***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη
Το Τρίτο Στεφάνι, Κώστας Ταχτσής, Εκδόσεις Ψυχογιός
«Άρχισα το μυθιστόρημα σε πρώτο πρόσωπο, με αφηγήτρια μια εντελώς πλασματική ηρωίδα, τη Νίνα που θα μπορούσα, πιο δικαιολογημένα νομίζω απ’ τον Φλομπέρ, να πω πως ήμουν εγώ», είπε για το «Τρίτο στεφάνι» ο Κώστας Ταχτσής στην ομιλία του στο Κέντρο Μπωμπούρ, σε εκδήλωση που διοργανώθηκε προς τιμήν του μόλις τέσσερις μήνες πριν από τον θάνατό του το 1988. Με τη φ ράση αυτή διευκρίνισε με σαφήνεια ότι η αφηγηματική φωνή του έργου είναι η Νίνα, αυτή μιλάει, έστω και αν είναι ξεκάθαρο για όποιον διαβάσει «Το φοβερό βήμα» ότι ο Ταχτσής κρύβεται στο πρόσωπο του εγγονού της Εκάβης, της πεθεράς της Νίνας, που καταλήγει να γίνει ζωγράφος. Μέσα από τη Νίνα και από την κυρά Εκάβη όμως ο Ταχτσής επιχειρεί να δει την ιστορία από τη γυναικεία οπτική, να σχολιάσει τις προσλαμβάνουσες της γυναικείας προσωπικότητας. Άλλωστε και ο ίδιος αλλά και ο ήρωάς του είδαν τη ζωή τους μέσα από τα μάτια των γυναικών και η ταύτιση που επιχειρείται στο «Τρίτο στεφάνι» είναι χαρακτηριστική της ανάγκης του να διεισδύσει βαθύτερα στις βαθιά ριζωμένες αντιλήψεις και στα στερεότυπα της εποχής περί ανδρισμού για να τις αποδομήσει.
Στο «Τρίτο στεφάνι» οι γυναίκες παρουσιάζονται δυναμικές, είναι «οι άντρες του σπιτιού» παίρνουν στα χέρια τους τη μοίρα τους και διεκδικούν να αλλάξουν το πεπρωμένο τους με σθένος, και αποφασιστικότητα, συχνά με σκληρότητα και κυριαρχική διάθεση, ενίοτε εξαπατώντας, πάντοτε όμως είναι αυτές που τελικά ρυθμίζουν τα γεγονότα και κατευθύνουν τις εξελίξεις. Αντίθετα οι άντρες εμφανίζονται ακόμα και «να κλαίνε σαν γυναίκες» ή να άγονται και να φέρονται από αυτές. Οι γυναίκες τους κάνουν ό,τι θέλουν και ρυθμίζουν τις συμπεριφορές τους.
Χαρακτηριστικός είναι και ο τρόπος με τον οποίο ο Ταχτσής προσεγγίζει τη μητρότητα ως τροχοπέδη στην ελευθερία της γυναίκας. Ένας ανασταλτικός παράγοντας για την εξελικτική πορεία της, ένα εμπόδιο ζωής με το οποίο οι γυναίκες δεν μπορούν εύκολα να συμβιβαστούν. Το πρότυπο της μητέρας όπως το έχουμε συνηθίσει και όπως κυριάρχησε στην ελληνική γραμματεία καταρρίπτεται. Η γυναίκα αντιμάχεται την ιδιότητα της καθώς δεν μπορεί να αποδεχτεί ότι μπορεί να λειτουργήσει ως ο τελικός προορισμός της ζωής της.
Ο αντιφατικός τρόπος του Ταχτσή να προσδιορίζει τα στερεότυπα των φυλετικών προτύπων είναι ένα θέμα που θα μπορούσε να μελετηθεί ιδιαίτερα στο έργο του, καθώς η γυναικεία υποταγή παρουσιάζεται ως μέσο άσκησης εξουσίας και τα όρια ανάμεσα στον θύτη και το θύμα καταλύονται. Στο πλαίσιο αυτό είναι απολύτως κατανοητός ο βαθμός στον οποίο αυτό το είδος της μητριαρχίας έπαιξε καθοριστικό ρόλο στον προσωπικό καθορισμό της δικής του φυλετικής ταυτότητας για την οποία ο Ταχτσής δε δίσταζε ποτέ να μιλήσει αποσαφηνίζοντας με κάθε λεπτομέρεια όλα όσα πίστευε ο ίδιος ότι έπαιξαν πρωταρχικό ρόλο στην απόκλιση του αυτή.
Βαθιά φιλοσοφημένος ο ίδιος πρέσβευε ότι η τέχνη πρέπει να είναι το απόσταγμα της ζωής και όχι το υποκατάστατό της. Με αυτό ως γνώμονα τόλμησε να αφυπνίσει την κοινωνία σε ότι αφορά στην ομοφυλοφιλία σε μια εποχή που η κοινωνία δεν είχε καμία απολύτως ανοχή σε ό,τι σχετιζόταν με το θέμα αυτό. Δε δίστασε, ωστόσο να καταδείξει πως η πορεία της ζωής των ομοφυλοφίλων μπορεί να γίνει επικίνδυνη και να οδηγήσει στο περιθώριο, γεγονός που για την εποχή κατά την οποία γράφει ο Ταχτσής το «Τρίτο στεφάνι»– ας μην ξεχνάμε ότι πρωτοκυκλοφόρησε το 1962—είναι τολμηρό και κάθε λογοτεχνική γειτνίαση με το θέμα μπορεί να αποβεί συντριπτική για τον συγγραφέα. Είναι γνωστό άλλωστε ότι ο ίδιος δε δίστασε να έρθει σε διαμάχη με τους ομοφυλόφιλους, καθώς διέκρινε ότι στα κινήματά τους υπήρχε μια επαναστατικότητα που δεν τον αφορούσε, αφού δεν αναδείκνυε το δικαίωμα στην ετερότητα και στη διαφορετικότητα. Έτσι, λοιπόν, αντιμέτωπος με τις κατεστημένες ιδέες παρουσιάζει στο «Τρίτο στεφάνι» τα ψυχογενή αίτια της ομοφυλοφιλίας και δε διστάζει να καταδείξει τον τρόπο με τον οποίο η σχέση του με την Εκάβη, τη γιαγιά του που δημιούργησε γύρω του έναν ασφυκτικό κλοιό στα όρια του Οιδιπόδειου συμπλέγματος αποδείχθηκε καταλυτική στην προσωπική του ζωή.
Αντίστοιχα η πολιτική θέση του απέναντι στις παρατάξεις και τον εμφύλιο που ρήμαξε τη μεταπολεμική Ελλάδα είναι μια θέση ίσων αποστάσεων αφού αυτό που έχει σημασία δεν είναι ποιος ήταν ο θύτης και ποιος το θύμα αλλά ο συναισθηματικός και κοινωνικός απόηχός του στην ιδιοσυγκρασία των ανθρώπων και τα αποπροσανατολιστικά και καταστροφικά του αποτελέσματα στο βάθος του χρόνου.
Στο συγκεκριμένο έργο ο Ταχτσής αναμετράται με περισσό θάρρος με τις παγιωμένες αντιλήψεις και θέτει τον δάκτυλον επί τον τύπον των ήλων προκειμένου να ανασύρει από το βάθος της συλλογικής μνήμης όλα όσα χαρακτήρισαν την εποχή εκείνη.
Επί της ουσίας, ο αυτοβιογραφικός κορμός του έργου του είναι σαφής και αναδεικνύει το βάθος της κοινωνικής ανθρωπογεωγραφίας του μικροαστισμού. Χρησιμοποιώντας έναν χειμαρρώδη προφορικό λόγο, διανθισμένο άλλοτε με συγκινησιακή φόρτιση, άλλοτε με εντάσεις ή υφέσεις ο Ταχτσής υπέγραψε κατά τον Ανδρέα Εμπειρίκο μια ιλαροτραγωδία, ένα ελληνικό έπος. Η γλωσσική αγωγή της αφήγησης και των διάσπαρτων διαλόγων χρωματίζεται από ιδιωματισμούς, ένα λεπταίσθητο χιούμορ, λαϊκές ρήσεις, κυρίως όμως με μια πρωτόγνωρη για την εποχή που γράφτηκε ειλικρίνεια και αμεσότητα, γεγονός που συνέβη για πρώτη φορά στην ελληνική λογοτεχνία και γι’ αυτόν τον λόγο θεωρήθηκε καινοτόμο ή όπως ο ίδιος το χαρακτήριζε: «αρχετυπικό».
Στο «Τρίτο στεφάνι» ο Κώστας Ταχτσής αφορμάται από την ιστορία της οικογένειάς του για να αφηγηθεί μέσω αυτής τη μεγάλη Ιστορία της νεότερης Ελλάδας. Φιλοτεχνεί το πορτρέτο της σύγχρονης Ιστορίας της χώρας και καταφέρνει να αναδείξει τα τραγικά γεγονότα που τη συντάραξαν. Τα ατομικά και συλλογικά πάθη γίνονται η αφετηρία όλων των αντιφάσεων που συνυφαίνονται για να οδηγήσουν στη νέα εποχή την Αθήνα. Ο Ταχτσής οπτικοποιεί το νεοκλασικό παρελθόν της Αθήνας και προβάλλει στο περίγραμμά της τον αστικό μύθο ενός λογοτεχνικού τόπου σε πλήρη συνύφανση με τον πραγματικό. Οι μικροαστικές γειτονιές της αποκτούν υπαρκτική διάσταση και γίνονται παράλληλες αφετηρίες μιας ρεαλιστικής αφήγησης όσο οι ήρωες κινούνται ανάμεσά τους και βιώνουν τα ίδια πάθη και την παρακμιακή τους αντίφαση.
Πρόσφατα «Το τρίτο στεφάνι» κυκλοφόρησε ξανά σε μια καλαίσθητη έκδοση, αυτή τη φορά από τις εκδ. ΨΥΧΟΓΙΟΣ που έχουν αναλάβει να επανακυκλοφορήσουν όλο το έργο του. Ωστόσο, αν και σήμερα η κριτική έχει επισημάνει την επικαιρότητα του έργου αυτού και την καινοτομία που έφερε στα ελληνικά γράμματα για την ανατομία της ψυχοσύνθεσης και της ιδιοσυστασίας του Έλληνα, αν και έχει γίνει αντικείμενο πολλών μελετών και κάθε νέα του έκδοση αποτελεί εκδοτικό γεγονός, τα πράγματα δεν ήταν ρόδινα για τον ίδιο τον Ταχτσή όταν πρωτοξεκίνησε την πορεία του στη λογοτεχνία. Το 1962 το έργο του κυκλοφόρησε με προσωπικά έξοδα και μπορεί το 1967 να είχε μεταφραστεί στη Γαλλική γλώσσα και το 1968 να ήταν το πρώτο ελληνικό έργο που κυκλοφόρησε στην Αγγλική, στην Ελλάδα όμως αναγνωρίστηκε πολύ αργότερα.
Ο πάντα τολμηρός, αιρετικός και ασυμβίβαστος των κοινωνικών κανόνων συγγραφέας, η ζωή του οποίου ταυτίστηκε με το έργο του και πυροδότησε ατέρμονες συζητήσεις, χάρισε στην ελληνική λογοτεχνία ένα μοντερνιστικό κείμενο, βαθιά ψυχογραφικό, γραμμένο με μια γλώσσα ελεύθερη από οποιαδήποτε σύμβαση, ένα έργο που δικαίως θεωρείται σταθμός στην ελληνική μεταπολεμική πεζογραφία.
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
