Please enable JavaScript to view the comments powered by Disqus.

 

Δεν είναι η πρώτη φορά που πέφτει στα χέρια μου ελληνικό εικονογραφημένο μυθιστόρημα (graphic novel), απεναντίας. Έχω υπόψη μου δύο συγκλονιστικά άλλα, το μυθιστορηματικό Γρα-Γρου και το αρθρωμένο σε διηγήματα που όμως δίνουν όψεις της ίδιας ιστορίας Ο συλλέκτης: έξι διηγήματα για έναν κακό λύκο. Επρόκειτο όμως για καινούρια, πρωτότυπα έργα – είναι δηλαδή η πρώτη φορά που πιάνω στα χέρια μου ελληνικό graphic novel το οποίο βασίζεται σε προϋπάρχον μυθιστόρημα και μάλιστα εμβληματικό.

Για την ιστορία, Ο ζητιάνος του Ανδρέα Καρκαβίτσα, τον οποίο πρωτογνώρισα στο μάθημα της νεοελληνικής λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο ως φοιτήτρια (30 χρόνια πριν δηλαδή) και  μου έμεινε αλησμόνητος, όπως και σε κάθε άλλον που τον έχει διαβάσει φαντάζομαι, δημοσιεύτηκε σε βιβλίο από το Τυπογραφείον της Εστίας το 1897. Είχε προηγηθεί η τμηματική του δημοσίευση στο περιοδικό της Εστίας (1876-1896) έναν χρόνο νωρίτερα. Την πρώτη ύλη για το βιβλίο ο Καρκαβίτσας άντλησε κατά την επίσκεψή του σε χωριά των Κραβάρων στην ορεινή Ναυπακτία. Έγραφε τότε για τους Κραβαρίτες ο συγγραφέας: «Έτσι οι άντρες λείπουν σε ταξίδι δυο και τρία χρόνια. Διασχίζουν θάλασσες, περνούν ποταμούς, ανεβαίνουν βουνά και κατεβαίνουν κοιλάδες, χτυπούν την πόρτα των μεγάρων των πλουσίων αλλά και το καλύβι των φτωχών, κοιμούνται στις πόρτες των εκκλησιών αλλά και στις πόρτες των καπηλειών. […] Έκαναν σκοπό της ζωής τους να ξεγελάσουν την ανθρωπότητα όλη και το πέτυχαν. Τίποτα δεν τους εμποδίζει σε αυτό: ούτε η Φύση, ούτε οι νόμοι, ούτε οι διαφορετικές γλώσσες, ούτε τα ξένα ήθη και έθιμα, ούτε οι άνθρωποι, ούτε τα θηρία. Εμπρός, πάντα εμπρός: έτσι περνάει η ζωή τους…. χωρίς χαρά, χωρίς γέλιο, χωρίς διασκέδαση αρκεί μόνο να γεμίζει το σακούλι.»

Το μυθιστόρημα αντανακλά την πραγματικότητα της εποχής και της περιοχής με μεγάλη ακρίβεια. Η Θεσσαλία, την οποία επισκέπτεται για τους παραπάνω σκοπούς ο Κραβαρίτης πρωταγωνιστής του βιβλίου, ο Κώστας Τζιρίτης ή Τζιριτόκωστας, προσαρτήθηκε στην Ελλάδα μόλις το 1881. Το Νυχτερέμι, όπου τοποθετείται η δράση του βιβλίου, δεν είναι άλλο από το σημερινό χωριό Παλαιόπυργος Λαρίσης και το Λασποχώρι είναι το σημερινό Ομόλιο στην ίδια περιοχή. Η βαθιά φτώχια και η αμορφωσιά που μάστιζαν τους ανθρώπους της Θεσσαλίας δεν έρχονταν μόνες: τις ακολουθούσαν η δεισιδαιμονία, η πονηριά, η περιφρόνηση της ανθρώπινης ζωής και ο συνακόλουθος ευτελισμός της. Ο Κραβαρίτης Τζιριτόκωστας βρήκε εκεί τις συνθήκες να οδηγήσει ολόκληρο το Νυχτερέμι στον αφανισμό για να αποκομίσει κέρδη χωρίς καμία τύψη. Είναι, όπως έγραψε ο Άθως Δημουλάς, «μια μορφή συμβολική, που βγαίνει από τα συντρίμμια ενός παλιού κόσμου και συνεχίζει να βαδίζει ανενόχλητος σε έναν νέο». Είναι χαρακτηριστικό ωστόσο ότι ο χαρακτήρας αυτός υπήρξε η «διάσημη λογοτεχνική φιγούρα της Ελλάδος μέχρι την εμφάνιση του Αλέξη Ζορμπά του Καζαντζάκη», σύμφωνα με τον συντάκτη του συναφούς λήμματος στη wikipedia.

Ο Καρκαβίτσας είναι ωμός στις περιγραφές του και ο σημερινός αναγνώστης ίσως βρεθεί να απορεί τόσο για τις συνθήκες διαβίωσης που τελικά δεν είναι τόσο απομακρυσμένες χρονικά (μιλάμε άλλωστε για τα τέλη του 19ου αιώνα μόλις) όσο και για τη μωροπιστία και την κακία του κόσμου της εποχής. Είναι τα δεινά που φέρνουν η πενία και η αμάθεια, δεινά που έχουμε ξεχάσει σήμερα που οι συνθήκες της ζωής μας έχουν βελτιωθεί τόσο πολύ.

Για το βιβλίο, ο Πέτρος Χάρης έγραψε ότι «ο ζητιάνος κατορθώνει με τη πονηριά του να οδηγήσει το χωριό στον όλεθρο. Παίζει με όλες τις προλήψεις, με όλες τις αδυναμίες, με όλες τις κακές συνήθειες των απλοϊκών χωρικών. Και σκοπός του είναι μόνο, να γίνει πλούσιος. Να κάνει αυτό που ξέρει να κάνει – τη ζητιανιά – όσο καλύτερα γίνεται. Η ιστορία της ράτσας του τρομάζει τον αναγνώστη.» Ο Δημαράς πάλι ανέφερε σχετικά ότι «Ο αφηγηματικός χρόνος — από Πέμπτη μέχρι Κυριακή — συμπυκνώνει ωστόσο αιώνες πνευματικής αμάθειας, αιώνες κοινωνικού απομονωτισμού και ιδιοτελούς συμφέροντος. Εξαίρετες επίσης οι σκηνές του πλήθους με την απεικόνιση της ομαδικής ψυχολογίας των χωρικών της εποχής του, απαράμιλλες περιγραφές της φύσης και του περιβάλλοντος χώρου. Νουβέλα, ωστόσο, γραμμένη με πολύ θυμό. Θυμό για την πολιτική που ακολουθεί το νεοσύστατο ελληνικό κράτος […] κυρίως στη δεισιδαιμονία, την αμάθεια, τη δουλική συμπεριφορά…» Ο Φ. Πολίτης έγραψε ότι «ο Τζιριτόκωστας δεν είναι απλώς ένας κοινός τύπος Κραβαρίτη. Είναι ο Έλλην πολιτικός, ο Έλλην επιστήμων, ο Έλλην χρηματιστής ή έμπορος, ο ολέθριος “έξυπνος” Ρωμηός της εποχής μας». Και η αλήθεια είναι ότι το βιβλίο αυτό, που γράφτηκε πριν από 122 χρόνια, αντανακλά εξίσου καλά και τον σημερινό αδίστακτο τύπο Νεοέλληνα που δεν διστάζει σε τίποτα μπροστά στη δυνατότητα πλουτισμού του.

Φωτογραφία: Lifo https://www.lifo.gr/articles/book_articles/258331/o-zitianos-toy-andrea-karkavitsa-molis-egine-ena-eksairetiko-komik

 

Έχοντας εξηγήσει όλα αυτά, δεν θα ήταν απρόσμενος κάποιος προβληματισμός για τον τρόπο με τον οποίο είναι δυνατόν ένα τόσο ανελέητο μυθιστόρημα να μεταφερθεί σε εικόνες. Και όμως έγινε και αυτός που το έκανε λέγεται Kanellos Cob, κατά κόσμον Κανέλλος Μπίτσικας. Το έκανε μάλιστα χωρίς εκπτώσεις στη δομή του αρχικού βιβλίου και χωρίς περικοπές που θα εξασθενούσαν το αποτέλεσμα. Του πήρε βέβαια περίπου δύο χρόνια και, φυσικά, οι εξαιρετικές περιγραφές της ελληνικής φύσης από τον Καρκαβίτσα θα πρέπει να ήταν πολύτιμος αρωγός στο εγχείρημα. Ωστόσο, η μετάδοση της αγωνίας, των εκφράσεων των προσώπων, των ανατροπών σίγουρα απαίτησαν ειδικούς χειρισμούς. Η μονοχρωματικότητα των καρέ που επιλέχθηκε, από την άλλη, λειτούργησε και ως υπόμνηση της πατίνας του χρόνου. Και, φυσικά, όλα έπρεπε να συμβούν σε λελογισμένη έκταση, χωρίς μάλιστα να προδίδονται οι συμβάσεις και οι αφηγηματικοί κανόνες του graphic novel. Όσο για τη γλώσσα, υπήρξε απόλυτος σεβασμός στο λαϊκό ιδίωμα του Καρκαβίτσα, με υπομνηματισμό στις λέξεις που είναι ενδεχομένως άγνωστες στον σημερινό αναγνώστη της πόλης.

Κατά τη γνώμη μου, ωστόσο, όλα αυτά δεν είναι τα κύρια ατού. Το βασικό πλεονέκτημα της έκδοσης είναι ότι μεταμόρφωσε ένα κλασικό ελληνικό μυθιστόρημα, δίνοντάς του νέα πνοή αλλά και καθιστώντας το πιο προσβάσιμο στο κοινό που πάσχει περισσότερο από αναγνωστική ένδεια: τους νέους. Και αυτό από μόνο του είναι σπουδαίο. 

 

Christina Linardaki

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
ΡΟΗ ΕΙΔΗΣΕΩΝ
latestpopular