έχουμε τη δυνατότητα να είμαστε πιστοί και σε ορισμένες άλλες επιβάλλεται να κάνουμε ελεύθερη μετάφραση.
Θάνος Ζαράγκαλης, Ahmet Ümit / Φωτογραφία: Τέσυ Μπάιλα
Συμφωνείτε πως υπάρχουν τόσες ερμηνείες ενός έργου όσες και οι μεταφράσεις του;
Απολύτως. Τα φίλτρα του καθενός είναι διαφορετικά. Ό,τι μπορείς να πιάσεις, αυτό μπορείς να δώσεις.
Τι θα συμβουλεύατε κάποιον που θα ήθελε να ασχοληθεί με τη μετάφραση;
Να ασχοληθεί μονάχα αν απολαμβάνει πολύ το να μεταφράζει. Διότι ποτέ δεν θα αμειφθεί ανάλογα με τον κόπο που πρόσφερε για μια μετάφραση. Βέβαια, ούτε και οι εκδότες μπορούν να ανταμείψουν τον μεταφραστή με βάση τον μόχθο του.
Ο Θάνος Ζαράγκαλης γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Είναι απόφοιτος της Σχολής Οικονομίας του Πανεπιστημίου Κωνσταντινούπολης. Από το 1980 ζει στην Αθήνα και από το 1995 ασχολείται με μεταφράσεις από τα τουρκικά στα ελληνικά.
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
