Μάνη, Patrick Leigh Fermor, Εκδόσεις Μεταίχμιο
“Ο σιρόκος ξεψυχούσε το απομεσήμερο. Προς το βράδυ, ακολουθήσαμε μια απαλή πλαγιά που μας έφερε στους πρόποδες αυτού του προτελευταίου αντερείσματος του Ταΰγετου: μια κλίμακα από χαμηλές μαρμάρινες πλάκες, που ανηφόριζε φιδωτή“.
Ο Πάτρικ Λη Φέρμορ είναι ένας ταξιδιωτικός συγγραφέας που δεν χρειάζεται συστάσεις, ούτε αυτός, ούτε ο περίφημος φιλελληνισμός του και η αγάπη που έτρεφε για τη χώρα μας. Δικαίως είναι ευρύτερα γνωστός για τη δράση του στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, και ιδιαίτερα για τον σχεδιασμό της περίφημης απαγωγής του στρατηγού Κράιπε στην Κρήτη το 1944. Από την άλλη, λίγοι συγγραφείς, ιδιαίτερα ταξιδιωτικοί, έχουν τέτοιο χάρισμα λόγου, το οποίο κρατά κυριολεκτικά καθηλωμένους τους αναγνώστες, αλλά και τέτοιο ευρύ συγγραφικό έργο.
Ο Πάτρικ Λη Φέρμορ είναι ένας συγγραφέας ο οποίος έχει ασχοληθεί εκτενώς με την Ελλάδα και είναι βαθύς γνώστης των ελληνικών πραγμάτων. Μετά το τελευταίο του βιβλίο με τίτλο Ρούμελη, το οποίο αφορούσε επίσης την Ελλάδα, η Μάνη αποτελεί τη συνέχεια της περιήγησής του, μια περιήγηση η οποία αφορά την πιο ιδιαίτερη χερσόνησο της Πελοποννήσου, την άγονη και ακριτική Μάνη.
Η προσέγγιση του Φέρμορ διαφέρει από εκείνες των ομολόγων του αφού εστιάζει όχι μόνο στον τόπο και τον χρόνο, αλλά και τους ανθρώπους. Πρόκειται δηλαδή για μία αφήγηση τόσο γεωγραφική και ιστορική, όσο και διαπολιτισμική, λαογραφική και ανθρωπολογική.
Ο Φέρμορ ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για τον χαρακτήρα και τις παραδόσεις των Μανιατών και παραθέτει εκτενώς στο βιβλίο του τα ήθη και τα έθιμά τους, τις προκαταλήψεις και τις παραδόσεις τους. Μνημονέυει επίσης τα περίφημα μανιάτικα μοιρολόγια, τα οποία, ως φαίνεται, του προξένησαν μεγάλη εντύπωση.
Η ζωή των ανθρώπων στη Μάνη είναι σκληρή, φτωχή και γεμάτη στερήσεις. Οι άνθρωποι είναι ζυμωμένοι με τη θάλασσα και πρόθυμοι να πιστέψουν σε κάθε λογής ξωτικά και νεράιδες. Επίσης, δίνουν μεγάλη σημασία στην ερμηνεία των ονείρων. Αναμφίβολα, το μυστηριακό, σεληνιακό τοπίο ευνοεί κάτι τέτοιο. Ιδού πως περιγράφει ο Φέρμορ την ακριτική Μάνη και τους ανθρώπους της:
“Ήταν ένας ερημότοπος με γυμνές γκρίζες μύτες που υψώνονταν απόκρημνες από τις φιδωτές τους λαγκαδιές, σε ύψη ίσαμε το δικό μας ή και μεγαλύτερα, και γερτές σ’ αλλόκοτες γωνίες έπεφταν τόσο απότομα, που ήταν αδύνατον να δεις τι υπήρχε στον παρακάτω κόσμο, στον πάτο του δικού μας φαραγγιού. Εκτός αποκεί που οι κόψεις τους αμβλύνονταν από κατολισθήσεις, τα βουνά έδειχναν σαν καμωμένα από ατσάλι. Ήταν ένας τόπος όμοιος με νεκρό πλανήτη, ένα ενδιαίτημα δράκων“.
“Οι γριές είναι τα πλουσιότερα θησαυροφυλάκια γνώσης, καθώς και οι κοπέλες μερικές φορές, χάρη στη συντροφιά τους με τις μεγαλύτερες στη σκάφη του πλυσίματος, τον αργαλειό και το αδράχτι. Η στάση που έχουν οι χωρικοί και οι χωρικές μοιάζει εξωτερικά με αυτή της ανώτερης τάξης απέναντι στο κακό μάτι. Ένα μείγμα ευθύνης και σεβασμού. Επειδή, είτε αληθεύουν είτε όχι, αυτές οι πεποιθήσεις είναι παλιές κι αποτελούν κειμήλια“.
Οι αναφορές στην Ορθοδοξία δεν λείπουν φυσικά, αν και οι επιβιώσεις του παγανισμού είναι πολλές σε ένα τέτοιο απομονωμένο περιβάλλον. Τα κομμάτια που αναφέρονται στις θρησκευτικές δοξασίες της υπαίθρου και στους Αγίους είναι ιδιαίτερα εκτενή.
“Δεν υπάρχει κανένα αίσθημα έντασης στην ορθόδοξη λειτουργία, καμία κορύφωση σιωπής γεμάτης δέος τη στιγμή του θαύματος, ακολουθούμενη από μία αποκλιμάκωση. Παρά το όνομά της, και όποια κι αν είναι η πρόθεσή της, στην ατμόσφαιρά της είναι κάθε άλλο παρά μυστικιστική. Όμως είναι δραματική. Είναι μία λαμπρή και αβίαστη, περιπατητική, σχεδόν, πομπή“.
Πραγματικά, η μεταμόρφωση των μυθικών όντων στην ειδυλλιακή φύση της Μάνης είναι εντυπωσιακή. Οι καλικάντζαροι και οι κάθε λογής παγανιστικές εορτές έχουν ενσωματωθεί πλήρως στο ορθόδοξο χριστιανικό τυπικό.
Οι αναφορές στην Ιστορία αφορούν όλες τις περιόδους της, από την αρχαιότητα και το Βυζάντιο, μέχρι την τουρκοκρατία, τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και τον Εμφύλιο, ως τα μέσα του 20ου αιώνα. Ο τρόπος, όμως, με τον οποίο τα πλέκει όλα αυτά μαζί ο Φέρμορ είναι αυτό ακριβώς το οποίο κάνει το βιβλίο να ξεχωρίζει. Σπάνια συνδυάζεται τόσο γενναιόδωρα η αναγνωστική απόλαυση με τη γνώση.
Συχνά, ο συγγραφέας αναφέρει και άλλους συγγραφείς και περιηγητές του παρελθόντος, όπως τον Παυσανία, τον Πουκεβίλ, τον Μίλερ και τον Ντάρελ.
Τι σχέση, επομένως, μπορεί να έχουν οι Μανιάτες με την Κορσική ή τους Φαναριώτες; Για ποιον ακριβώς λόγο το Ταίναρο θεωρούταν η είσοδος του Κάτω Κόσμου για τους αρχαίους; Τι έγραψε για τον Γερολιμένα ο μεγάλος περιηγητής της αρχαιότητας Παυσανίας; Γιατί οι γάτες είναι πιο αγαπητές στη Μάνη από τους σκύλους;
Τέτοιου είδους πολύ διαφορετικών μεταξύ τους θεμάτων άπτεται η αφήγηση του Φέρμορ, η οποία δεν είναι όμως γραμμική ούτε τηρεί αυστηρή ιστορική χρονολογική σειρά. Και αυτή ακριβώς είναι και η γοητεία της. Από το Γύθειο και την αρχαία Σπάρτη, στις νεράϊδες, τα ξωτικά, τις βεντέτες και τον Ελευθέριο Βενιζέλο και από τον Νίκωνα τον Μετανοείτε ως τους Μαυρομιχαλαίους, η πλουραλιστική αφήγηση του Φέρμορ μας ταξιδεύει με έναν ξεχωριστό τρόπο την τόσο ιδιαίτερη αυτή ελληνική γη, τη Μάνη.
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
