***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

Περί έρωτος και άλλων δαιμονίων, Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες, Εκδόσεις Ψυχογιός

Το μυθιστόρημα «Περί έρωτος και άλλων δαιμονίων» του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες, που επανακυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Ψυχογιός σε μετάφραση της Μαρίας Παλαιολόγου (2021), πρωτοεκδόθηκε το 1994, όταν ο νομπελίστας -ήδη από το 1982- συγγραφέας έχαιρε ευρείας αναγνώρισης και αποδοχής, έχοντας συνδέσει τη λογοτεχνική του γραφή με τον μαγικό ρεαλισμό, του οποίου θεωρείται από τους κύριους εκπροσώπους.  

Στο εισαγωγικό σημείωμα του μυθιστορήματος ο Μάρκες παρουσιάζει την αφορμή της συγγραφής του, την πηγή της έμπνευσής του. Αναφέρει πως κατά την αποστολή του ως δημοσιογράφου το 1949 στη μονή της Σάντα Κλάρα και κατά την εκκένωση των νεκρικών κρυπτών της ήρθε σε επαφή με κάτι αξιοπερίεργο, την εκταφή ενός κοριτσιού εν ονόματι Σιέρβα Μαρία, της οποίας η χάλκινη κόμη μήκους εικοσιδύο μέτρων ήταν ολοζώντανη. Η σύνδεση αυτού του γεγονότος από τον Μάρκες με την εξιστόρηση ενός θρύλου από τη γιαγιά του για τον θάνατο από λύσσα μιας μικρής μαρκησίας δώδεκα ετών, με πλούσια κόμη, τον οδήγησε στην εκκίνηση του συγκεκριμένου μυθιστορήματος. Ήδη, λοιπόν, από το εισαγωγικό σημείωμα ο μαγικός ρεαλισμός αφήνει τα ίχνη του, με την επισήμανση της βαρύτητας ενός θρύλου και τον ανεπιβεβαίωτο ισχυρισμό για τη μήκυνση της κόμης μετά θάνατον να φανερώνουν τη διάθεση του συγγραφέα για συμπλοκή του συμβατικού με το φανταστικό και την άρση των παραδοσιακών διαχωριστικών τους ορίων.

Για τη συγκρότηση του μύθου σε χωροχρονικό επίπεδο μεταφερόμαστε στην Καρταχένα ντε Ίντιας, το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα, όταν ακόμη τα εδάφη της Κολομβίας βρίσκονταν υπό ισπανική κυριαρχία. Για την αποτύπωση του σκηνικού εντός του οποίου τοποθετούνται τα κύρια πρόσωπα της ιστορίας ο Μάρκες ακολουθεί λεπτομερείς περιγραφές, μέσω των οποίων εκθέτει τη ζωή στην Καρταχένα ντε Ίντιας, στο πλαίσιο της διερεύνησης της εθνικής, αλλά και πολιτιστικής ταυτότητας της Κολομβίας μέσα από τη λογοτεχνική γραφή. Κέντρο της αφήγησης εξ αρχής τίθεται η δωδεκάχρονη Σιέρβα Μαρία, μοναχοκόρη του μαρκήσιου ντε Κασαλντουέρο, με την πλούσια, χάλκινη κόμη, την οποία κατά το αφηγηματικό παρόν δαγκώνει στον αστράγαλο ένα λυσσασμένο σκυλί, γεγονός που πυροδοτεί τη δράση με ανεπανόρθωτο για την ηρωίδα τρόπο.

Για την κατανόηση της θέσης της εκτίθεται το οικογενειακό περιβάλλον της με πλείστα αρνητικά χαρακτηριστικά, που εντείνουν την τραγικότητά της. Μέσω αναδρομής μαθαίνουμε πως η μητέρα της  Μπερνάρντα, απόγονος λευκού και Ινδιάνας, προς αναζήτηση τίτλου ευγενείας παγιδεύει σε γάμο τον μαρκήσιο Κασαλντουέρο, με την πρόφαση εγκυμοσύνης που πέτυχε υπό τις οδηγίες του πατέρα της, και, μισώντας τον εξ ανάγκης σύζυγό της, καταλήγει να μισεί την κόρη της από τη στιγμή της γέννησής της. Ο μαρκήσιος, από την άλλη, θύμα της χειριστικής αντιμετώπισης του δικού του περιβάλλοντος λόγω της ιδιαίτερης φύσης του, έχοντας βιώσει έναν ανεκπλήρωτο έρωτα κι έναν ατελέσφορο πρώτο γάμο, έκπτωτος κατ’ επιλογήν αριστοκράτης, δυστυχεί εντός του νέου γάμου και επιλέγει μόνιμη αποστασιοποίηση. Έτσι, η Μαρία, βιώνοντας τη γονική απόρριψη και εγκατάλειψη, μεγαλώνει μαζί με τους σκλάβους της οικογένειας, μαθαίνοντας τις γλώσσες τους και τα ήθη τους, υιοθετώντας τον δικό τους τρόπο ζωής. Από τη στιγμή που έρχεται αντιμέτωπη με το ενδεχόμενο της λύσσας είναι χαρακτηριστική η μεταβολή της στάσης του πατέρας της, ο οποίος αφυπνίζεται, ενεργοποιείται, συνειδητοποιεί το μέγεθος της πατρικής αγάπης και την εκφράζει με κάθε δυνατό τρόπο. Αυτή η αλλαγή του πατέρα είναι ίσως ένα από τα ελάχιστα φωτεινά σημεία του έργου.

Σ’ αυτό το πλαίσιο η Μαρία, αφού πρώτα έχει ταλαιπωρηθεί από πρόχειρες θεραπείες πρακτικών, που επιδεινώνουν το τραύμα της, οδηγείται μετά από απόφαση του πατέρα της και με στόχο  τη σωτηρία της στη μονή Σάντα Κλάρα και φυλακίζεται εκεί, θύμα της σύγχυσης στη διάκριση ανάμεσα στη λύσσα και την κατάληψη από δαιμόνιο, που της αποδίδεται λόγω της αφρικανικής κουλτούρας της, την οποία αβίαστα εκφράζει ως οικεία φύση της. Δίνεται κατ’ αυτόν τον τρόπο η δυνατότητα στον συγγραφέα να θίξει τις σκληρές, ανάλγητες πρακτικές της καθολικής εκκλησίας, οι οποίες μέσω του προσώπου της ηγουμένης της μονής αισθητοποιούνται με τον πλέον δυνατό τρόπο. Μέσα από το στοιχείο της υπερβολής και την εμπλοκή του φανταστικού στις περιγραφές όσων βιώνει, αλλά και όσων υποτίθεται πως προκαλεί εκεί η Μαρία ως δαιμονισμένη, διασαλεύεται η αντίληψη περί του τι πρέπει να θεωρείται δαιμονικό και τι όχι, ενώ θίγεται η αυθεντία του καθολικισμού και η βιαιότητά του έναντι του διαφορετικού.

Συν τοις άλλοις, έγκλειστη στη μονή η μικρή μαρκησία δέχεται τη φροντίδα του τριανταεξάχρονου Καγετάνου Ντελάουρα, ο οποίος έχει αναλάβει με εντολή του επισκόπου τη διαδικασία του εξορκισμού της. Το ανατρεπτικό για τη φιλόδοξη, βάσει των ικανοτήτων του, πορεία του Ντελάουρα, ο οποίος με καθαρή εξ αρχής οπτική απορρίπτει τα περί της ασθένειας της Μαρίας πιστεύοντας στην υγεία της, είναι ο παράφορος έρωτας που αναπτύσσει γι’ αυτήν. Θέμα ιδιαίτερα προσφιλές στον Μάρκες ο έρωτας παρουσιάζεται σχεδόν εμμονικός και βρίσκει έκφραση μέσω της ποίησης και των σονέτων του Ισπανού ποιητή του 16ου αιώνα Γκαρσιλάσο ντε λα Βέγα, στίχοι του οποίου παρατίθενται φορτίζοντας συναισθηματικά το κείμενο και επιτονίζοντας την τραγικότητα των προσώπων. Ο Ντελάουρα επιτυγχάνει να εμφυσήσει στη Μαρία τα δικά του αισθήματα κι έτσι εντείνεται το ζήτημα του έρωτα και του πόνου που εσωκλείει, καθώς ως έτερο δαιμόνιο, συνδεόμενο σε μεταφορικό επίπεδο με την ασθένεια, οδηγώντας σε παραφορά τους ερώμενους, απομακρύνει τον Ντελάουρα από την αγνότητα που πρεσβεύει και τη βαθιά του πίστη, ενώ δοκιμάζει τις αντοχές της άπειρης Μαρίας έναντι της διάψευσης της ελπίδας της για ελευθερία, καθώς δε δύναται να τελεσφορήσει, παρά καταδικάζεται από τη δεισιδαιμονία της εποχής και τις βουλές της θρησκευτικής εξουσίας.

Χτίζεται, λοιπόν, στον μυθιστορηματικό κόσμο του Μάρκες μία σκοτεινή ιστορία, η οποία με κάλλιστο τρόπο αποτυπώνει τη ζοφερή λόγω της αποικιακής και θρησκευτικής καταπίεσης εποχή στην ισπανοκρατούμενη Κολομβία του 18ου αιώνα. Μέσα από την τραγικότητα που αποπνέεται γίνεται αντιληπτή η διάθεση του Μάρκες να θίξει τα κακώς κείμενα της αποικιοκρατικής, ιμπεριαλιστικής πολιτικής, να καυτηριάσει τις πρακτικές και τη φρίκη του δουλεμπορίου, να προβάλλει την ευρύτερη κοινωνική και ηθική κατάπτωση, το κυνήγι των Εβραίων, των αιρετικών και τις πρακτικές της Ιεράς Εξέτασης, τις συγκρούσεις του Ισπανού αφέντη και των Αφρικανών σκλάβων, της επιστήμης και της θρησκείας, του καθολικισμού και της αφρικανικής λατρείας. Παράλληλα, η χρήση του μύθου και της μαγείας, η κριτική ματιά στην υποτιθέμενη πρόοδο και τη λογική που πρεσβεύει, η αμφισβήτηση της συμβατικής πραγματικότητας με την εμπλοκή σ’ αυτήν και φανταστικών, μη αναμενόμενων στοιχείων, η τήρηση ενός σταθερού αφηγηματικού τόνου κατά την έκθεση αυτών, που ενισχύει την αληθοφάνεια τους, η ευελιξία του αφηγηματικού χρόνου και η παραστατική γλώσσα αποτελούν βασικά χαρακτηριστικά της γραφής του Μάρκες, που ανιχνεύονται στο έργο και βεβαιώνουν τη μαναδικότητά της και την απαράμιλλη αξία της.

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.