***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

 Μαθήματα χημείας, Bonnie Garmus, Εκδόσεις Μεταίχμιο 

Οι Eκδόσεις Μεταίχμιο παρουσιάζουν στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό άλλη μια συγγραφέα – φαινόμενο,  την Bonnie Garmus, που με το πρώτο της βιβλίο, τα «Μαθήματα Χημείας», σημείωσε παγκόσμια εκδοτική επιτυχία. Μάλιστα, ετοιμάζεται ήδη η μεταφορά του μυθιστορήματος σε τηλεοπτική σειρά με ομώνυμο τίτλο, «Lessons in Chemistry», με πρωταγωνίστρια την Brie Larson (Captain Marvel) και σεναριογράφο τη Susannah Grant, γνωστή από την ταινία «Έριν Μπρόκοβιτς».  

Μια ματιά στο βιογραφικό της 65χρονης συγγραφέως βοηθά να κατανοήσουμε καλύτερα τόσο την προσωπικότητα όσο και το βιβλίο της, που πραγματικά είναι ενδιαφέρον και αξίζει να διαβαστεί. Η Bonnie Gramus πριν να ασχοληθεί με τη λογοτεχνία υπήρξε πεπειραμένη χειρίστρια του λόγου. Για σειρά ετών εργάστηκε ως κειμενογράφος και δημιούργησε αντίστοιχη δική της επιχείρηση, έχοντας  ως αντικείμενα την τεχνολογία, την ιατρική και την εκπαίδευση και πελάτες απ’ όλο τον Κόσμο. Με δυο λόγια, ήξερε να γράφει με στόχο και ευκρίνεια. Γεννημένη στη Καλιφόρνια έζησε κυρίως στο Σιατλ, αλλά και στην Ελβετία και Κολομβία, ασχολήθηκε ιδιαίτερα με τα αθλήματα της κωπηλασίας και της κολύμβησης ανοιχτής θαλάσσης και απέκτησε, με τον σύντροφό της που παραμένει άγνωστο το όνομά του, δυο κόρες. Το 2017 μετακόμισαν οι δυο τους κι ο σκύλος τους, ο 99, στο Λονδίνο. Εκεί η Garmus, που πάντα ήθελε να γίνει συγγραφέας και παρά τις τρεις προηγούμενες αποτυχημένες προσπάθειές της δεν το έβαζε κάτω, αποφάσισε να παρακολουθήσει μαθήματα δημιουργικής γραφής και χημείας. Στο Λονδίνο επίσης γνώρισε τυχαία σ’ ένα πάρτι την μετέπειτα ατζέντισσα της, Felicity Blunt, σύζυγο του ηθοποιού Stanley Tucci και στέλεχος του Curtis Brown, Ltd, εμβληματικού πρακτορείου προώθησης συγγραφέων σ΄ όλον τον Κόσμο από το 1914.

Είναι, λοιπόν, φανερό ότι η Bonnie Garmus δεν είναι από τους ανθρώπους που τα παρατάνε εύκολα. Ενδεχομένως, και η ενασχόλησή της με το σκληρό άθλημα της κωπηλασίας το πιστοποιεί. Επίμονη και πετυχημένη μαχήτρια της ζωής, θέτει στόχους που ποτέ δεν θεωρεί  ότι είναι αργά για να πραγματοποιήσει∙ έστω με λίγη τύχη. Και η τύχη ευνοεί τους τολμηρούς. Αυτά τα στοιχεία της προσωπικότητάς της, καθώς κι την αγάπη της στη χημεία και στην κωπηλασία, μοιράζεται με την ηρωίδα του βιβλίου της, την Ελίζαµπεθ  Ζοτ. Στοιχεία που χρησιμοποίησε ως πρωτογενές υλικό για να χτίσει το μυθιστόρημά της, διηγούμενη προφανώς τις δικές της αλήθειες και πεποιθήσεις. Γι’ αυτό και το βιβλίο της διακρίνεται από πάθος ζωής και αυθεντικότητα. Όσο κι αν αυτά κάποιες  φορές λειτουργούν σε βάρος της «λογοτεχνικότητας» του μυθιστορήματός της, μετατρέποντάς το σε μαρτυρία  – μανιφέστο των περιπετειών ζωής της ηρωίδας του.

Ποια είναι, λοιπόν, η Ελίζαμπεθ Ζοτ, που δημιούργησε η Garmous; Πρόκειται στην πραγματικότητα για έναν ιδεότυπο γυναίκας. Μια χημικός που αγωνίζεται στον τότε ανδροκρατούμενο, φαλλοκρατικό κόσμο της Επιστήμης να γίνει αποδεκτή ως ισότιμο μέλος του. Σε μια εποχή «που ούτε καν διαφαινόταν η γέννηση του κινήματος της δεκαετίας του εξήντα», όπως μας λέει η συγγραφέας.  Κι αυτό γιατί η Ζοτ -Garmus είναι απολύτως πεπεισμένη ότι οι επιστήμονες θα έπρεπε να διακρίνονται μόνο για την αφοσίωση τους στην επιστήμη και τα επιτεύγματά τους και να μην υποτάσσουν τις αντιλήψεις και συμπεριφορές τους σε ανόητα στερεότυπα και ανορθολογικές απόψεις, όπως η «περί της  ανωτερότητας» των ανδρών. Γιατί απλούστατα παρόμοιες αντιλήψεις δεν στέκουν στοιχειωδώς επιστημονικά.  

Δυστυχώς, όμως, στον κόσμο της Ζοτ – αλλά και σ’ αυτόν εκατομμυρίων γυναικών σ΄ όλον τον Κόσμο μέχρι και σήμερα – οι άνδρες επιστήμονες, είτε είναι πανεπιστημιακοί της δάσκαλοι είτε συνάδελφοί της στο Ινστιτούτο Ερευνών Χέιστινγκς,  θεωρούν εξ ορισμού ότι το δικό τους φύλο τους δίνει δικαιώματα όχι μόνο πάνω στο σώμα της Ελίζαμπεθ, επειδή απλά «είναι γυναίκα», αλλά και στην πνευματική της εργασία. Έτσι, η ηρωίδα της Garmus θα βιαστεί σωματικά και ψυχικά, αλλά ουδέποτε θα καμφθεί από τους άντρες. Αντίθετα θα αντιδράσει δυναμικά, παρά τα βάσανα που υφίσταται και την «εξάντληση του μαχητή», που κάποια στιγμή θα αισθανθεί κι ίδια.

Στην ουσία η Garmus σκιτσάρει εξ ορισμού την πρωταγωνίστριά της ως ένα απόλυτα αυτεξούσιο άτομο, που απλά τυχαίνει να είναι θηλυκού γένους, σε μια εποχή όμως (δεκαετία ’60) που κάτι τέτοιο παρά αναμενόμενο ήταν. Αντίθετα, «τότε.. οι γυναίκες φορούσαν κλειστά φορέματα με σφιχτή μέση, συμμετείχαν σε λέσχες κηπουρικής και φόρτωναν δίχως σκέψη ένα τσούρμο παιδιά σε αυτοκίνητα χωρίς ζώνες ασφαλείας», με δυο λόγια ήταν πεπεισμένες ότι ήταν από την κούνια τους πλασμένες να υπάρξουν αποκλειστικά ως νοικοκυρές, μητέρες και «κούκλες».

Το συγκεκριμένο ιστορικό πλαίσιο που επιλέγει η Gramus, δεν πρέπει να μας οδηγήσει στο εσφαλμένο συμπέρασμα ότι γράφει ένα «ιστορικό» μυθιστόρημα με πρόθεση να μας διηγηθεί τα της θέσης των γυναικών πριν εξήντα χρόνια. Γιατί η Ζοτ είναι πολλά περισσότερα από ένα είδος «φυσικής» φεμινίστριας, όπως θα αποδειχθεί στην εξέλιξη της ιστορίας. Μάλιστα, μέσα από τα παιχνίδια που παίζει η τύχη στη ζωή μας και την δική της ιδιαίτερα, θα γίνει κάτι περισσότερο: μια ανύπαντρη μητέρα, που όχι μόνο συντρίβει τις όποιες προκαταλήψεις των αντρών συναδέλφων της που αφορούν το φύλο, αλλά και οποιαδήποτε προκατάληψη που αφορά τους ρόλους και τις θρησκευτικές πεποιθήσεις, θεωρώντας και πάλι ότι κάθε είδους προκατάληψη δεν έχει καμιά σχέση με τον επιστημονικό ορθολογισμό που λατρεύει και εκπροσωπεί. Γιατί η Ζοτ είναι πριν απ’ όλα ένα απολύτως ορθολογικό άτομο.

Μάλιστα, ακόμα και όταν ερωτεύεται το ξεχωριστό επιστήμονα Κάλβιν Έβανς, λάτρη της κωπηλασίας και μελλοντικό νομπελίστα σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, λειτουργεί απολύτως με το μυαλό κι όχι τα λεγόμενα συναισθήματα. Ο Έβανς, όπως όλες οι ιδιαίτερα ευφυείς άνθρωποι είναι ένα ιδιαίτερο άτομο, χαρακτηριστικό που μοιράζεται  με τη η Ζοτ. Θεωρεί τον εαυτό του «γρουσούζη», λόγω του οικογενειακού του ιστορικού – στο βαθμό που το γνωρίζει, όπως θα αποδειχθεί στη συνέχεια – ενώ οι συνάδελφοί του τον θεωρούν «μνησίκακο», επειδή δεν ξεχνά τις ανοησίες τους. Οι δυο τους θα ζήσουν μια έντονη πνευματική και σεξουαλική σχέση. Αφού αντιμετωπίζουν την ερωτική πράξη ως απολύτως φυσική διαδικασία, χωρίς ταμπού και κόμπλεξ, και η αγάπη τους για τη χημεία και την έρευνα αποτελεί βάση και αντικείμενο της επικοινωνίας τους. Πρόκειται επί της ουσίας για την ανακάλυψη και συμπόρευση μ΄ αυτό που λέμε «αδελφή ψυχή», αλλά πιθανώς θα ήταν πιο σωστό να ονομάζουμε ως «αδελφή διάνοια». Θα ζήσουν μαζί για μικρό χρονικό διάστημα. Αρκετό, όμως, για να εκδηλωθεί η πραγματική μνησικακία και εμπάθεια των συναδέλφων τους απέναντί τους. Αφού οι πραγματικά «μικροί άνθρωποι», ανεξάρτητα κοινωνικής θέσης και ιδιότητας, τρέφονται με κακία και ζήλια.

Ο περιορισμένος χρόνος όμως της συνύπαρξής τους, θα αποδειχθεί αρκετός για να μπολιάσει ο Κάλβιν στην Ελίζαμπεθ την αγάπη του για την κωπηλασία. Και θα χωρίσουν, όχι βέβαια γιατί το επέλεξαν, αλλά επειδή το Απρόβλεπτο κυβερνά τις ζωές μας και συχνά δηλώνει την παρουσία του σ’ αυτές οδυνηρά: ο Κάλβιν θα σκοτωθεί με απροσδόκητο και ανόητο τρόπο, κάνοντας βόλτα τον αγαπημένο τους σκύλο, τον Εξίμισι.  Ένα ιδιαίτερο πλάσμα και ταυτόχρονα σημαντικό «πρόσωπο» για την εξέλιξη της ιστορίας, που της προσδίδει ελαφράδα αλλά και τρυφερότητα. Στο σημείο αυτό, το μυαλό μας είναι απόλυτα αναμενόμενο να πάει στον 99, τον σκύλο που η Garmus και ο άντρας έχουν ως τρίτο μέλος της οικογένειάς του στο Λονδίνο…

Μετά το θάνατο του Έβανς, η Ελίζαµπεθ Ζοτ θα εκδιωχθεί από το ερευνητικό κέντρο (μνησικακία συναδέλφων), θα βρεθεί έγκυος και ανύπαντρη και με μοναδική συντροφιά και συμπαραστάτη τον πιστό Εξίμισι. Μέχρι να της χαμογελάσει και πάλι η Τύχη,  που κάνει την εμφάνισή της με το πρόσωπο του Ουόλτερ Πάιν, ενός υπεύθυνου τηλεοπτικού προγράμματος και πατέρα συμμαθήτριας της κόρης της Μάντλεν. Ενός παιδιού που μοιάζει με τους γονείς της, αφού το χαρακτηρίζει η ευφυία και η ευθύτητα. Έτσι, αν και επιστήμονας χημικός, η Ζοτ δεχθεί τη δουλειά που της προτείνει ο Ουόλτερ στην τηλεόραση, ως τηλεπαρουσιάστρια μιας απογευματινής εκπομπής μαγειρικής, όντας η ίδια άριστη μαγείρισσα ως άριστη χημικός.

Η παρουσία της στο γυαλί δεν συνάδει και πάλι με ό,τι έχουν οι άντρες στο μυαλό τους για το «γυναίκα παρουσιάστρια», όπως ο υπεύθυνος του τηλεοπτικού σταθμού. Γιατί η  Ελίζαμπεθ και πάλι αρνείται να συμβιβαστεί με την εικόνα που αυτοί έχουν για τη γυναίκα.  Σε αντίθεση, μάλιστα, με τις προθέσεις αυτών που την προσέλαβαν, χρησιμοποιεί την εκπομπή της για να μεταδώσει στις γυναίκες που την παρακολουθούν την αγάπη της για τη χημεία, καθώς και την αμφισβήτηση κάθε πατριαρχικής, παρωχημένης  ιδέας και πρότυπου ζωής, φτάνοντας στο σημείο να διακηρύξει στον τηλεοπτικό αέρα, ότι είναι άθεη, θεωρώντας την αθεΐα ως «φυσική» συνεπαγωγή του ορθολογισμού. Περιέργως, όμως, παρά την περιρρέουσα συντηρητική ατμόσφαιρα, η απολύτως ασυνήθιστη παρουσία της στην εκπομπή (με ποδιά ερευνητή) και οι απόψεις της βρίσκουν ένθερμο και πιστό ακροατήριο. Ο σταθμός αναβαθμίζεται, ο κακοποιητής διευθυντής του «μπαίνει στη θέση του» με δυναμικό τρόπο από την ίδια τη Ζοτ, αλλά και πάλι κάτι της λείπει: το πραγματικό εργαστήριό της και η επιστημονική έρευνα. Παρά το γεγονός ότι έχει μετατρέψει εντωμεταξύ την κουζίνα του τηλεοπτικού στούντιο, όπως προηγουμένως και τη δική της,  σε πραγματικό χημικό  εργαστήρι.

Έτσι, η Ελίζαμπεθ Ζοτ θα βρεθεί και πάλι χωρίς δουλειά, έχοντας όμως αυτή τη φορά παραιτηθεί η ίδια, αλλά για πρώτη φορά στη ζωή της με κάποιους φίλους δίπλα της. Με χρονολογική σειρά, πρώτος αναμεσά τους ο δόκτωρ Μέισον, γυναικολόγος – μαιευτήρας της Ελίζαμπεθ, παλιός φίλος του Έβανς λάτρης της κωπηλασίας επίσης και  συναθλητής στην οκτάκοπο που προπονείται καθημερινά. Δεύτερη, η γειτόνισσά της Χάριετ Σλόουν, μια κακοποιημένη «απλή νοικοκυρά» και μητέρα πέντε παιδιών που θα χειραφετηθεί διαμέσου της σχέσης της με την Ελίζαμπεθ και την μικρή της κόρη Μάντλεν. Τρίτη, η δεσποινίδα Φρασκ, που κατά την εξέλιξη της ιστορίας από εχθρός της Ζοτ αρχικά, γυναίκα άθυρμα και εκτελεστικό όργανο στα χέρια των ανδρών, θα εξελιχθεί σε πολύτιμη σύμμαχος και επαγγελματική της φίλη. Τέταρτος, ο πάστορας Γουέκλι, παλιός γνωστός του Έβανς, εκτός το σημαντικό ρόλο που διαδραματίζει στην αποκάλυψη του παρελθόντος του Έβανς, προσωποποιεί στην ιστορία μας το σημείο σύγκλισης Θρησκείας και Επιστήμης: την πίστη στον Άνθρωπο.

Κι η διήγηση ολοκληρώνεται, όταν η αποκάλυψη του σημαντικότερου μυστικού στη ζωή του Κάλβιν Έβανς, συμβάλει και στην πλήρη επαγγελματική αποκατάσταση της Ζοτ και την πραγματοποίησή του επιστημονικού της οράματος: την αποκλειστική της ερευνητική ενασχόληση με την αβιογένεση. Η αποκάλυψη είναι τέτοιας ισχύος που θα φωτίσει αναδρομικά όλα τα σκοτεινά σημεία της ιστορίας. Όσα η Garmus «έσπειρε» έντεχνα κατά τη εξέλιξή της για να προσφέρει στον αναγνώστη αυτό που επιθυμεί, ακόμα κι όταν δεν το ομολογεί: το ευτυχές τέλος κάθε ιστορίας, την τιμωρία των «κακών» και την κάθαρση των ηρώων, έτσι ώστε διαμέσου αυτής να ελπίζει κι ο ίδιος ότι κάποια στιγμή με παρόμοιο, μαγικό τρόπο μπορεί να βιώσει και τη δική του «κάθαρση». Κι η κάθαρση, περιέργως πώς στο χώρο της λογοτεχνίας που συχνά αίρεται κάθε αντινομία και αντίφαση, συμβαίνει ακόμα κι όταν ο πρωταγωνιστής δεν είναι πλέον στη ζωή. Όπως συμβαίνει με τον Κάλβιν Έβανς, το άλλο μισό της ηρωίδας του Ελίσαμπεθ Ζοτ που, αν και απών από το μεγαλύτερο μέρος του μυθιστορήματος, παραμένει οιονεί παρών, το προσδιορίζει με την απουσία του και «αποκαθάρεται» με το τέλος του.

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.