Η βασίλισσα των βάλτων και των καλαμιών, γράφει η Λίλια Τσούβα [Περπατώντας στους αμμόλοφους, Κατερίνα Ρουτσενκόβα]

4 December 2020

***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

Περπατώντας στους αμμόλοφους, Κατερίνα Ρουτσενκόβα, Εκδόσεις Βακχικόν

Η Κατερίνα Ρουτσενκόβα (Katerina Rudcenkova, 1976) γεννήθηκε στην Πράγα. Ποιήτρια, θεατρική συγγραφέας και φωτογράφος, σπούδασε σενάριο και τραγούδι, καθώς και οικονομικά. Συμμετέχει σε διεθνή φεστιβάλ λογοτεχνίας. Τα ποιήματά της έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες. Στις συνθέσεις της αναμειγνύει την πραγματικότητα με το όνειρο, πειραματίζεται με τη μορφή και τη γλώσσα, ενώ την απασχολούν κυρίως οι ανθρώπινες σχέσεις και τα γυναικεία προβλήματα. Οι άνθρωποι ζουν σε σχέσεις, αλλά είναι μοναχικοί. Η ανίχνευση στην ποίησή της είναι οδυνηρή. Αποκαλύπτει την αδυναμία κατανόησης, τη βαθιά ψυχική άβυσσο ανάμεσα στους ανθρώπους.

Στη συλλογή «Περπατώντας στους αμμόλοφους» (Βακχικόν 2020) καταθέτει προσωπικά βιώματα και καταβυθίζεται σε υπαρξιακά ή διανθρώπινα προβλήματα. Τα ποιήματα είναι συνήθως ολιγόστιχα, με ελάχιστη στίξη, άτιτλα μερικές φορές. Αποπνέουν την αγωνία για το πέρασμα του χρόνου και τη διαδικασία της φθοράς. Εκφράζουν την οδύνη της ερωτικής ματαίωσης και της ανθρώπινης ασυνεννοησίας. Περιέχουν ρεαλιστικά, υπερρεαλιστικά, αλλά και ρομαντικά στοιχεία. Η ποιήτρια επιστρατεύει όλη την παλέτα των εκφραστικών μέσων και στήνει ένα σκηνικό παραμυθένιο. Ο αναγνώστης γοητεύεται από τη δύναμη του ποιητικού λόγου και την εσωτερικότητα.

Η Κατερίνα Ρουτσενκόβα εστιάζει κυρίως στις διανθρώπινες σχέσεις. Στηλιτεύει τον ατομικισμό, την έλλειψη συναισθημάτων και την κενότητα· «αυτόν τον κόσμο που βρίθει από αντιφάσεις, ξεχειλίζει από παραλογισμούς, είναι ένα ύφασμα γεμάτο τρύπες και που μπορεί να κλείσει μόνο με τη διαμεσολάβηση της δημιουργικής φαντασίας», όπως έγραφε ο γάλλος συγγραφέας Μισέλ Τουρνιέ.

Περπατώντας στους αμμόλοφους

Παρόλο που συγκινήθηκες

από την τραχιά σκιά του πράσινου

των δέντρων και του χορταριού και των κατάφυτων πεύκων

παρόλο που συγκινήθηκες από την καλοκαιρινή νοσταλγία του καπνού

του καμένου χόρτου και του ψητού ψαριού

παρόλο που συγκινήθηκες από τα παιδιά

που, αθώα ακόμα από τις απαγορεύσεις του κόσμου,

έχουν χοροπηδήσει ήδη από το ένα πλακάκι του ίδιου χρώματος στο άλλο

παρόλο αυτό το συναίσθημα

παρέμεινες ψυχρός κάτω από την απογοήτευσή σου

σαν μια παγωμένη γέφυρα σε δάσος της Σιβηρίας.

Συνέχιζες να γυρίζεις για να σιγουρευτείς

ότι τα αποτυπώματα που έμειναν στην άμμο είχαν ξεπλυθεί

ξεπλύθηκαν, όχι όμως κι εσύ. Δεν ήθελες να είσαι

δεν ήθελες να αφήσεις το αποτύπωμά σου πάνω σε τίποτα απολύτως.

Το ποιητικό υποκείμενο ζει στη σιωπή. Ψηλαφεί τη μοναξιά και αφουγκράζεται τα ουρλιαχτά των πόλεων. Συνομιλεί με την Αχμάτοβα. Αισθάνεται το τέλος των ερώτων και παλεύει με τις δυνάμεις του ασυνειδήτου. Ενώ όμως όλα ξεθωριάζουν και το χιόνι σκεπάζει τους δρόμους, απολαμβάνει τις όμορφες στιγμές της ζωής, τις συμβουλές της γιαγιάς ή τη χαρά της ποίησης. Γιατί η ζωή ζυμώνεται όπως το κρασί, ενώ «η ποιητική πράξη αντιπροσωπεύει μια απόδραση από την προσωπικότητα», σύμφωνα με τον Έλιοτ.

Για τον χρόνο

Όταν ήμουν μικρή είχα όλη τη ζωή μπροστά μου

Όμως δεν ήξερα τίποτα γι’ αυτή.

Δίπλα στη θάλασσα έμαθα πώς να βουτάω

Με το κεφάλι-πρώτα από έναν γκρεμό.

Ο ένας χρόνος φαινόταν ατελείωτος.

Σήμερα αυτές οι στιγμές αιωνιότητας

Είναι οι αβάσταχτες.

Για τη γιαγιά μου η πιο μεγάλη χρονιά

Ήταν όταν πήγαινε Δευτέρα Δημοτικού.

Όταν ήμουν στην ηλικία σου, η γιαγιά μου μού είπε,

Δεν σκεφτόμουν την ταχύτητα του χρόνου

Όπως κάνω τώρα.

Δεν το σκέφτομαι, γιαγιάκα. Τρέχει όλο και πιο γρήγορα.

Ούτε εγώ είμαι πια νέα

Μπορώ να το δω στο δέρμα μου και στα μαλλιά μου

Κι όμως απέχω ακόμα πολύ από αυτή τη συνετή ζωή

Που όλοι περίμεναν ότι θα ζήσω από τότε που ήμουν μικρή.

Κυρίως να μην πιέζεις τον εαυτό σου, είπε η γιαγιάκα

Την ώρα που πήγαινε στην κουζίνα

Για να μας βάλει λίγο κρασί

Που, όσο μιλάμε,

Ανεπαίσθητα ζυμώνεται.

Η Κατερίνα Ρουτσενκόβα προσπαθεί να αιχμαλωτίσει τις διακυμάνσεις της ταυτότητας «προτού ξυπνήσει, όταν όλα είναι ακόμα αληθινά», μέσω της φαντασίας δηλαδή και του ονείρου, μέρη στα οποία η συνείδηση δεν έχει εύκολα πρόσβαση. Το ασυνείδητο αισθητοποιεί τους εσωτερικούς κραδασμούς. Το ποιητικό υποκείμενο εμμένει στον αγώνα της ζωής και διατυπώνει προβληματισμούς για την αγάπη, την παιδικότητα και την ενηλικίωση, τις σχέσεις γονέων-παιδιών. Ασχολείται με τον εαυτό, το ζήτημα της ελευθερίας, τη ρευστότητα των πραγμάτων και της ύπαρξης.

Λευκή Ασπίδα

Είμαι ικανή να περιμένω όλη μέρα χωρίς να βγω καθόλου έξω.

Μπορώ ολόκληρη τη μέρα να σκέφτομαι τα πράγματα που χάθηκαν

Και να μη μιλάω με κανέναν.

Το χιόνι άρχισε να πέφτει το απόγευμα

Και μέχρι το σούρουπο είχε σκεπάσει την αυλή και το αμάξι.

Λίγες ώρες αργότερα εμφανίστηκαν πατημασιές, στα ίχνη των φωνών.

Κι άλλο χιόνι το πρωί,

Όμως ο ήλιος ανέτειλε και το νερό δεν άργησε να τρέξει στον σωλήνα.

Και ο φόβος μου ήταν ότι θα αρρωστήσω

Ή θα πεθάνω, και δεν θα υπάρχει κανείς να έρθει στο προσκεφάλι μου.

Αφού επίτηδες τους έκανα όλους πέρα,

Για να μη χρειαστεί να χάσω πια κανέναν.

Η ποιητική φωνή της Ρουτσενκόβα είναι άρρηκτα δεμένη με το περιβάλλον, τις ζεστές νύχτες με τα ορθάνοιχτα παράθυρα, τους αόρατους επισκέπτες από τις κορυφές των δέντρων, το ακρωτήρι με το φως του φάρου, τους αμμόλοφους. Η σχέση με τη φύση είναι σχεδόν παγανιστική. Η προσωποποίηση της πανίδας και της χλωρίδας συμβολοποιεί τον δυναμισμό της φύσης. Οι επιρροές οδηγούν στη μυθολογία και στα μαγικά της σύμβολα. Ένα πλήθος όντων του ζωικού βασιλείου παρελαύνει στους στίχους της. Αναπαριστούν την άγρια υπόσταση του ζωικού κόσμου και την πρωτογενή ζωτικότητά του. Η ποιήτρια προσδίδει σχεδόν ανιμιστικό χαρακτήρα στη φύση και στην αόρατη δύναμή της, που εμπερικλείει τη γέννηση και τη φθορά, τον θάνατο και τη συνεχή αναζωογόνηση. (Στο σημείο αυτό διαφαίνονται και οι ρομαντικές πτυχές του έργου της.)

Η ποίηση της Κατερίνας Ρουτσενκόβα είναι σωματική και υπαινικτική. Η γλώσσα λυρική. Οι εικόνες τολμηρές. Με επαναλήψεις, μεταφορές, παρομοιώσεις, αλλά και στοιχεία παραμυθιού, αναπαριστά τα αρχαία αδιέξοδα και καυτηριάζει τα καταναλωτικά αισθήματα, την κακία, αλλά και την ηδονή που λαμβάνουμε από την επιτέλεσή της, ιδιαίτερα στον ερωτικό τομέα.

Σε περιβάλλον νύχτας ή με θέα τη θάλασσα, επιστρατεύοντας το ά-λογο ή χρησιμοποιώντας συμβολισμούς, η Κατερίνα Ρουτσενκόβα στη συλλογή «Περπατώντας στους αμμόλοφους» προβληματίζεται για το φευγαλέο της ύπαρξης και των ερώτων. Καταδεικνύει την αστάθεια και τη διάσπαση της προσωπικότητας του σύγχρονου ανθρώπου, αλλά και την κρίση των συναισθημάτων στον αιώνα μας. Παράλληλα, δημιουργώντας ένα περιβάλλον ονείρου, αποτυπώνει το μεγαλείο της ζωής, αλλά και τη βαθιά αγάπη της για τον άνθρωπο και τη φύση.