Λολίτα: η ιστορία πίσω από το μυθιστόρημα, του Βασίλη Καγιά

Σύνταξη: Newsroom

13 December 2013

***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

«Πίσω από το μυθιστόρημα, η ιστορία», θα’ λεγε κανείς παραφράζοντας το διάσημο σύνθημα του Μάη του ‘68.

Πρόκειται για βιβλία που ταξίδεψαν από και προς διάφορους εκδοτικούς οίκους, απορρίφθηκαν, επέμειναν, παραπέμφθηκαν σε δίκη με την έκδοσή τους, απαγορεύτηκαν, εισέπραξαν μερικές καταδικαστικές κριτικές, έτυχαν κάθε είδους –λογικής ή παράλογης- ερμηνείας και τελικά καθιερώθηκαν. Δημιούργησαν, κατά τον τρόπο αυτό, ξέχωρα από την ιστορία που εξελίσσεται στις σελίδες τους, ένα δεύτερο μυθιστόρημα, πέρα για πέρα αληθινό, που ξεκινά τη στιγμή που ολοκληρώνεται η συγγραφή τους και φτάνει μέχρι τη στιγμή που το βιβλίο αναπαύεται τυπωμένο στο ράφι –ενίοτε, και πολύ πέρα απ’ αυτήν. Το έργο που αποτελεί σήμα-κατατεθέν στη βιβλιογραφία του Vladimir Nabokov, η Λολίτα, είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα.

Το 1953, μετά από πέντε χρόνια κοπιαστικής συγγραφής, το βιβλίο ήταν έτοιμο και ο Ρωσοαμερικανός συγγραφέας ξεκίνησε να το καταθέτει σε εκδοτικούς οίκους. Οι απαντήσεις που λάμβανε κάθε άλλο παρά ενθαρρυντικές ήταν: «Είναι απίστευτα αηδιαστικό, ακόμα και για έναν φροϋδικό», «Μόνο αν αλλάξουν πολλά στοιχεία της ιστορίας μπορούμε να το βγάλουμε», «Αν το τυπώσουμε, και οι δυο θα καταλήξουμε στη φυλακή», ήταν μεταξύ των σχολίων που έλαβε –χωρίς να λείπουν, βέβαια, και οι απογοητευμένες απαντήσεις ανθρώπων που εκτίμησαν αμέσως την αξία του βιβλίου, αλλά φοβήθηκαν να προχωρήσουν στην έκδοσή του. Συνολικά, τέσσερις εκδοτικοί οίκοι αρνήθηκαν να εκδώσουν το βιβλίο.

Η παιδοφιλία του πρωταγωνιστή και πρωτοπρόσωπου αφηγητή του βιβλίου, με επίκεντρο το πάθος του για τη 12χρονη Λολίτα, συγκρούονταν ευθέως με τα άκρως συντηρητικά ήθη της δεκαετίας του ’50 στην Αμερική. Η απόφαση του Nabokov να χρησιμοποιήσει ψευδώνυμο, το Vivian Darkbloom, που αποτελεί αναγραμματισμό του ονόματός του, μπορεί να προστάτευε τον ίδιο και την ακαδημαϊκή του υπόσταση, αλλά άφηνε έκθετο στη δικαιοσύνη όποιον εκδοτικό οίκο αποφάσιζε την έκδοση του βιβλίου.

Η λύση βρισκόταν στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Η αντζέντης του Nabokov στην Ευρώπη, η Doussia Ergaz, πρότεινε το βιβλίο στον Maurice Girodias, διευθυντή του αγγλόφωνου Olympia Press με έδρα το Παρίσι, που ακολουθούσε μια ιδιότυπη εκδοτική τακτική: ανάμεσα στους πορνογραφικούς τίτλους του οίκου, οι οποίοι εξασφάλιζαν την οικονομική του βιωσιμότητα, βρίσκονταν και μερικά ονόματα συγγραφέων που κανείς δεν τολμούσε να εκδώσει –ο Samuel Beckett, ο Henry Miller και, αργότερα, ο William Burroughs.

Η μοναδική προϋπόθεση που έθεσε ο Girodias ήταν το βιβλίο να εκδοθεί με τ’ όνομα του Nabokov. Ο συγγραφέας δέχτηκε και το Σεπτέμβρη του 1955 ήταν έτοιμα 5.000 αντίτυπα της Λολίτας με το χαρακτηριστικό πράσινο εξώφυλλο που σήμερα έχει καταστεί συλλεκτικό. Παρά το ότι πουλήθηκαν σχετικά γρήγορα, οι κριτικοί αγνόησαν το βιβλίο. Χρειάστηκε μια δημόσια διαφωνία για να γίνει η Λολίτα ευρέως γνωστή: σε συνέντευξή του στους London Times, ο Graham Greene τη χαρακτήρισε ως «ένα από τα καλύτερα μυθιστορήματα του 1955». Η απάντηση δεν άργησε να έρθει: ο διαβόητα συντηρητικός John Gordon, δημοσιογράφος και διευθυντής της Sunday Express, κατήγγειλε τη Λολίτα ως το «πιο βρώμικο βιβλίο που έχω διαβάσει ποτέ».

Οι διαδοχικές κριτικές που άρχισε να λαμβάνει το βιβλίο κινούνταν στα δύο άκρα: αποθεωτικές ή καταδικαστικές. Χέρι με χέρι και στόμα με στόμα η Λολίτα κέρδισε διεθνή απήχηση –στη Γαλλία, τη Βρετανία και την Αμερική η φήμη του βιβλίου ξεπέρασε γρήγορα τους στενούς ακαδημαϊκούς κύκλους. Τα συντηρητικά αντανακλαστικά της εποχής δεν άργησαν να κάνουν την εμφάνισή τους. Στη Βρετανία, διατάσσεται η κατάσχεση των αντιτύπων πριν αυτά εισέλθουν στη χώρα. Στην Αμερική, ακόμα κανείς δεν τολμά να προβεί στην έκδοση του βιβλίου. Στη Γαλλία, το 1956, μετά από απόφαση του Υπουργείου Εσωτερικών και μαζί με αρκετούς ακόμα τίτλους του Olympia Press, το βιβλίο θα απαγορευτεί. Ο Girodias ξεκινά δικαστικό αγώνα για την άρση της απαγόρευσης.

Εκεί εντοπίζονται και οι απαρχές της μετέπειτα διαμάχης του Γάλλου εκδότη με τον Ρωσοαμερικανό συγγραφέα. Ένα υπερασπιστικό κείμενο που ο δεύτερος ποτέ δεν έγραψε, μαζί με ισχυρές διαφωνίες σχετικά με οικονομικές εκκρεμότητες και πνευματικά δικαιώματα, οδήγησε σε ανταλλαγή άρθρων με έντονες αλληλοκατηγορίες. Βέβαια, κανείς μπορούσε εύκολα να προβλέψει που θα οδηγούνταν η μεταξύ τους σχέση: ο ισχυρογνώμον, τελειομανής και διόλου υποχωρητικός Nabokov δε θα μπορούσε ποτέ να συνυπάρξει ομαλά, πόσο μάλλον εντός μιας επαγγελματικής σχέσης, με τον ιδιόρρυθμο, κυκλοθυμικό και ενίοτε αφερέγγυο Girodias.

Πριν το ξέσπασμα της μεταξύ τους κόντρας, είχε λήξει η διετής απαγόρευση του βιβλίου στη Γαλλία. Ήταν το 1958 κι είχε φτάσει η στιγμή και για την αμερικανική έκδοση: αφού είχαν προηγηθεί ένα απαντητικό κείμενο του Nabokov σχετικά με τις κυριότερες κατηγορίες που είχε δεχθεί το βιβλίο και η δημοσίευση εκτεταμένων αποσπασμάτων της Λολίτας στο Anchor Review, το βιβλίο κυκλοφορεί και στην αμερικανική αγορά. Πουλά 100.000 χιλιάδες αντίτυπα στις τρεις πρώτες εβδομάδες κυκλοφορίας, γίνεται αμέσως best seller και εξασφαλίζει οικονομικά τον Nabokov για το υπόλοιπο της ζωής του. Ένα χρόνο αργότερα, το 1959, θα τυπωθεί και η βρετανική έκδοση της Λολίτας.

Το «βρώμικο», «καθαρά πορνογραφικό» και «αηδιαστικό» βιβλίο γρήγορα θα μεταμορφωνόταν, στη συνείδηση κριτικών και αναγνωστών, σ’ ένα από τα σημαντικότερα αγγλόφωνα κείμενα του περασμένου αιώνα.