Κριτική: Η ζωή του Πι, Γιαν Μαρτέλ, από την Τέσυ Μπάιλα

Η αλληγορία της επιβίωσης, γράφει η Τέσυ Μπάιλα [Η ζωή του Πι, Γιαν Μαρτέλ]

2 March 2018

***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

Χρησιμοποιώντας την εκφραστική τεχνική της αλληγορίας, κρύβοντας δηλαδή διαφορετικές έννοιες πίσω από τις λέξεις και τις φράσεις, τις οποίες χρησιμοποιεί, ο Γιαν Μαρτέλ στήνει με αφηγηματική ακρίβεια μια απροσδόκητη περιπέτεια και εισάγει εντός της διακριτά νοήματα, έτσι ώστε να προσδώσει σε αυτά μεγαλύτερο ενδιαφέρον, να τα καταστήσει ορατά πίσω από το αθέατο πέπλο της υποβλητικής ατμόσφαιρας, το οποίο δημιουργεί.

Ο δεσμός του με τη θρησκεία θα είναι αισθητός σε όλο το βιβλίο, καθώς ο Πι αναζητά μέσα στη θρησκευτική φιλοσοφία προσωπικές απαντήσεις, ακόμα και παρά το γεγονός ότι ο πατέρας του του λέει ότι μόνο η επιστήμη είναι αξιόπιστη και όχι η θρησκεία σε αντίθεση με τη μητέρα του.

Κύριο θέμα, το οποίο διαπραγματεύεται ο συγγραφέας στη ζωή του Πι είναι οι υπαρκτικές ανησυχίες του ήρωα, ο υπαρξιακές αναζητήσεις του, η έντονη πάλη με τον αντίμαχο εαυτό του και κυρίως η σχέση με τη φύση, την επιστήμη, τη θρησκεία, την κοινωνική νοοτροπία του τόπου του.

Το βιβλίο είναι χωρισμένο σε τρία μέρη. Στο πρώτο μέρος παρακολουθούμε τη ζωή του νεαρού Πισίν Πατέλ στην Ινδία, την αναμέτρησή του με τις συνυπάρχουσες εκεί θρησκείες. Ο Πι, όπως θα αποφασίσει να τον αποκαλούν για να αποφύγει το λογοπαίγνιο σχετικά με το όνομά του, θα εντυπωσιαστεί από την αγάπη την οποία πρεσβεύει ο χριστιανισμός. Χαρακτηριστικά θα πει: «Δεν μπορώ να καταλάβω τι αγάπη είναι αυτή, που ένας αθώος παίρνει πάνω του όλες τις αμαρτίες των ανθρώπων», θα γνωρίσει τον ισλαμισμό και τον ινδουισμό και θα προσπαθήσει να συγκεράσει τις διδασκαλίες αυτές στη ζωή του, αναγνωρίζοντας τη δύναμή τους και την έκφραση μιας θεϊκής καθολικότητας μέσα στις θεωρίες και τα διδάγματά τους.

Ο δεσμός του με τη θρησκεία θα είναι αισθητός σε όλο το βιβλίο, καθώς ο Πι αναζητά μέσα στη θρησκευτική φιλοσοφία προσωπικές απαντήσεις, ακόμα και παρά το γεγονός ότι ο πατέρας του του λέει ότι μόνο η επιστήμη είναι αξιόπιστη και όχι η θρησκεία σε αντίθεση με τη μητέρα του.

Η σχέση του ανθρώπου με την επιστήμη είναι ένας από τους ισχυρούς πυλώνες αυτού βιβλίου. Τα μαθηματικά, όταν αναλύει τη σχέση τους με το όνομά του και το ελληνικό αλφάβητο, η χημεία, όταν βρεθεί στο νησί με τα τοξικά νερά και τα σαρκοφάγα φυτά, η αστρονομία, όταν ανακαλεί στη μνήμη του όσα είχε διαβάσει σε ένα κόμικ είναι δείγματα της νέας εποχής που αλλάζει τα δεδομένα όσων πίστευαν οι άνθρωποι κατά το παρελθόν και η απορρέουσα γνώση τους γίνεται σύμμαχος του Πι στις πιο κατάλληλες ώρες.

Ο Πι είναι ο γιος ενός ιδιοκτήτη ζωολογικού κήπου. Η σχέση του με τη φύση και τα άγρια ζώα έχει καθοριστεί από την ύπαρξη και την ενασχόληση της οικογένειας με τον ζωολογικό κήπο. Απίστευτης ωμότητας είναι οι περιγραφές καθημερινών καταστάσεων εκεί. Με έναν τεράστιο συμβολισμό ο Μαρτέλ θα καταδείξει όμως έτσι τον τρόπο επιβίωσης των κοινωνιών, τις σχέσεις που αναπτύσσονται ανάμεσα στους ισχυρούς και στους αδύναμους αυτής της ζωής.

Το βιβλίο τιμήθηκε με το Βραβείο Μπούκερ το 2002, παρά το γεγονός ότι είχε απορριφθεί νωρίτερα από πέντε εκδότες. Αμέσως μεταφράστηκε και έγινε παγκόσμια επιτυχία.

Το δεύτερο μέρος θα βρει την οικογένεια του Πι επάνω σε ένα πλοίο με προορισμό τον Καναδά. Η οικογένεια μεταναστεύει, καθώς στην Ινδία οι συνθήκες διαβίωσης έχουν δυσκολέψει πολύ και το μέλλον δείχνει επισφαλές. Πολλά ζώα έχουν πουληθεί, τα περισσότερα όμως μεταφέρονται με το ίδιο πλοίο. Ανάμεσά τους ο Ρίτσαρντ Πάρκερ, μια μεγάλη τίγρη της Βεγγάλης, ο αδιαπραγμάτευτος συμπρωταγωνιστής αυτού του βιβλίου. Το πλοίο θα βουλιάξει και ο Πι θα βρεθεί, μόνος επιζών, επάνω σε μια βάρκα. Μαζί του μια ύαινα, μια ζέβρα, ένας ουρακοτάγκος και ο Ρίτσαρντ Πάρκερ. Η μάχη για την επιβίωση θα αρχίσει. Ο άνθρωπος θα βρεθεί αντιμέτωπος με τα στοιχεία της φύσης. Στην τελική αναμέτρηση δε θα βγει κανείς νικητής παρά μονάχα η συνύπαρξη, η αλληλοσυμπαράσταση, ο κοινός αγώνας, ο αλληλοσεβασμός.

Στο τρίτο μέρος η περιπέτεια θα τελειώσει, ο Πι θα βρεθεί και θα διηγηθεί την ιστορία του. Είναι η στιγμή που ο αναγνώστης θα καταλάβει τι ακριβώς έχει συμβεί. Είναι η ιστορία του Πι αληθινή ή μήπως έκρυψε μέσα σ’ αυτή την πραγματικότητα για να μπορέσει να την αντέξει; Είναι ο Ρίτσαρντ Πάρκερ η δική του ισχυρή προσωπικότητα που τον βοήθησε να επιβιώσει; Συγκλονιστική είναι η αντίδρασή του όταν τον βλέπει να απομακρύνεται στη ζούγκλα, χωρίς ούτε να γυρίσει να τον κοιτάξει. Συντετριμμένος ο Πι διαχειρίζεται την απώλεια μιας τίγρης ή της δικής του αθωότητας; Μήπως η εύρεσή του στην ακτή του Μεξικού σηματοδοτεί τον δικό του αποχαιρετισμό στο παρελθόν της παιδικής του ηλικίας που το βλέπει να φεύγει για πάντα; Ο αναγνώστης καλείται να σκεφτεί τον συμβολισμό του ζώου στη δική του ζωή, τι σημαίνει για την επιβίωση και την πάλη ενάντια στον φόβο ένας αντίστοιχος Ρίτσαρντ Πάρκερ για όλους μας και πόσο ανάγκη μπορεί να τον έχουμε.

Το βιβλίο τιμήθηκε με το Βραβείο Μπούκερ το 2002, παρά το γεγονός ότι είχε απορριφθεί νωρίτερα από πέντε εκδότες. Αμέσως μεταφράστηκε και έγινε παγκόσμια επιτυχία. Η πρωτοπρόσωπη αφήγησή τού δίνει έναν δραματικό τόνο και παράλληλα καταφέρνει να ισορροπήσει τη συγκίνηση με το ενδιαφέρον, χωρίς να ξοδεύεται σε μελοδραματισμούς, το χιούμορ με τη σοβαρότητα, τον ρεαλισμό με τη φαντασία. Στην ελληνική έκδοση η μεταφράστρια Μπελίκα Κουμπαρέλη πετυχαίνει να αποδώσει εξαιρετικά ένα απρόσκοπτα ρέον κείμενο με αμείωτο ενδιαφέρον.

Μια σημαντική αλληγορία για την επιβίωση, την ιεραρχία, τον σεβασμό, την πάλη ανάμεσα στην επιστήμη και τη θρησκεία, την οικολογική ισορροπία στον πλανήτη, τον φόβο και την απώλεια. Συγκλονιστικές περιγραφές, σχεδόν αδυσώπητες, συνθέτουν μια καταιγιστική ιστορία.