Λογοτεχνία και Ψυχογραφία, γράφει η Λεύκη Σαραντινού [Ένα πιάτο λιγότερο, Μαριλένα Παπαϊωάννου]

24 January 2021

***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

Ένα πιάτο λιγότερο, Μαριλένα Παπαϊωάννου, Εκδόσεις Καστανιώτη

Λίγη Αρχαιολογία, λίγη Ιστορία και λίγο Μυστήριο συνδυασμένα με μία γερή δόση Λογοτεχνίας, αλλά και Ψυχολογίας, αποτελεί το νέο πόνημα της “Μικρής Καρυστιάνη”, της Μαριλένας Παπαϊωάννου. Η Μαριλένα Παπαϊωάννου, είναι μία νέα λογοτέχνιδα, της οποίας η γραφή είναι εμφανώς επηρεασμένη από την πένα της Μεγάλης Κυρίας της Ελληνικής Λογοτεχνίας με το τόσο ιδιαίτερο συγγραφικό ύφος, της Ιωάννας Καρυστιάνη. Όσοι λατρεύουν την καλή ελληνική λογοτεχνία, και δη την Καρυστιάνη, αποκλείεται να μην γοητευτούν από το «Ένα πιάτο λιγότερο».

Βασικά πρόκειται για ένα μυθιστόρημα με στοιχεία Αρχαιολογίας και Ιστορίας, το οποίο έχει ως βασικό του θέμα τη διαχείριση της απώλειας και του πένθους. Πώς διαχειρίζεται ο καθένας από μας την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου; Πόσο κρατάει το πένθος και τι μπορούμε να κάνουμε για να το ξεπεράσουμε όσο γίνεται πιο ανώδυνα; Με ποιους τρόπους γίνεται αισθητή η απουσία του αγαπημένου μας στον χώρο μας, εκτός από το “ένα πιάτο λιγότερο” που θα υπάρχει πλέον στο τραπέζι μας;

Σαντορίνη, 14 Ιουλίου 1965, μία μόλις ημέρα προτού ο “Γέρος της Δημοκρατίας”, ο Γεώργιος Παπανδρέου παραιτηθεί και ανοίξει έτσι τον ασκό του Αιόλου με τα λεγόμενα “Ιουλιανά”. Την ίδια εκείνη μέρα, ο νεαρός Σαράντης Καγιαλής πεθαίνει από εργατικό ατύχημα κατά τη διάρκεια μίας ανασκαφής στο Ημεροβίγλι της Σαντορίνης. Η ανασκαφή αφορούσε την ανακάλυψη μίας επιτύμβιας στήλης, η αποκαλούμενη “πλάκα του Μελή”. Το γεγονός της ανασκαφής χρησιμοποιείται μυθιστορηματικά από τη συγγραφέα για να κινήσει τον μύθο, πρόκειται όμως για αληθινό γεγονός το οποίο έλαβε χώρα στο νησί το 2012. Από δω και μπρος όμως τη σκυτάλη στο πόνημα παίρνει η Λογοτεχνία και η Ψυχογραφία.

Τέσσερις γυναίκες οι οποίες είχαν ιδιαίτερη σχέση με τον Σαράντη- η μάνα του, η αδελφή του, η γυναίκα του και μία πρώην πόρνη που είχε δεσμό μαζί του-θα συναντηθούν και θα προσπαθήσουν να ξεπεράσουν τον χαμό του. Στην προσπάθειά τους αυτή, θα βρεθούν να ψάχνουν την “αδελφή” στήλη της “πλάκας του Μελή”, εκείνη του Χαρικλή. Εδώ παρεισφρέει και μία δόση Μυστηρίου, η οποία σχετίζεται με μία υπόθεση αρχαιοτήτων, οι οποίες κρύφτηκαν στο νησί την εποχή του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.

Η μάνα, η οποία έχει χάσει και άλλο παιδί στο παρελθόν, αποτελεί, οπωσδήποτε, την πιο τραγική φιγούρα από τις τέσσερις γυναίκες του βιβλίου, τις οποίες ενώνει ο κοινός πόνος. Η σχέση όμως, της κάθε μίας, με τον αδικοχαμένο Σαράντη παρουσιάζεται μέσα από τις αναμνήσεις της κάθε γυναίκας και τα κοινά βιώματα που είχε μαζί του μέχρι τώρα. Ο αναγνώστης παρακολουθεί όλη την πορεία και την εξέλιξη ενός ατόμου που πενθεί, τις πιο μύχιες σκέψεις και τα συναισθήματά του, καθώς και τον τρόπο με τον οποίο ο Χρόνος γιατρεύει εν τέλει σταδιακά τις πληγές του-χωρίς βέβαια να τις επουλώσει ποτέ εντελώς. Το παρελθόν των αναμνήσεων και το παρόν του πένθους αποτελούν μία αδιάλυτη ενότητα και ο χρόνος, αν και κυλάει κανονικά εν είδη ημερολογίου στην αφήγηση, συμπυκνώνεται σε ένα αδιαχώριστο όλον. Ο αφηγηματικός ενεστώτας που χρησιμοποιεί η συγγραφέας αναμφισβήτητα βοηθάει σε όλο αυτό. Τυπικά, πάντως ο αφηγηματικός χρόνος εκτείνεται μέχρι τις 5 Νοεμβρίου του 1965.

Παράλληλα με τα διαρκώς αναδιπλούμενα συναισθήματα, τον πόνο που αλλάζει συνεχώς μορφή και το εξελισσόμενο πένθος των πρωταγωνιστριών, οι πολιτικές εξελίξεις της χώρας τρέχουν ολοταχώς προς την πολιτική αστάθεια και, εν τέλει, τη Δικτατορία, το ίδιο και η έρευνα για τη δεύτερη στήλη.

Κοντά σε όλα αυτά, οι εικόνες που μας δίνει η συγγραφέας, ήτοι οι γάτες του νησιού, ο τρύγος και η φυσική ομορφιά του, μαζί με την ενδελεχή περιγραφή των συναισθημάτων, κάνουν ακόμη πιο έντονη την αντίθεση μεταξύ ζωής και θανάτου, πένθους και χαράς, κωμωδίας και τραγωδίας. Το πένθος σε ένα από τα πιο όμορφα και διάσημα μέρη της Ελλάδας επιτείνει αυτή την αντίθεση.

Η Μαριλένα Παπαϊωάννου γεμάτη με φρέσκες ιδέες προς ανανέωση της πεζογραφίας στη χώρα μας, αποτελεί μία πολλά υποσχόμενη παρουσία στον χώρο και με το “Ένα πιάτο λιγότερο” θεωρώ ότι ήρθε στην ελληνική λογοτεχνία για να μείνει ως μία ιδιαίτερη παρουσία.