Κωνσταντίνος Μπούρας, 137 Φάος. Λεξικάνθαρος α-Φθονία φωτός Το ημερολόγιο τής μοναχικής πολυκοσμίας:
Τα ποιήματα μιάς ά-Φθονης λιτότητας, Ποίηση, Εκδόσεις Νίκας, 2021, σ. 1450.
**** γράφει η Δάφνη Μαρία Γκυ-Βουβάλη
Ένα βιβλίο-απαύγασμα της ωριμότητας και των ποιητικών εμπνεύσεων μιας ολόκληρης ζωής. Ένα βιβλίο-«παιδί» του φωτός, αφού εμπεριέχει τόσο την συγκεκριμένη λέξη, όσο και την βαθύτερη ουσία της θριαμβικά, από την πρώτη σελίδα του ως την τελευταία. Κι ένα βιβλίο- ασύλληπτος ποταμός. Αυτό είναι το νέο έργο του ποιητή, συγγραφέα, κριτικού κι επισκέπτη καθηγητή θεατρικής κριτικής στο ΕΚΠΑ, Δρ. Κωνσταντίνου Μπούρα, που φέρει τον πλήρη τίτλο «137 Φάος ΛΕΞΙΚΑΝΘΑΡΟΣ α-ΦΘΟΝΙΑ ΦΩΤΟΣ. Το ημερολόγιο της μοναχικής πολυκοσμίας: Τα ποιήματα μιας ά-Φθονης λιτότητας. 1111 – χίλιες εκατόν έντεκα μέρες φωτεινές και μαύρες – συμπυκνωμένες ενίοτε – οι νύχτες είναι μυστικές και δεν χωράνε σε σελίδες, τυπωμένες ή χειρόγραφες».
Τι είναι το φως για όλους τους ανθρώπους; Είναι μαζί με την αγάπη το ομορφότερο πράγμα στον κόσμο, ένας καταυγασμός πλήρης χάριτος, και ευχή και ευλογία «ορατών τε πάντων και αοράτων». Είναι το πανάρχαιο, ομηρικό Φάος, το αιώνιο, το πηγαίο, ο παντοτινός πόθος σωμάτων και ψυχών, η πρώτη και η έσχατη καταφυγή τους. Και το σημαίνον του, είναι μια λέξη πολύ όμορφη, εύηχη και μουσική.
Το δε βιβλίο που την εμπεριέχει, είναι ένα χειμαρρώδες, ογκωδέστατο πόνημα, που αποτελεί το τεσσαρακοστό πρώτο βιβλίο του πάντα ανήσυχου και ευφυούς δημιουργού του, και ο πολυσήμαντος και συμβολικός τίτλος του είναι ένα «εικονοποίημα που καλύπτει το εμπροσθόφυλλο του βιβλίου», όπως έχει εξομολογηθεί ο ίδιος ο Κωνσταντίνος Μπούρας.
Το εικονοποίημα αυτό, που χαρακτηρίζεται από τον συγγραφέα του ως «ημερολόγιο», παραπέμπει σ’ ένα λογοτεχνικό περιεχόμενο 1.111 ποιημάτων «της μοναχικής πολυκοσμίας», και «μιας ά-φθονης λιτότητας»: κι εμείς, μέσα από τις αντιστικτικές αυτές λέξεις, αισθανόμαστε τα στιχουργικά δημιουργήματα, παράλληλα με την εκπεφρασμένη μοναξιά του ποιητή, να μιλούν με χίλιες γλώσσες και με χίλιες μορφές, μέσα από μια ζηλευτή συγγραφική λιτότητα, η οποία δεν γνωρίζει ούτε πενία, ούτε όμως και φθόνο, όπως προδίδει η λέξη «ά-φθονη» την γλωσσική δισημία της οποίας έχει δηλώσει ότι εννοεί ο ποιητής.
Άνετα δε, μπορεί να πει κανείς, ότι το συγκεκριμένο πολυσύνθετο ποιητικό έργο συμπυκνώνει, σαν άστρο φωτεινό, όλες τις πνευματικές και ψυχικές ιδιότητες του δημιουργού του: την λογοτεχνική, την επιστημονική, την ερευνητική, την φιλοσοφική. Από τον τίτλο του μάλιστα, δεν απουσιάζει ούτε αυτός ο «μαγικός» και δυσερμήνευτος από την φυσική επιστήμη αριθμός 137, ο οποίος και αποτελεί την πρώτη του λέξη. Τι είναι το 137; Χωρίς να θέλουμε να πλατιάσουμε, και παραθέτοντας εδώ μια πολύ συνοπτική εξήγηση, το 137, το οποίο συντίθεται από το 1 (τη μονάδα), το 3 (την τριάδα) και το 7, είναι σύμφωνα με τον «Τίμαιο» του Πλάτωνα, ο αριθμός της Δημιουργίας. Η αρμονία, και η ψυχή του κόσμου. Ένας αριθμός-κλειδί, που ‘εξηγεί’ όλο το περιεχόμενο του βιβλίου.
Γιατί το εξηγεί: διότι η αρμονία και η ψυχή του κόσμου είναι δύο πράγματα στα οποία ο Μπούρας φαίνεται απόλυτα αφοσιωμένος (και αφιερωμένος). Σ’ αυτό συνηγορεί το σύνολο της ποιητικής γραφής του στο παρόν πόνημα. Επιδιώκοντας έναν γόνιμο διάλογο με τον αναγνώστη, ενδοσκοπείται, προβληματίζεται, και φιλοσοφεί πάνω στην ανθρώπινη συνθήκη, όχι μόνο σε σχέση με την εδώ ζωή, αλλά και σε συνάρτηση με το επέκεινα, με τον θαυμαστό ρυθμικό κόσμο του Σύμπαντος και την αύρα που αυτός εκπέμπει, όπως και με την Παγκόσμια Αγάπη. Αυτή την αύρα και την αγάπη τις μεταγγίζει στα ποιήματά του, και επιχειρεί να κοινωνήσει στον αναγνώστη την χαρά της ζωής την οποία βιώνει ο ίδιος, καθώς και την ολόψυχη επαφή του με το Φως.
Έτσι, ξεκινώντας το βιβλίο του με την ερμηνεία του υπέροχου νεολογισμού «λεξικάνθαρος» τον οποίο μεταξύ πολλών άλλων δημιούργησε, μας δηλώνει επιγραμματικά: «Λεξικάνθαρος αφθονία φωτός. // Κάθε πρωί ξυπνώ μέσα στα όνειρα //Ξεχειλίζω από ποίηση – άπειρα // Νεαρά υπογάλανα, καθαρά νερά – // Κι ύστερα ξανά μέσα στην ποίηση // Αποκοιμιέμαι… Με του Ποσειδώνα // Την τρίαινα και το μισό οχτάρι, // Αυτό που και σε σίγμα τελικό ομοιάζει. Προσπάθησα ν’ απαλλαγώ από τη μοίρα // Μου, αλλά δεν γίνεται… Αναζητώ λέξεις, // Αναβλύζουν λέξεις, αλιεύω λέξεις, πλάθω // Λέξεις, ικανές να φέρουν επ’ ολίγον εντός // Τους καινούργια νοήματα. Γιατί από τα // Παλιά κουραστήκαμε. Λεξικάνθαρος // Χρυσοκάνθαρος… Ονειροκάνθαρος. // Αυτή ας είναι και η μόνη μας // Προγραμματική σύμβασις.»
Μια «προγραμματική σύμβασις» που συνάπτεται με τον αναγνώστη, καθώς λίγο παρακάτω προσθέτει: «Αυτοδύτης των μύθων, // Ναι, αυτό ήμουνα. // Γενναίος κι ατρόμητος // Μέχρι το τέλος. // Η σκυτάλη τώρα σε σας. // Αρχαία περιπέτεια // Της ανάγνωσης. // Απολαυστική κι εκ του ασφαλούς.»
Η σκυτάλη λοιπόν στον αναγνώστη, τον έτερο πόλο της ποιητικής ατράκτου, τον οποίο ο Μπούρας επιχειρεί επιτυχώς να παρασύρει στον χείμαρρο της πληθωρικότατης και πολυδιάστατης γραφής του, της άρρηκτα συνδεδεμένης τόσο με το συνειδητό όσο και με το ασυνείδητο. Μιας γραφής-μοίρας, από την οποία μας εξομολογείται ότι δεν μπορεί να ξεφύγει, και τα ποιήματα της οποίας, άλλα καίρια, μικρά, αποφθεγματικά και άλλα μεγάλα, όλα με δαψίλεια πυκνών νοημάτων, προβάλλουν καρπός της επίπονης και ψυχικά ανατασιακής εργασίας πολλών δεκαετιών, όχι μονάχα καταυγάζοντας φως, αλλά και αντικατοπτρίζοντας το φως που ζει μέσα στην ψυχή του δημιουργού τους.
Ο Μπούρας, είναι γεννημένος ποιητής. «Γράφω, άρα υπάρχω», μας λέει. Μάλιστα, όπως έχει και ο ίδιος δηλώσει, το ποίημα του «Σε κάμαρες δυσήλιες // Αυτοπυρπολήθηκα // Και πριν να φέξει η Χαραυγή // Στολήν Αυγερινού // Εντύθηκα // Κι εχάθηκα // Μες στη βροχή», ένα ποίημα που συναντά κανείς στις πρώτες σελίδες του παρόντος βιβλίου, και το οποίο μόνο πρωτόλειο δεν μπορεί να χαρακτηριστεί, χρονολογείται από την εφηβεία του ακόμη. Ενώ σήμερα, βαθύς γνώστης του ελληνικού πολιτισμού και όχι μόνο, δεξιοτέχνης της γλώσσας και απαράμιλλος γλωσσοπλάστης, υπηρετεί το γοητευτικότατο λογοτεχνικό είδος της ποίησης, τόσο με ευφυία, όσο και με πραγματικό έρωτα: κάθε μια λέξη, μέσα στα ποιήματά του Μπούρα, καταλαμβάνει ακριβώς την θέση που της αρμόζει, προσδίδοντας στους στίχους του την σημασία που τους αρμόζει. Τίποτα δεν είναι άστοχο. Δαψίλεια πνεύματος και ψυχής, περιγραφικότητα, εξαιρετικό συναίσθημα, παιδική ευαισθησία, λυρικές εξάρσεις, χιούμορ, και ακατάβλητη αισιοδοξία μέσα από τους προβληματισμούς του, είναι τα χαρακτηριστικά του. Όλα είναι ένα παράθυρο ανοιχτό στο οξυγόνο.
Τι πιστεύει ο Μπούρας για την ποίηση; Γράφει χαρακτηριστικά στο ποίημα του «Ποιητική Ιδεολογία», το οποίο μετέφρασε στην ρωσική γλώσσα η υποφαινομένη (σελ. 688) και το οποίο συναντά κανείς επανειλημμένως μέσα στο βιβλίο: «Η ποίηση είναι μια υπόθεση σωματική. // Αναπαύομαι στις λέξεις // Όπως οι φακίρηδες στα καρφιά. // Το σώμα είναι ένας κώδικας. // Η γλώσσα ένας άλλος. // Αναζητώ // Για όλους μας // Το δρόμο // Όπου σώμα-γλώσσα // Και ποίηση // Γίνουνται ένα». Σημαδιακό ποίημα. Μέσα από μια μοναδική παρομοίωση, μπορεί να επισημάνει κανείς τόσο την αντίστιξη του ρήματος «αναπαύομαι» με τους φακίρηδες και τα καρφιά (μαζί με τα αντικρουόμενα συναισθήματα του ποιητή), όσο και την πίστη του στο Όλον, στο Ένα.
Εξίσου, στην 40ή του «προσοχή εις το Αχανές», αποφαίνεται: «Δεν θα μπορούσα να ζω // Χωρίς ποίηση. // Δίχως ποιητές // Η Γη θα ήταν ένα // Εξαιρετικά πληκτικό // Μέρος.»
Την χαρά του να ανευρίσκεται μέσα σ’ έναν κόσμο όπου ζουν ποιητές, ο Μπούρας την εκφράζει και σε άλλα ποιήματα. Και μετατρέπεται ο ίδιος σε έναν ανεξάντλητο πομπό στίχων, με φυσικό και μεταφυσικό υπόβαθρο, τους οποίους συνδυάζει, υφαίνει και πλέκει με μοναδικό φιλοσοφικό και διδακτικό αποτέλεσμα, μεταφέροντάς μας σ’ ένα μακρύ συμπαντικό ταξίδι, κι έχοντας πάντα απώτερο στόχο του να αγγίξει το Φως, και να ενωθεί με το Όλον του Κόσμου. Ο άνθρωπος είναι ον που χαρακτηρίζεται από την ελεύθερη βούληση, και ο Κωνσταντίνος Μπούρας επιλέγει: «Επιλέγω να μετατραπεί // Το σκότος μέσα μου // Σε φως γαληνό. // Δεν χρειάζομαι πια // Τίποτα λιγότερο // Για να εξελιχθώ // Προς τα Άνω Πεδία…», γράφει. Ο άνθρωπος, προσβλέπει πάντα στην τελειότητα.
Μέσα σ’ αυτό το ενιαίο, αρμονικό ποιητικό σύνολο, δεν μπορέσαμε να μην ξεχωρίσουμε τα 25 ποιήματα που είναι αφιερωμένα στην «αρχαιολογική ξενάγηση στις ενεργειακές πύλες της σύγχρονης Ελλάδας». Μέσα σ’ αυτήν την ξενάγηση ο ποιητής φωτογραφίζει με ενάργεια τόσο την εξωτερική τους όψη, όσο και τον εσωτερικό τους κόσμο, την ψυχή τους, συνδέοντας ταυτόχρονα αυτά τα δύο σ’ ένα αρμονικό και άκρως περιγραφικό σύνολο.
Κατά τον ίδιο τρόπο αφήνεται και στην ποιητική παγκοσμιότητα, η οποία υπηρετεί πανανθρώπινες αξίες: μέσα στο βιβλίο του, πάρα πολλά ποιήματα είναι μεταφρασμένα από άλλους ποιητές και μεταφραστές σε πολλές ξένες γλώσσες.
Όπως είναι φυσικό, θα μπορούσαμε να πούμε πάρα πολλά ακόμα για την ποιητική γονιμότητα αυτού του πραγματικά ιστορικού ποιητικού τόμου του Κωνσταντίνου Μπούρα. Ο Κωνσταντίνος είναι ένα μυαλό που διαρκώς κυοφορεί και γεννά ιδέες, λέξεις και έννοιες. Θα ολοκληρώσουμε όμως αυτό το μικρό αφιέρωμά μας, με δύο από τα αντιπροσωπευτικότερα ποιήματά του, που αποτελούν καταστάλαγμα γνώσης και ενσυναίσθησης τόσο σε παγκόσμιο, όσο και σε προσωπικό επίπεδο: Το πρώτο ποίημα λέει: «Για κάθε νησίδα αυξανόμενης Εντροπίας στο Σύμπαν // Υπάρχει κι η αντίθετή της, όπου το Χάος υποχωρεί // Κι ο Λόγος επανευρίσκεται. Ισορροπία. //Αυτό που μας φαίνεται δίχως νόημα // Είναι απλώς ένας ρυθμός // Που ο φτωχός ανθρώπινος εγκέφαλός μας // Δεν προλαβαίνει και δεν δύναται // Να παρακολουθήσει, // Ν’ αντιληφθεί εν τέλει πως υπάρχει κάτι // Εκεί έξω // Πλατύτερο από την ανασφαλή // Αλαζονεία μας».
Ενώ το δεύτερο ποίημα τονίζει με πολύ λυρισμό: «Περπάτησα σ’ όλη τη γη. // Παντού οι άνθρωποι ίδιοι. // Ξεχώρισα τους ποιητές. // Τραγουδούν με τη λόγχη // Καρφωμένη στην καρδιά τους. // Ακόμα κι αν ξαναγύριζα // Ποιητής θα γινόμουνα, // Ζωγράφος, μουσικός, // Γλύπτης των ξεχασμένων // Πόθων…
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
