Η ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΖΩΗ, ΚΙΝΗΣΗ ΚΑΙ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΤΟΥ 1901: ΟΙ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ, ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ Π. ΔΕΜΕΣΤΙΧΑ, Εκδόσεις Νίκας
Εμβριθεστάτη η μελέτη της αριστούχου διδάκτορος του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών Κατερίνας Δεμέστιχα, που διέπρεψε και διαπρέπει με άκρα σεμνότητα και απαράμιλλο μεγαλείο στην έρευνα της νεοελληνικής μας θεατρικής πραγματικότητας στην επώδυνη στροφή από τον δέκατο ένατο αιώνα στον εικοστό.
Το έργο της βρίθει κοινωνιολογικών, πολιτικών και ιστορικών παρατηρήσεων μεγάλης οξυδέρκειας, ευρυτάτης προοπτικής και ιδιαίτερα εκτεταμένου πεδίου γνώσεων, που της επιτρέπουν μια «συνολική» θεώρηση του αντικειμένου της, όχι όμως και την συναισθηματική της αποστασιοποίηση, αφού η οξυμένη της ενσυναίσθηση επιτρέπει το συμπάσχειν και συνειδέναι.
Η θεατρική πραγματικότητα στην Αθήνα του 1901 ήταν τραυματισμένη από τα κοσμοϊστορικά γεγονότα του 1897 (Ελληνοτουρκικός Πόλεμος), αλλά παρέμενε μια πολιτιστική «επαρχία της Γαλλίας», όπως «ο Ξενόπουλος θα αποκαλέσει την Ελλάδα από φιλολογική άποψη» (όπως το «διατύπωσε στον πρόλογό του στην παράσταση των «Βρικολάκων» του Ίψεν το 1894 και εξακολουθούσε να ισχύει»).
Το θέατρο δεν είναι άμοιρο των ιστορικών αλλαγών και η περίφημη «περιρρέουσα ατμόσφαιρα» δεν μπορεί να αφήσει ανεπηρέαστους τους ευαίσθητους καλλιτέχνες της κάθε κρίσιμης, μεταβατικής και μεταβατικής εποχής, που λειτουργούν μάλλον σαν σεισμογράφοι εσωτερικών αλλά κυρίως εξωτερικών δονήσεων και κοινωνικών αναταράξεων.
Η φυγή σε άλλα χωροχρονικά συνεχή και σε άλλα πολιτισμικά συμφραζόμενα χωρών, που φαντάζουν περισσότερον ασφαλείς ή ευνομούμενες, οδηγεί στο διόλου αξιοπερίεργο φαινόμενο που επισημαίνει η καλή ερευνήτρια και ενδελεχής μελετήτρια Αικατερίνη Δεμέστιχα: «Το 1901, 45 από τα 67 ξένα δράματα ήταν γραμμένα από Γάλλους συγγραφείς και 30 από τις 50 ξένες κωμωδίες είναι γαλλικές».
Καθόλου αξιοπερίεργο, αφού ακόμα και σήμερα, εν σωτηρίω έτει 2021, η Ελλάδα λειτουργεί ως πολιτιστική αποικία της απρόσωπης «Δύσης», που αποτελεί μια αφηρημένη έννοια (ακριβώς όπως «η Κοινή Γνώμη» και «η Κοινή Λογική»). Ληγμένες «πρωτοπορίες» και προ πολλού ξωφλημένοι πειραματισμοί βρίσκουν καταφύγιο στις προγραμματικές δηλώσεις και στις πρακτικές εκδηλώσεις πολλών συγχρόνων μας δοκησισόφων, που πόρρω απέχουν από τους μεγαλειώδεις πνευματικούς ηγέτες εκείνης της εποχής, όπως ο Κωνσταντίνος Χρηστομάνος, που συσπείρωσε γύρω από την «Νέα Σκηνή» του προσωπικότητες (όπως οι: Κωστής Παλαμάς, Δημήτριος Καμπούρογλου, Παύλος Νιρβάνας, Γεώργιος Στρατήγης, Λάμπρος Πορφύρας, Γιάννης Βλαχογιάννης, Δημήτριος Κακλαμάνος, Γρηγόριος Ξενόπουλος, Άγγελος Σικελιανός, Σωτήρης Σκίπης, Ηλίας Βουτιερίδης και Γεώργιος Λαμπελέτ), που παρεκάθησαν την 27η/2ου/1901 στο θέατρο του «Διονύσου» «ικέτες ενώπιον του σκότους και της ομίχλης των κοινών ημερών», ζητώντας την «επάνοδο του έαρος της ζωής». Πού είναι οι σημερινοί ομόλογοι, αντίστοιχοι και ανάλογοί τους; Ή μήπως δεν υφίσταται θέμα συγκρίσεως μεγεθών; Δεν θα ήθελα να το πιστεύω μήτε καν να το σκέφτομαι αυτό. Αδιανόητος η παθητικότητα και η μεροληψία των σημερινών «ποδηγετών».
Πέρα από την όποια αδιαμφισβήτητη επιστημονικότητά του, το βιβλίο αυτό προσφέρει ένα υψηλό πληροφοριακό δυναμικό αλλά και αναγνωστική ψυχαγωγία στον ανήσυχο «επαρκή αναγνώστη», που διαπιστώνει την περιορισμένη εξελισσιμότητα του ανθρώπινου δυναμικού παρά τα εργαλεία που μας προσφέρει αφειδώς ο καταιγιστικός τεχνολογικός πολιτισμός μας.
Η ανάγκη των τότε ανθρώπων να γυρίσουν σε μυθολογικά και ιστορικά πρότυπα προγενέστερης δόξας εκδηλώθηκε και με την συγγραφή αρχαιόθεμων δραμάτων, όπως η «Σαπφώ» του Δημ. Καλαποθάκη, «την οποία έξοχα υποκρίνεται η Αικ. Βερώνη. Η εσπέρα ήτο καλλιτεχνική απόλαυσις, λόγω της τέχνης της ηθοποιού».
Δομημένη σε δύο μέρη είναι αυτή η θεατρολογική ξενάγηση στην Αθήνα της αυγής του εικοστού αιώνα: «Ιστορική επισκόπηση του 1901» και «Παραστάσεις, θίασοι, ηθοποιοί». Τρία εξαντλητικά παραρτήματα, με την απαραίτητη βιβλιογραφία, καθώς και εισαγωγή, αλλά και επίλογο-συμπέρασμα, συμπληρώνουν αυτό το μνημειώδες επίτευγμα, που θα το έλεγα «έργο ζωής».
Ένα βιβλίο που δεν πρέπει να λείπει από καμία βιβλιοθήκη. Εξαιρετικό πόνημα από μια ευσυνείδητη «εργάτρια μέλισσα» της Ιστοριογραφίας. Διαβάζεται σαν προϊόν μυθοπλασίας.
Μέσα από το θέατρο αναλύεται η ζωή σε όλες τις εκφάνσεις της. Το φάσμα της ιστορικής χαρμολύπης είναι πολυσύνθετο και πολυεπίπεδο και δεν μπορεί να περιοριστεί σε «ασπρόμαυρες» μανιχαϊστικές θεωρήσεις.
Πνευματικοί άνθρωποι σαν την Κατερίνα Δεμέστιχα τιμούν την ακαδημαϊκή και πνευματική ζωή του πολύπαθου τόπου μας και μας επιτρέπουν ευθαρσώς να ελπίζουμε στο φωτεινότατο μέλλον που μας περιμένει, αν το διεκδικήσουμε. Είμαι περήφανος που ήταν αριστούχος συμφοιτήτριά μου στην πρώτη φουρνιά αποφοίτων του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών (1990-1994).
Δρ. Κωνσταντίνος Μπούρας, Επισκέπτης Καθηγητής Θεατρικής Κριτικής στο ΕΚΠΑ
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
