Στο βιβλίο του «Αναμνήσεις επί χάρτου» (Ελληνικά Γράμματα, 2007, μετ. Έλλη Καλλιφατίδη), ο Ουμπέρτο Έκο εξομολογείται πως ρώτησε τους ειδικούς τι να κάνει για να προστατεύσει τα πολύτιμα βιβλία και την τεράστια βιβλιοθήκη του από το σαράκι και τα άλλα ζωύφια. Η απάντηση ήταν σοκαριστική.
Του πρότειναν να χρησιμοποιήσει το αέριο Ζυκλόν. Τι είναι το Ζυκλόν; Είναι το αέριο που χρησιμοποιούσαν οι ναζί για να εξολοθρεύσουν τους Εβραίους! Ο πρώτος που χρησιμοποίησε το Ζυκλόν ως εντομοκτόνο ήταν ο Εβραίος επιστήμονας Φριτς Χάμπερ (Νόμπελ Χημείας το 1918). Πού να το φανταζόταν ο άνθρωπος. Κι όμως, το Ζυκλόν υπάρχει ακόμα στο εμπόριο. Για να εξολοθρεύει το σαράκι. Φυσικά, ο Έκο, διαβόητος για τη βιβλιοφιλία του, αρνήθηκε. Πήγαινε πολύ. Του εισηγήθηκαν μιαν άλλη λύση: Ένα τεράστιο μεταλλικό ξυπνητήρι τοποθετημένο στην ξύλινη βιβλιοθήκη του. Ναι, από αυτά με τα τεράστια αυτιά, που ο αδιάκοπος ρυθμικός τους χτύπος, ξέρετε, τικ-τακ, τικ-τακ, αποτελεί μαρτύριο για όσους θέλουν να κοιμηθούν το βράδυ. Ακούγεται δεκάδες μέτρα μακριά μέσα στην ησυχία της νύχτας και είναι ικανό να σου κάνει τα νεύρα σμπαράλια. Αλλά, φαίνεται πως το σιδερένιο ξυπνητήρι κάνει καλά τη δουλειά του. Ολόκληρη η βιβλιοθήκη δονείται και το δύστυχο σαράκι πεθαίνει στην κρυψώνα του, καθώς τρομαγμένο δεν τολμά να ξεμυτίσει για να φάει το χαρτί. Φαντάζεστε την αγωνία του;
Ναι, το βιβλίο έχει κι άλλους εχθρούς εκτός από τον άνθρωπο: σαράκια, σκαθάρια, ψαράκια, ψαλίδες, ψωκόπτερα, τερμίτες, σκόρους, κατσαρίδες, ποντίκια. Όλα τρελαίνονται για το χαρτί. Κι αυτό γιατί περιέχει κυτταρίνη, σελουλόζη που είναι απαραίτητη για την πέψη τους. Κάθε ζωύφιο ή παράσιτο επιτίθεται σε διαφορετικό σημείο του βιβλίου. Οι κατσαρίδες π.χ. αρέσκονται στα υφασμάτινα δεσίματα και στις άκρες των σελίδων, αφήνοντας πίσω στίγματα και κακοποιημένες άκρες. Το ψαράκι, πάλι, τρέφεται με την αμυλόκολλα που χρησιμοποιείται για το δέσιμο και με τις επιφάνειες του χαρτιού που έχουν χρωματική επικάλυψη. Τα σκαθάρια αρέσκονται επίσης στην κόλλα της βιβλιοδεσίας, αλλά σαν καλοί τεχνίτες που σκάβουν λαγούμια, δημιουργούν τρύπες στο χαρτί. Τα ψωκόπτερα είναι πιο εκλεκτικά, εκτιμούν πολύ τα παλαιά βιβλία και οι τερμίτες ό, τι περιέχει κυτταρίνη, δηλαδή όλο το βιβλίο, κάτι που σημαίνει πως δεν αφήνουν ούτε «κοκαλάκι».
Αλλά, υπάρχει τρόπος να απαλλαγεί κανείς από όλα αυτά τα καταστροφικά ζωύφια: Με ψεκασμούς και διάφορα προϊόντα που κυκλοφορούν στην αγορά. Ας απευθυνθεί καλύτερα στους ειδικούς.
Ωστόσο, υπάρχουν και άλλοι κίνδυνοι για τα βιβλία: η ατμοσφαιρική ρύπανση, το φως, οι ακραίες θερμοκρασίες, η σκόνη, η απρόσεκτη φύλαξη και χρήση. Τα βιβλία πρέπει να φυλάγονται σε χώρο με θερμοκρασίες που κυμαίνονται ανάμεσα στους 16-19 βαθμούς κελσίου, με υγρασία στο 40-60%. Καλό είναι να υπάρχει αφυγραντήρας στον χώρο της βιβλιοθήκης. Μιλώντας από πείρα, απαγορευτικό είναι η βιβλιοθήκη μας να βρίσκεται στη σοφίτα (υψηλές θερμοκρασίες το καλοκαίρι, χαμηλές τον χειμώνα). Ούτε τα υπόγεια και τα δωμάτια στα οποία υπάρχουν πλυντήρια, στεγνωτήρια και άλλα μηχανήματα προσφέρονται. Δεν πρέπει ακόμα τα βιβλία να βρίσκονται δίπλα σε σώματα θέρμανσης και σωλήνες που μεταφέρουν ζεστό νερό. Η βιβλιοθήκη πρέπει να καθαρίζεται και η σκόνη να αφαιρείται συχνά από ράφια και βιβλία για να αποτραπεί η δημιουργία μούχλας.
Αλλά, τα κακά νέα, δυστυχώς, είναι πως ό, τι και να κάνουμε, δεν μπορούμε να αποτρέψουμε το αναπότρεπτο. Μόνο να παρατείνουμε τη ζωή τους. Τα βιβλία έχουν ημερομηνία λήξης. Μέσα στα κύτταρά τους φέρουν τη γήρανση και την καταστροφή. Το χαρτί από ξύλο περιέχει λιγνίνη, μια ουσία που συμβάλλει στην οξύτητα και την καταστροφή του βιβλίου. Μάλιστα, πολλές μεγάλες βιβλιοθήκες αντιμετωπίζουν τέτοιας φύσεως προβλήματα με το 20% των βιβλίων τους. Μέχρι πριν κάποιες δεκαετίες τα βιβλία τυπώνονταν σε χαρτί από κουρέλια, ένα υλικό πολύ πιο ανθεκτικό στον χρόνο και τους εχθρούς. Τώρα, τα βιβλία τυπώνονται σε χαρτί από ξύλο. Η διάρκεια ζωής τους δεν ξεπερνά τα 70 χρόνια. Για να διαπιστώσει κανείς το αναπότρεπτο της φθοράς τους, αρκεί να ανοίξει ένα βιβλίο που τυπώθηκε πριν μερικές δεκαετίες. Οι σελίδες μοιάζουν έτοιμες να διαλυθούν, το χαρτί έχει κιτρινίσει.
Πάντως, ο βασικότερος εχθρός του βιβλίου εξακολουθεί να είναι ο άνθρωπος. Ακόμα και σε περασμένες εποχές οι τελετουργικές πυρές καταστροφής των βιβλίων είχαν ένα ελαφρυντικό: διοργανώνονταν σε αυταρχικά καθεστώτα, π.χ. στη ναζιστική Γερμανία, στη δικτατορία του Μεταξά (Κάθε βλάκας έχει το δικό του σχέδιο να σώσει την πατρίδα του, Χάνιν Λ. ή Οι βλάκες κινούνται όλοι μαζί, γαλλική παροιμία). Σήμερα; Τι ελαφρυντικά να εφεύρουμε, για να δικαιολογήσουμε την πολεμική ενάντια στο βιβλίο, την αδιαφορία και την έλλειψη κρατικής πολιτικής για τη διάδοση της φιλαναγνωσίας; Η βλακεία βλάπτει σοβαρά το βιβλίο.
Υ.Γ.: Το άκρον άωτον της τραγικής ειρωνείας: Ψάχνοντας πληροφορίες και εικόνες στο διαδίκτυο για τις ανάγκες της συγγραφής αυτού του κειμένου, να διαπιστώνεις ότι ο εχθρός είναι ήδη στο σπίτι σου: τερμίτες, σαράκι, ψαλίδες. Εφιάλτης!!!
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
