«…και τα χείλη της ορθάνοιχτα να πίνουν την αλμύρα»

Πριν κάποια χρόνια, σε μια συνάντηση για τη μεταφρασμένη ποίηση στου Γαβριηλίδη, συναντήθηκα ποιητικά με την Κατερίνα Ατσόγλου, τη δική μας Ερίνα Εσπιρίτου. Ακολούθησαν κι άλλες συναντήσεις ποιητικές, με Ρωμανό το Μελωδό στη Μονή Καισαριανής, στη Ρωμαϊκή Αγορά – διαβάζοντας Ποιητές αγαπημένους – και βέβαια, κυρίως διαδικτυακά, αγάπησα την Ερίνα και με τους δικούς της στίχους στις δημοσιεύσεις της. Σήμερα, με ιδιαίτερη χαρά κρατώ στα χέρια μου την πρώτη της ποιητική κατάθεση με τίτλο «Συμβολισμοί» στην καλαίσθητη έκδοση των εκδόσεων «Βακχικόν».

Από το πρώτο κιόλας ποίημα της συλλογής, η ποιήτρια  μας δίνει το στίγμα της, αυτοαναφορικά, για τη σχέση της με την ποίηση. Μας λέει: «… Η ποίηση είναι η αισθητική της ηθικής/ μιλά όταν οι ποιητές σιωπούν/ όταν οφείλουν να ακούσουν την ψυχή να φτερουγίζει/ …» . Ναι θα πω κι εγώ, αφού τα αισθήματα έχουν μια βαθιά σχέση με την αισθητική, και θα προστρέξω στην άποψη του Γκαίτε, όταν ονόμαζε την ποίηση ως “αισθητική σύνοψη της πείρας της ζωής”, καθώς η ποίηση δίνει στην πραγματικότητα ποιητική μορφή. Χαρακτηριστική και η ρήση του: «Η αισθητική είναι η τέχνη των αισθημάτων». Με μια μεγάλη γκάμα αισθημάτων, λοιπόν, συναντιόμαστε στα 34 ποιήματα, τις Σκέψεις και τους Αφορισμούς σ’αυτή τη συλλογή. Εδώ η Ερίνα, συνοψίζοντας τα βιώματα και τις εμπειρίες της, δίνοντας ποιητική μορφή στην πραγματικότητά της και στη ζωή που κυλάει δίπλα της/μας σε όλες τις εκφάνσεις, καταθέτει μια ποίηση βιωματική, σε στενή σχέση η πραγματική ζωή και ο συναισθηματικός κόσμος και γι’ αυτό αμιγώς Ανθρώπινη. Όλα τα αισθήματα παρόντα! Η ειρωνεία, ο πόνος της ψυχής, η ματαίωση, η υπαρξιακή αγωνία, η μοναξιά, η φρίκη και η σκληρότητα του κόσμου και της εποχής, αλλά και δίπλα τους η γαλήνη, η τρυφερότητα και προπαντός ο ‘Ερωτας… Κυρίαρχος!

Ήδη στο δεύτερο ποίημα, «Λευκή Σελίδα», η ποιήτρια εν είδει ποιητικού index, προϊδεάζει για τις θεματικές που θα συναντήσουμε στη συλλογή της. Εύκολα καταλαβαίνουμε και πώς γεμίζει τις δικές της «Λευκές Σελίδες» με τα ποιήματα. Σε κάθε στίχο αυτού του ποιήματος βρίσκεται και μια λέξη που σηματοδοτεί και κάποιο τίτλο αντίστοιχου ποιήματος ή στίχου. Στους τέσσερις δε τελευταίους στίχους στη «Λευκή Σελίδα», αυτοαναφορικά πάλι, η ποιήτρια αναρρωτιέται για την ιαματική επίδραση των λέξεων πάνω στον πόνο και την ερημιά της ψυχής ή και την ιαματική επίδραση στα παιχνίδια της καρδιάς και του μυαλού. Μπορεί άραγε να περιμένει την ίαση; Όταν δηλώνει πως δεν μπορεί να σταθεί κάστρο άπαρτο στον έρωτα πορθητή, όταν αναρρωτιέται πώς γίνεται με μπαλώματα να καλύψει κανείς τα κενά της καρδιάς ή να κοιμήσει το μυαλό, χωρίς να βλέπει όνειρα; Λέει: «πώς να γεμίσεις μια σελίδα φώς/ πώς να γιατρέψεις μια πονεμένη ψυχή/ πώς να δαμάσεις έναν ανήσυχο νου/ πώς να χορτάσεις τις ορμές/ (αντίστοιχα ποιήματα τα: « Ίαση», «Άρνηση», και «Τα Κενά».)

Τα κενά

Από καιρό ήθελα να σκοτώσω την καρδιά μου

όλο με έμπλεκε σε καταστάσεις

μέχρι που άρχισε και εκείνη να πονά

στο τέλος κατάλαβα πως τη χρειάζομαι

για να λέω πως ζω

μπάλωσα τα κενά της

διόρθωσα τα στραβά της

τώρα κάθομαι μαζί της τα βράδια

και προσπαθώ να την αφουγκραστώ

όλο κάτι μου λέει και όλο κάτι ζητά

Προσέχοντας τη γλώσσα της στην προφορά των κυματισμών με τα ‘σύμφωνα’ & ‘φωνήεντα’ των αισθημάτων, ντύνει τα αισθήματα με ήχους στις λέξεις και φράσεις, συντονίζοντας την ιδιοσυγκρασία των στίχων με τη δική της ευαισθησία. Ενδεικτικός και ο τίτλος στο ποίημα «Όταν αγγίζεις τα σύμφωνα». Διαβάζω: «…Μέσα μου έχω συνεχώς/ τον ήχο της φωνής σου/ όταν αγγίζεις τα σύμφωνα/ … μέσα μου έχω συνεχώς/ τον ήχο της φωνής σου/ όταν πλαγιάζει γύρω απ’ τ’όνομά σου/ τα μάτια σου,/ εκείνα τα αποφεύγω/ δεν είμαι έτοιμη/ για τέτοιο θαύμα.»

Στους στίχους της Ερίνας, οι λέξεις επιλέγονται αφτιασίδωτες, χωρίς να καταφεύγει η ποιήτρια στην αναζήτηση εξεζητημένων λέξεων ή και σε πολλά στολίδια με σχήματα λόγου. Μιλούν απλά κυρίως, ζυγιασμένα και ευθύβολα χωρίς να λείπουν, όταν χρειάζεται, η μεταφορά, ο υπαινιγμός ή το σύμβολο. Ιδιαίτερα θα μείνω σε ένα ποίημα χαρακτηριστικό της εικονοπλασίας της, όπου οι εικόνες ρέουν ως  κινηματογραφική σεκάνς ή και σε  θεατρικό σκηνικό. Πρόκειται για το ποίημα «Παρών». Ανάλογη είναι και η εικονοπλασία της «Στο τέλος του Αυγούστου», στο «I need your love» και αλλού.

Παρών

Το σπίτι έστεκε βουβό

ανάμεσα στα κυπαρίσσια και τις λεύκες

μέσα του έκρυβε μια ψυχή με άσπρο φουστάνι και μακρύ πέπλο

ξυπόλυτη περιφερόταν στα άδεια δωμάτια

τακτοποιούσε μαξιλάρια και υφάσματα

τα γυαλικά

τις κορνίζες στους ξεφλουδισμένους τοίχους

μάζευε τα ξερά φύλλα απ ́το πάτωμα

και τα έραβε πάνω σε γυμνά κλωνάρια

τις νύχτες έστεκε γυμνή στην εξώπορτα

μόνο στεκόταν και περίμενε

τον είχε δει τέσσερις φορές

τέσσερις φορές το ίδιο όνειρο

αν κάποιο δάκρυ κυλούσε τυχαία θύμωνε και τότε έπεφτε στο χώμα και έκλαιγε ως το ξημέρωμα

κάθε βράδυ, ως το ξημέρωμα

στις ειδήσεις είπαν πως πέθανε

οι γείτονες επέμεναν πως το έσκασε φοβούμενη την κατακραυγή

και εκείνη προσπαθούσε να πείσει το μυαλό της

πως ήταν ακόμα παρών στης ζωής του τα περιθώρια

Στη συλλογή ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα ποιήματα «Πίστη» και «Όνειρα βουτηγμένα στη φορμόλη», όπου περιλαμβάνεται και η κριτική στάση της ποιήτριας, η ειρωνεία και ο σαρκασμός σε ζητήματα κοινωνικά και αντίστοιχες συμπεριφορές. Το φαίνεσθαι και η εμμονή στην επιφάνεια και όχι στην ουσία των πραγμάτων αποτελούν το αντικείμενο της ειρωνείας της. Όταν αυτά έχουν την προτεραιότητα στις ήσυχες, «κανονικές» ζωές των ανθρώπων «κι ας βράζει μέσα μας το αίμα» η αλήθεια. Η αλαζονεία, ο νεοπλουτισμός, οι μεταλλαγμένες ανάγκες, όλα παρόντα στο ποίημα «Όνειρα βουτηγμένα σε φορμόλη»

Όνειρα βουτηγμένα σε φορμόλη

Η αλαζονεία δεν έχει τέλος

δεν έχει και φίλους

ζει στα σκοτεινά καλύβια

μιας παρατημένης επαρχιακής

σύζευξης νεόπλουτων

αναπτύσσεται στα σαλόνια

καλών κοινωνιών υπό τους ήχους ακριβών κρυστάλλων

και τρέφεται με τον ιδρώτα της αγωνίας για αναγνώριση

ονειρεύεται να κατακτήσει μια Νέα Γη

απάτητα όρη, να καρφώσει στα σπλάχνα τους σημαίες

και να φωτογραφηθεί δίπλα σε ήρωες πολέμου

αναζητά το ύψος

και βλέπει την μορφή της σε κάθε επιτυχία

ένας απίστευτος πλούτος

ένας αμύθητος θησαυρός

προστατευόμενα είδη

μεταλλαγμένες ανθρώπινες ανάγκες

και όνειρα βουτηγμένα σε φορμόλη

η αλαζονεία δεν αφήνει το τίποτα

να γίνει κάτι.

Είναι όμως πέρα από τα προσωπικά-κοινωνικά, και τα οικουμενικά προβλήματα που στέκεται η ποιήτρια. Αυτά που ταλανίζουν στην εποχή μας τον άνθρωπο, τη φύση, τη Γη μας γενικότερα. Στο ποίημα «Αναζήτηση Αλήθειας» στα όρια αγανακτισμένη, εξανίσταται:

«…Πώς γίναμε αδιάφοροι/ σκληροί/ να υπομένουμε τον πόνο και τη φρίκη/ Άνθρωποι, απόγονοι ανθρώπων/ Γη να ποτίζεται με αίμα λες και θα φυτρώσει το δέντρο της ζωής».

Και συνεχίζοντας, στο ποίημα «2115 μ.Χ.», κάνοντας μια προβολή στο μέλλον «που, όμως, τρέχει πάντα πιο γρήγορα από σένα», όπως λέει αλλού, προβάλλεται ανατριχιαστικά το αδιανόητο, με την εικόνα του ανθρώπινου είδους να μας δημιουργεί το αίσθημα μιας πλήρους αποστροφής.

2115μ.Χ.

Αφού φάγαμε με κάθε ευλάβεια όλες τις σάρκες μας

και ήπιαμε κάθε σταγόνα αίματος

συνδεθήκαμε με μπαταρίες επαναφορτιζόμενες

περιμένοντας τη Δευτέρα Παρουσία.

Κόκαλα και κρανία κείτονταν βουβά

αδιάφορα, πάνω στα κάρβουνα που ακόμα έκαιγαν τη σάρκα της γης

περίμεναν τη σειρά τους να αποτεφρωθούν

με όλες τις τιμές αρχηγού κράτους, “δημοσία δαπάνη”.

Το μόνο που θύμιζε την καταγωγή του είδους μας

ένα κίτρινο κυκλικό σφαιρίδιο

με μάτια και στραβό χαμόγελο

στην άκρη ενός γκρίζου χαρτονιού.

Κάποτε άκουγες και καμιά κραυγή

ένα σημάδι ζωής αληθινής

ένα σημάδι που πρόλαβαν να το εξολοθρεύσουν

ευτυχώς γιατί κανείς δεν είχε κουράγιο για την “Ε π α ν ά σ τ α σ η”.

Στα δύο ποιήματα «Υπόσχεση» και «Μοναξιά»,πραγματικά καθηλώνουν οι στίχοι, με την ποιήτρια να μιλάει σε πρώτο πρόσωπο, όταν περνά ώρες υπαρξιακής αγωνίας, μέσα σ’εκείνη τη μοναξιά, όταν αναμετριέται η ζωή σ’ένα κρεβάτι νοσοκομείου με τον πόνο και τον χρόνο. Συγκλονίζουν στο ποίημα «Υπόσχεση» οι καταληκτικοί στίχοι για τη δύναμη που επιδεικνύεται σε μια τέτοια δοκιμασία, εκεί που η ποιήτρια υπερβαίνει τον εαυτό της, παλεύοντας να νικήσει την ανθρώπινη αδυναμία στη σκληρή δοκιμασία της υγείας.

Γίνεται η περσόνα κάθε γυναίκας στην ανάλογη θέση, μπροστά στο φάσμα του θανάτου,και είναι πολλές αυτές, λέγοντας: «…τόσες θηλυκές μορφές/κλείνω τα μάτια μου κι απολαμβάνω τα δευτερόλεπτα/ δε θα ξανάρθω, στο «υπόσχομαι». Ένα υπόσχομαι με όλη την αγωνία στα εισαγωγικά του να προδίδουν τη δύναμη που αντλεί μέσα στην αδυναμία της.

Υπόσχεση

«Προσδοκώ ανάστασιν νεκρών και ζωήν του μέλλοντος αιώνος»

μονολογώ και ψηλαφίζω κενά

περνούν τα δάχτυλα από πάνω τους

μετρώ τις ώρες

φωτογραφίες ασπρόμαυρες προδίδουν την τραγωδία

ραντεβού

βελόνες

άσπρα πουκάμισα

χαμόγελα σφιγμένα

σκιές

μορφές

τόσες θηλυκές μορφές

κλείνω τα μάτια μου και απολαμβάνω τα δευτερόλεπτα

δεν θα ξανάρθω στο “υπόσχομαι”

Επανέρχομαι στο ποίημα «Λευκή Σελίδα». Πολλοί στίχοι προϊδεάζουν έντονα και για το ερωτικό περιεχόμενο πολλών ποιημάτων της: «Λευκές κόλλες χαρτιού/ λόγια χιλιοειπωμένα… / για το γυναικείο κορμί που διψά/ τα υγρά μάτια/ για το τυχαίο άγγιγμα/ για την απουσία/ για τα αδάμαστα όνειρα/ για το άρωμα στα τσαλακωμένα σεντόνια κι ένα κενό μαξιλάρι.»

Σε κάποια ποιήματα η ποιήτρια, ερωτευμένη, γίνεται ιδαίτερα τρυφερή. Εμφανίζεται με μια πηγαία γλυκύτητα να αναδύεται μέσα σε στίχους ερωτικούς. Πόση αγάπη και τρυφερότητα, τι έρωτας σε ποιήματα όπως το «Πέτρες σμαράγδια» και «Καθοσίωση».

Πέτρες σμαράγδια

Γέμιζες τις τσέπες μου με πέτρες

και εγώ καθώς πολύ ερωτευμένη ένιωθα

νόμιζα πως μου χάριζες σμαράγδια.

Έδενες τα μάτια μου

το φως μην αντικρίζω

και πίστευα πως μου  ́δειχνες

των αστεριών τα χνάρια.

Έτσι τα βράδια έμοιαζαν πιο τρυφερά

κι ας είχα μες τα χέρια μου

της ερημιάς τα χάδια.

Στο ποίημα «Καθοσίωση» μέσα σε τέσσερις στίχους καταφέρνει και μετατρέπει το «έγκλημα καθοσιώσεως», την προδοσία της Ελένης, σε έναν ιερό ναό της Αφροδίτης κτίζοντας μια δική της Τροία.

Καθοσίωση

Εγώ θα χτίσω την Τροία

και θα γίνω η ωραία σου Ελένη

εσύ θα εισβάλλεις κάθε βράδυ

Δούρειος Ίππος χωρίς περιορισμούς

Είναι όμως, και άλλα ποιήματα ερωτικά, με τα πάθη του έρωτα, όπου ο πόνος, η απουσία, η απόσταση, η ματαίωση του έρωτα «…έρωτας αδιάβαστος με ορθογραφικά που βγάζουν μάτι» συναντιέται δίπλα στην επιθυμία και το όνειρο. Λίγοι στίχοι από τα ποιήματα «Αδιάκοπα διαλλείματα» και «Πλάνη»:

Αδιάκοπα διαλείμματα

[…]

Έβαλες φωτιά στις πεδιάδες του μυαλού μου

και έπειτα εξαφανίστηκες χωρίς να αφήσεις ίχνη.

Άσκοπα έψαχνα για αποδεικτικά στοιχεία,

κινήθηκες εντός ορίων στατιστικού σφάλματος.

Μπήκες σαν κλέφτης και έφυγες σαν φονιάς.

Τώρα ρίχνω το σώμα μου στη θάλασσα

[…]

Αφήνομαι στην αγκαλιά της και κοιτώ τον ουρανό

αδιάκοπα διαλείμματα ανάμεσα σε δύση και ανατολή.

Τις μέρες καίγομαι,

τα βράδια ονειρεύομαι πως σ ́ αγαπώ.

Ευτυχώς μας έσωσε το καλοκαίρι και τους δυο.

 

Πλάνη

[…]

αδίκως περιμένω τα χέρια σου

να μαζέψουν τα κουρέλια μου

~~~ ~~~ ~~~

εκείνος έδειχνε την έξοδο

και εγώ κοίταγα τα λατρεμένα χέρια του

τα μαγικά του δάχτυλα

τις φλέβες

που έμοιαζαν ρυάκια

σε μαραμένη γη

~~~ ~~~ ~~~

η απόσταση και η σιωπή

μας κρατάνε αγαπημένους

έγιναν οι λέξεις επικίνδυνες

ματώνουν σαν καρφιά

Πολλοί, και με ευκολία, θα χαρακτήριζαν την Ερίνα ως ερωτική ποιήτρια. Κι εγώ, ναι θα έλεγα. Είναι. Ερωτική όμως, ως προς τον τρόπο που ζει και υπάρχει και στην καθημερινότητά της. Ερωτική στον πόνο της και στη μοναξιά όπως στο ποίημα «Εξομολόγηση». Διαθέτει το ερωτικό στοιχείο στην ερωτική συγκίνηση, χωρίς να ζητάει ανταλλάγματα. Επιμένει στην αθωότητα, χωρίς υπολογισμούς, ακόμα και στις ματαιώσεις της. Μακριά από τη χώρα της μιζέριας ή της εκδίκησης παραμένει πάντα ερωτική και τρυφερή, όπως στο ποίημα «Ένα ματσάκι άρωμα».

Ένα ματσάκι άρωμα

Ανμπορούσανανικήσωτοχρόνο

θατοέκανασήμεραγιανασουφέρωζεστόκαφέ

καινασουπωαπόκοντάμιακαλημέρα,

ύστεραθαπερπατούσαστηνπόλησου

στουςδρόμουςσου

θαάγγιζατιςεικόνεςτωνματιώνσου

καιθα  ́κλεβααπόμιαγλάστρα

έναματσάκιάρωμα

γιαναθυμάμαιστηνεπιστροφή

ανμπορούσανανικήσωτοχρόνο

θα  ́μουντώραμιαανάσααπόταχείλησου 

Τέλος, ερωτική είναι, έστω κι αν η διάθεση είναι μελαγχολική, και στον τρόπο που συναντά την ομορφιά, την ησυχία και τη γαλήνη στη φύση, στις «Μέρες του Νοέμβρη»,  έτσι απλά καθώς  αυτές, οι μήνες και οι εποχές κυλούν μέσα στην καθημερινότητά της.

Μέρες του Νοέμβρη

Είναι ήσυχες οι ώρες

του μεσημεριού

είναι όμορφες αν και υγρές

οι μέρες του Νοέμβρη.

 

Ο καπνός

από τις καμινάδες μαρτυρά

πως δεν έφυγε κανείς

εκτός από τα σύννεφα

που αλλάζουν χρώμα

και κινούνται βιαστικά

καθώς νυχτώνει γρήγορα.

 

Η συλλογή κλείνει με δύο μικρές ενότητες, όπου η ποιήτρια μοιράζεται μαζί μας σκέψεις και αφορισμούς, ποιητικά δοσμένα. Πρόκειται για ολιγόστιχες ποιητικές διατυπώσεις. Αιφνιδιάζουν  κάποιοι στίχοι με τη λεκτική συμπύκνωση που χαράσσονται στη μνήμη και θα μπορούσαν να εκληφθούν και σαν μότο ζωής.Τους παρακάτω λίγους στίχους από τις «Σκέψεις» διάλεξε η ποιήτρια για το οπισθόφυλλο της συλλογής. Θεωρώ ότι καθόλου τυχαία δεν είναι αυτή της η επιλογή, γιατί πιστεύω ότι σ’αυτούς τους στίχους συνοψίζεται ό,τι την απασχολεί στην ποίησή της, βασικός πυρήνας της οποίας είναι ο Άνθρωπος.

Σκέψεις

  

Ό,τι αγγίζει την ψυχή

εκείνη που στέκει αθέατη

κρυφά μέσα σε σώματα που υποφέρουν

σε σώματα που ζουν το πάθος

ή που ήρεμα νικούν το χρόνο

ό,τι αγγίζει την ψυχή

είναι ιερό

είναι αγίασμα

είναι ο λόγος να υπάρχουμε                

Κλείνοντας αυτές τις σημειώσεις, θα ήθελα να ευχηθώ να είναι καλοτάξιδο το πρώτο αυτό σαλπάρισμα των Συμβολισμών, στα χέρια αγαπημένων φίλων αναγνωστών. Πιστεύω πως η ποιητική φωνή της Κατερίνας Ατσόγλου μας επιφυλάσσει μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα συνέχεια στο μέλλον. Μακριά επίσης εύχομαι να είναι και η πορεία της στο χώρο της τέχνης, όπως μας έχει ήδη συνηθίσει με τις όμορφες μουσικές επιλογές και τους πίνακες που μας παρουσιάζει από την πλούσια πινακοθήκη της. Χαρακτηριστική φυσικά και η επιλογή του αναγεννησιακού πίνακα του Adriaen van Cronenburg με τα σταυρωμένα, όλο φως, χέρια της ‘μοναχής’, ο οποίος κοσμεί το εξώφυλλο, αποτελώντας την Πύλη εισόδου των Συμβολισμών.

Και βέβαια δεν θα σταματήσουμε να ακούμε τη ζεστή φωνή της Ερίνας, απολαμβάνοντας τις εκπομπές της στο ραδιόφωνο του ΕΑΠ, κάθε απόγευμα Σαββάτου. 

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.