***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***
Ο χορευτής του νερού, Ta-Nehisi Coates, Εκδόσεις Ίκαρος
Δεν υπάρχει τέλος στα μαρτύρια που οι άνθρωποι επινοούν για να βασανίσουν άλλους ανθρώπους. Ούτε πάτος στο βαρέλι που πέφτουν προκειμένου να τους πάρουν την αξιοπρέπεια, να τους κλέψουν το ίδιο τους το σώμα, να τους εκμηδενίσουν, απολαμβάνοντας «τη δύναμή τους να φέρονται σε έναν άνθρωπο σαν να ήταν ένα κομμάτι κρέας». Και γιατί; Για να αισθανθούν οι ίδιοι σημαντικοί, συγκαλύπτοντας ακόμη και από τον εαυτό τους το πόσο κούφιοι και άδειοι είναι.
Τα δεινά της αμερικανικής σκλαβιάς που περιείχαν πολλά τέτοια μαρτύρια για τους μαύρους και άλλα τόσα βαρέλια για τους λευκούς καταφέρνει να αποδώσει ανάγλυφα ο Coates, χωρίς όμως να τα ακουμπά εξ ολοκλήρου και χωρίς να τα αποκαλύπτει πλήρως. Η βαθιά ανθρώπινη, διεισδυτική ματιά του είναι ικανή να τα αναπαραστήσει διαμέσου των επιδράσεων που έχουν στους ανθρώπους που αφορούν. Διαμέσου του πόνου που προκαλούν και διαμέσου της συμφοράς που σημαίνουν. Υπάρχουν πράγματι σημεία στο βιβλίο που ο νους του αναγνώστη δεν μπορεί να χωρέσει τον εξευτελισμό, την πληγή ή τη δραστική απώλεια του εαυτού που υφίστανται οι σκλάβοι. Είναι απαραίτητα αυτά τα σημεία για να δοθεί η τάξη μεγέθους της φρίκης που βίωναν καθημερινά εκείνοι οι άνθρωποι, τους οποίους άλλοι «άνθρωποι» βασάνιζαν για να ξεσπάσουν, να εκδικηθούν ή απλά για να διασκεδάσουν: «Ανά πάσα στιγμή μες στη μέρα, όποτε είχαν διάθεση, αυτοί οι άντρες τον έβγαζαν έξω και τον ανάγκαζαν να τραγουδάει, να χορεύει, να σέρνεται, να γαβγίζει, να κακαρίζει ή να κάνει κάτι άλλο ταπεινωτικό. Κι αν η απόδοσή του δεν ικανοποιούσε κάποιον από αυτούς, ξεσπούσαν πάνω του με γροθιές και μπότες, τον χτυπούσαν με τα γκέμια ή το καμτσίκι, του πετούσαν πρες παπιέ και καρέκλες ή ό,τι άλλο τους βρισκόταν πρόχειρο». Και δεν ήταν μόνο τα βασανιστήρια, ήταν και το πλήθος των στερήσεων που συνόδευαν τη δουλεία: «η σκλαβιά σημαίνει καθημερινή λαχτάρα, σημαίνει να γεννιέσαι σε έναν κόσμο απαγορευμένων πραγμάτων και πραγμάτων που κατά βασανιστικό τρόπο δεν μπορούσες να αγγίξεις – τη γη γύρω σου, τα ρούχα που στριφώνεις, τα μπισκότα που ψήνεις».
Όμως το βιβλίο δεν περιορίζεται στο δράμα της σκλαβιάς ούτε δεσμεύεται από αυτό. Το βιβλίο είναι ένας ύμνος στο όραμα της ελευθερίας, στον αγώνα μαύρων και λευκών να καταργήσουν τη δουλεία, και στη δύναμη της συλλογικής μνήμης που ανακαλείται μέσω της ατομικής και είναι κάτι περισσότερο από μια συνιστώσα της ταυτότητας: είναι ένα πανίσχυρο μέσο, μια απύθμενη δεξαμενή δύναμης που μπορεί να αξιοποιηθεί από χαρισματικά άτομα για έναν ευγενή σκοπό. Ένα τέτοιο χαρισματικό άτομο είναι ο Χάιραμ Γουόκερ, ο πρωταγωνιστής του μυθιστορήματος και χορευτής του νερού. Βιώνει τη βαθύτερη σκλαβιά, όταν η μάνα του πωλείται και τον χωρίζουν από εκείνη, όταν μεγαλώνει στην ορφάνια και τη δουλεία παρ’ ότι είναι γιος του ιδιοκτήτη της γης στην οποία ζει, και όταν αποφασίζει να φύγει για να ζήσει ελεύθερα αλλά αντ’ αυτού προδίδεται, συλλαμβάνεται και του φέρονται χειρότερα από ζώο: «…λευκούς που αγόραζαν μαύρους μόνο και μόνο για να πραγματοποιήσουν τις πιο τρελές τους επιθυμίες – για λευκούς που τους κρατούσαν κλειδαμπαρωμένους μόνο για την έξαψη του ότι μπορούσανˑ για λευκούς που αγόραζαν μαύρους για την έκσταση του φόνουˑ λευκούς που αγόραζαν μαύρους για να δοκιμάσουν πάνω τους πειράματα και δαιμονικές επιστήμες».
Λένε ότι το μεγαλείο αναδύεται μέσα από τις χειρότερες στιγμές, σαν τον φοίνικα που αναγεννιέται μέσα από τις στάχτες του. Έτσι και ο Χάιραμ Γουόκερ στις χειρότερες στιγμές του συναντά την αφάνταστη δύναμη που κρύβει μέσα του, μια δύναμη βασισμένη στο νερό και τη μνήμη: τη μνήμη όσων προηγήθηκαν από αυτόν, τη μνήμη του τι είναι δίκαιο και τι είναι άδικο, καθώς και τη μνήμη της αγάπης των ανθρώπων που νοιάστηκαν για κείνον. Και κάπως έτσι το μυθιστόρημα αγκαλιάζει ένα έντονο στοιχείο μαγικού ρεαλισμού που είναι ίσως καταδηλωτικό της πεποίθησης ότι το μόνο που μπορεί να ξεπεράσει μια τέτοιου μεγέθους συμφορά είναι ένα θαύμα. Συχρόνως, το υπερβατικό αυτό στοιχείο είναι μια αλληγορία της δύναμης των μαύρων, της δύναμης που κοιμάται εντός τους μέχρι να μπορέσουν να την ξυπνήσουν, και η οποία περιέχει μαγικά στοιχεία όπως αυτά που έφεραν σαν κληρονομιά από την Αφρική, μεταξύ αυτών και ο χορός του νερού που είναι ένας χορός της μνήμης.
Πέρα όμως από το δράμα των μαύρων σκλάβων, η αναγνώριση και η αξιοποίηση μιας βαθιά κρυμμένης δύναμης βασισμένης στην ανάμνηση είναι μια παράμετρος που αφορά όλους τους ανθρώπους, κάθε χρώματος, φυλής και κατάστασης, και είναι μια υπόσχεση ότι στις πιο σκοτεινές μέρες μια χαραμάδα μνήμης αρκεί για να μπει το φως και να καταλύσει το σκοτάδι.
Ο Coates, πέρα από τον Χάιραμ Γουόκερ και τη δύναμή του, φαντάστηκε ένα ολόκληρο δίκτυο μυστικών πρακτόρων, λευκών και μαύρων, που είχαν κηρύξει κρυφά τον πόλεμο στη φρικαλεότητα της «αφρόκρεμας» και των «παρακατιανών λευκών», των δυναστών δηλαδή των σκλάβων, και που πολεμούσαν με όλα τα μέσα και όλους τους τρόπους για το δικαίωμα των δούλων στη ζωή, τη δικαιοσύνη και την ελευθερία. Θα ήταν ωραίο να είχε όντως υπάρξει ένα τέτοιο δίκτυο, σαν αντίβαρο στη φρικαλεότητα των λευκών ενάντια στους μαύρους, δυστυχώς όμως δεν υπήρξε. Και οι μαύροι, που μέσα στα χρόνια βρήκαν τον δρόμο τους προς την αυτοδιαχείριση και την ελευθερία, εξακολουθούν ακόμη και σήμερα να ζουν κατά τεκμήριο περιθωριοποιημένοι στις, κυριαρχούμενες από τους λευκούς, δυτικές κοινωνίες.
O Coates θεωρείται ένας από τους πιο σημαντικούς διανοούμενους των ΗΠΑ σήμερα. Ασχολείται αρθρογραφώντας ή μέσω δοκιμίων και βιβλίων με θέματα που αφορούν τους Αφροαμερικανούς και τη «λευκή υπεροχή», και έχει λάβει πολλά βραβεία. Ο Χορευτής του νερού είναι το πρώτο του μυθιστόρημα.
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
