Please enable JavaScript to view the comments powered by Disqus.

 

Συζητώντας τη θέση του έργου του Νίκου Καββαδία (1910-1975) στον 21ο αι. ο Χρήστος Δανιήλ σημειώνει: «Στην πρόσληψη του ποιητικού έργου του Ν. Καββαδία και στην ευρύτερη απήχηση και αποδοχή του συνετέλεσε αναμφισβήτητα, από ένα χρονικό σημείο και μετά – το οποίο συμπτωματικά (;) ταυτίζεται με τη χρονιά θανάτου του ποιητή – η μελοποίηση τω ποιημάτων του και η διάδοση που έτυχαν αυτά τα τραγούδια. Με τον Γιάννη Σπανό (1975), τη Μαρίζα Κωχ (1977), τον Θάνο Μικρούτσικο (1979, 1991, 2007), τον Λάκη Παπαδόπουλο (1984), τους Ξέμπαρκους (1986), τους αδελφούς Κατσιμίχα (1987), τον Δημήτρη Ζερβουδάκη (1989), τον Χάρη Παπαδόπουλου (2004) κ.ά. η ποίηση του Ν. Καββαδία ευτύχησε να μελοποιηθεί με επιτυχία από αξιόλογους μουσικοσυνθέτες και να τραγουδηθεί, εκτός από τους συνθέτες, και από σημαντικούς και δημοφιλείς ερμηνευτές [ …]»1

Βέβαια, σκοπός της μελέτης του Δανιήλ είναι να εξετάσει την απήχηση που έχει το έργο του Καββαδία σε ένα κοινό σύγχρονο, διαφορετικών προδιαγραφών, αλλά, εν προκειμένω, και διαφορετικών ακουσμάτων. Έτσι, στην ανάγνωση που επιχειρείται δε θα μπορούσε να λανθάνει η μουσική επανάγνωση των στίχων του Κεφαλλονίτη ποιητή. Αυτό, ωστόσο, που δε συζητά ο Δανιήλ, καθώς δεν ανήκει στον άμεσο ορίζοντα του πονήματός του, είναι η σύνθεση τραγουδιών στο ύφος του Καββαδία, ένα είδος μίμησης του ύφους και του τρόπου γραφής, που πολλές φορές φτάνει έως και τους δάνειους στίχους (κάποτε ελαφρώς παραλλαγμένους).

Στόχος της παρούσας μελέτης είναι να εξετάσει δύο διαφορετικές εκδοχές (μουσικές και οι δύο) του ποιήματος «Μαραμπού»,2 που βαπτίζει, όχι μόνο την πρώτη ποιητική συλλογή του Καββαδία, αλλά και τον ίδιο τον ποιητή της. Θα αναγνωσθούν παράλληλα το ποίημα του Καββαδία, οι στίχοι που η Μαρίζα Κωχ επέλεξε για να μελοποιήσει και τέλος, το τραγούδι «Λένε για μένα» του συγκροτήματος Πυξ Λαξ, το οποίο χρησιμοποιεί το ποίημα «Μαραμπού» ως βασικό συστατικό του υλικό.

Το ποίημα αυτό του Καββαδία αποτελεί την εισαγωγή του στη νεοελληνική ποίηση∙ μ’ αυτό ξεκινά την πρώτη του συλλογή, απ’ αυτό την ονομάζει. Το γεγονός ότι το «Μαραμπού» δεν γνώρισε τη μεγάλη μελοποιητική τύχη των υπόλοιπων ποιημάτων πρέπει να αποδοθεί στο μέγεθός του (80 στίχοι), που το καθιστά δύσκολο στο μουσικό χειρισμό, καθώς η ολοκληρωμένη μελοποίησή του θα απαιτούσε ένα μεγάλο χρονικά τραγούδι.  

Η Μαρίζα Κωχ ήταν η πρώτη που συμπεριέλαβε το «Μαραμπού» στα προς μελοποίηση ποιήματα του Καββαδία, μόνο που για τους λόγους που πραναφέρθηκαν έκανε μια επιλογή στις στροφές του ποιήματος που έντυσε μουσικά∙ συγκεκριμένα, επέλεξε την πρώτη, την τρίτη και την δέκατη ένατη στροφή του ποιήματος. Το αποτέλεσμα είχε ως εξής:

 

Μαραμπού

Λένε για μένα οι ναυτικοί που εζήσαμε μαζί
πως είμαι κακοτράχαλο τομάρι διεστραμμένο, 
πως τις γυναίκες μ’ ένα τρόπον ύπουλο μισώ
κι ότι μ’ αυτές να κοιμηθώ ποτέ μου δεν πηγαίνω.

Ακόμα, λένε πράματα φριχτά παρά πολύ, 
που είν’ όμως ψέματα χοντρά και κατασκευασμένα, 
κι αυτό που εστοίχισε σε με πληγές θανατερές
κανείς δεν το `μαθε ποτέ, γιατί δεν το `πα σε κανένα.
 
Λένε για μένα οι ναυτικοί που εκάμαμε μαζί
πως χρόνια τώρα με γυναίκα εγώ δεν έχω πέσει, 
πως είμαι παλιοτόμαρο και πως τραβάω κοκό, 
μ’ αν ήξερα οι δύστυχοι, θα μ’ είχαν συχωρέσει…

Αν θέλαμε να δούμε τη μελοποίηση αυτή από εγγύτερα και να προσπαθήσουμε να διακρίνουμε τις διαφορές της εκδοχής της Μαρίζας Κωχ από το αρχικό ποίημα, θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για τον αρχικό μύθο που κατασκευάζει ο ποιητής και το κέλυφός του που κρατά η μελοποιημένη εκδοχή. Το «Μαραμπού» αποτελεί την αφήγηση ενός ναύτη, η πλέον κοινής καββαδιακή persona, για την τύχη ενός νεανικού του έρωτα. Το ποίημα ξεκινά με την παγιωμένη άποψη των υπόλοιπων ναυτικών, οι οποίοι φαίνεται να μην αντιλαμβάνονται τους λόγους που οδηγούν τον πρωταγωνιστή στα στάση του αυτή απέναντι στις γυναίκες:

 

Λένε για μένα οι ναυτικοί που εζήσαμε μαζί
πως είμαι κακοτράχαλο τομάρι διεστραμμένο, 
πως τις γυναίκες μ’ ένα τρόπον ύπουλο μισώ
κι ότι μ’ αυτές να κοιμηθώ ποτέ μου δεν πηγαίνω.

Ακόμα, λένε πως τραβώ χασίσι και κοκό
πως κάποιο πάθος με κρατεί φριχτό και σιχαμένο, 
κι ολόκληρο έχω το κορμί με ζωγραφιές αισχρές, 
σιχαμερά παράξενες, βαθιά στιγματισμένο.

Ακόμα, λένε πράματα φριχτά παρά πολύ, 
που είν’ όμως ψέματα χοντρά και κατασκευασμένα, 
κι αυτό που εστοίχισε σε με πληγές θανατερές
κανείς δεν το `μαθε ποτέ, γιατί δεν το `πα σε κανένα

Η βραδιά της αφήγησης είναι και η βραδιά που ο πρωταγωνιστής θα αποκαλύψει στον αναγνώστη του τη βαθύτερη αιτία της «διαστροφής» του. Η γυναίκα που γνώρισε αρχοντική και δέθηκε μαζί της σε κάποιο ταξίδι, καταλήγει πόρνη∙ η συνάντησή τους θα τον τραυματίσει ψυχικά και θα τον καταστήσει όχι μόνο καχύποπτο, αλλά σχεδόν ανίκανο απέναντι στο γυναικείο φύλο. Τι κάνει λοιπόν η Μαρίζα Κωχ; Επιλέγει το εξωτερικό κέλυφος του ποιήματος, το οποίο είναι ανοιχτό σε ερμηνείες∙ αυτό που «εστοίχισε σε [αυτόν] πληγές θανατερές» δεν κατονομάζεται και οι εκδοχές ποικίλουν. Ο ακροατής μπορεί ελεύθερα να στήσει στα όρια που του θέτει η Κωχ το δικό του μύθο. 

Από τη Μαρίζα Κωχ μέχρι τους Πυξ Λαξ έχουν μεσολαβήσει αρκετά επιτυχείς μελοποιήσεις των ποιημάτων του Καββαδία. Αυτό που κάνουν οι Πυξ Λαξ δεν είναι, όμως, άλλη μια μελοποίηση των γνωστών ποιημάτων∙ χρησιμοποιώντας ως υλικό τους στίχους του «Μαραμπού» κατασκευάζουν ένα άλλο οικοδόμημα με τον τίτλο «Λένε για μένα..». Η παρουσία του ποιήματος είναι εμφανής. Αντιγράφω τους στίχους του τραγουδιού:

Λένε για μένα οι όμορφες που ζήσαμε μαζί
πως είμαι ένα αδιόρθωτο ρεμάλι τελειωμένο
πως μια κατάρα έχω βαριά και μέσα μου θα ζει
να με κρατάει στην μοναξιά σκληρά φυλακισμένο.

Λένε για μένα

Τα ρούχα μου μυρίζανε καπνούς και αλκοόλ
γυναίκες που χανόντουσαν μέσα σ’ ένα τσιγάρο
στη σκέψη μου τις έπαιρνα και πλήρωνα γι’ αυτό
λένε για μένα οι όμορφες δεν ξέρω που τραβάω.

Λένε για μένα

Πολλοί αναρωτιόντουσαν πώς έφτασα ως εδώ
ας φαίνεται καλό παιδί τι να το κυριεύει
οι θύελλες που πέρασε δεν του `βαλαν μυαλό
απ’ το Θεό παιδεύεται και το Θεό παιδεύει.
 

Στο τραγούδι των Πυξ λαξ μπορούμε να παρατηρήσουμε αρκετά από τα εξωτερικά, αρχικά, χαρακτηριστικά του «Μαραμπού»: η ομοιοκαταληξία (ανεπιτυχής στη 2η στροφή), το μέτρο, ο αριθμός των στίχων κάθε στροφής, οφείλουν τη γέννησή τους στο ποίημα. Στίχοι και λέξεις επαναλαμβάνονται σχεδόν αυτούσια στους Πυξ Λαξ∙ ο πρώτος στίχος αλλάζει μόνο το υποκείμενό του και οι ναυτικοί του Καββαδία γίνονται όμορφες, όπως και το ουσιαστικό με τα συνοδευτικά του επίθετα του 2ου στίχου αλλάζει μορφή κι όχι περιεχόμενο. Αν, τώρα, δούμε το νόημα του τραγουδιού, αρχικά, θα μπορούσε κάποιος να το φέρει ευκολότερα σε συνομιλία με την εκδοχή της Μαρίζα Κωχ, αφού κι εδώ η αιτία δε δίνεται, μόνο υπονοείται στη δεύτερη στροφή. Η ατμόσφαιρα, ωστόσο, παραμένει ίδια: ο άνδρας που, πληγωμένος από κάποια/ες γυναίκα/ες οδηγείται σε μια συμπεριφορά μη κανονικά και ξαφνιάζει, στον μεν Καββαδία τους συντρόφους-ναυτικούς, στο δε μουσικό συγκρότημα τις όμορφες. Την κατάληξη εύστοχα τη δίνουν οι Πυξ Λαξ: «απ’ το Θεό παιδεύεται και το Θεό παιδεύει». 

Η μελοποίηση των ποιημάτων του Καββαδία (ακριβής κι άλλοτε ως πρότυπο) συνέβαλε στην ευρύτερη διάδοση της ποίησής του. «[…] Με τον τρόπο ο ποιητικός λόγος του Ν. Καββαδία, έστω και ως μουσικό άκουσμα, συναντήθηκε και με ένα μεγαλύτερο πλήθος ανθρώπων, που δεν αποτελείται απαραίτητα από αναγνώστες, συστηματικούς ή ευκαιριακούς, της ποίησής του».3 Στην παρούσα μελέτη θίχτηκαν, επιφανειακά, οι δρόμοι που ακολούθησε το ποίημα «Μαραμπού» της ομώνυμης συλλογής από το χαρτί στην παρτιτούρα∙ η Μαρίζα Κωχ από τη μία κρατά μόνο το γενικό πλαίσιο αναφοράς του ποιήματος και αφήνει το μύθο στην ευγενική ευχέρεια των ακροατών της, οι δε Πυξ Λαξ μεταφέρουν τη δράση σε ένα αντίστοιχο περιβάλλον, με αλλαγές μόνο στα υποκείμενα.

 

Πηγές 

  1. Δανιήλ Χρήστος, Ξαναδιαβάζοντας τον Νίκο Καββαδία. Ποιητική και πρόσληψη, Οδός Πανός, Αθήνα, 2010, σσ. 19-20
  2. Καββαδίας Νίκος, Μαραμπού, Άγρα, Αθήνα, 2002, σσ. 9-13
  3. Όπου σημ. 1, Αύτ.

kabbadias

http://www.thetoc.gr/magazine/o-ai-nikolas-tou-kabbadia

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
ΡΟΗ ΕΙΔΗΣΕΩΝ
latestpopular