***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***
Τα νέγρικα μπλουζ και οι ιατρικές τους αναφορές, Γιώργος Ν. Σχορετσανίτης, Εκδόσεις Οδός Πανός
Μετά την έκδοση του βιβλίου του, το 2017, με τον τίτλο «Το πιο διάσημο πρόσωπο, που κανένας δεν ήξερε» ─αναφορά στην Αφροαμερικανή συγγραφέα, ποιήτρια και Πανεπιστημιακό Μάργκαρετ Γουώκερ (1915-1998)─, και στη συνέχεια, «Το τριπλό αλγεινό ταξίδι των Αφροαμερικανών», που εκδόθηκε το 2019, ο Γιώργος Ν. Σχορετσανίτης επανέρχεται με μια τρίτη μελέτη, σχετική με την παράδοση, την ιστορία και την πολιτιστική συνεισφορά των νέγρων της Αμερικής, που τιτλοφορείται: «Τα νέγρικα μπλουζ και οι ιατρικές τους αναφορές».
Πρόκειται για ένα πολυσέλιδο και πρωτότυπο για τα ελληνικά δεδομένα βιβλίο, με κύριο θέμα τη μουσική και την ιστορία των μπλουζ, σε συνάρτηση με τη ζωή, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και τις αφρικανικές καταβολές των δημιουργών τους. «Οι ιστορικοί, γράφει στο βιβλίο του, πιστεύουν ότι τα νέγρικα μπλουζ ξεκίνησαν από την κραυγή ενός εργάτη μέσα στις βαμβακοφυτείες ─ κραυγή που προκάλεσε την πρώτη αντίστοιχη ανταπόκριση από την πλευρά ενός άλλου. Στη συνέχεια, οι «πολυφωνικές» αυτές «ιαχές» εξελίχθηκαν σε στίχους και τέλος, στη μορφή των μπλουζ που ακούγονταν στους δρόμους των πόλεων και στις συνοικίες των μαύρων τα βράδια, σε μικρά μαγαζιά ή σε ιατρικά σόου: «παραστάσεις στημένες πρόχειρα σε σκηνές, όπου παίζανε μουσική και στον ίδιο χώρο πουλούσαν φαρμακευτικά σκευάσματα με θαυματουργά, υποτίθεται, αποτελέσματα».
Στο βιβλίο, ο συγγραφέας φωτίζει πολύπλευρα και πρισματικά την εξέλιξη αυτού του μουσικού είδους, ξεκινώντας από τον Αμερικάνικο Εμφύλιο, όταν οι νέγροι άφηναν μαζικά πίσω τους τις αχανείς φυτείες του Νότου με προορισμό τον Βορρά και το Δέλτα του Μισσισιπή. Περιγράφει διεξοδικά την τύχη τους στα χρόνια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, τη Μεγάλη Μετανάστευση και το αντίξοο και μακρύ ταξίδι τους, που σημάδεψε την Αμερική και την αμερικάνικη μουσική ιστορία, από τα παραδοσιακά τραγούδια του ’20 και του ’30 μέχρι το ηλεκτρικό μπλουζ του Σικάγου, εποχή που κατά εκατομμύρια πια άρχισαν να συρρέουν σε πόλεις όπως το Σικάγο, το Ντιτρόιτ και η Νέα Υόρκη. «Ταξίδι ζωής», με βάσανα και αρρώστιες όπως η φυματίωση και οι πνευμονοπάθειες, φτώχεια, βία, παραβατικότητα, φυλακή.
Όπως χαρακτηριστικά γράφει: «οι μουσικοί του μπλουζ ήταν μερικοί από τους καλύτερους παρατηρητές της δικής τους ζωής και των αλλαγών στον κόσμο γύρω τους» και ανάμεσα στ’ άλλα, φέρνει ως παράδειγμα, τη Bessie Smith (1894-1937) από το Τεννεσί, η οποία στο ‘Chicago Bound Blues’ μιλά για την απώλεια του άνδρα της στο τρένο για το Σικάγο, και τον Blind Blake, ο οποίος, στο ‘Detroit Bound Blues’ εξιστορεί τα βάσανα και τον πόθο του για μια θέση εργασίας σε κάποια επιχείρηση του Ford.
Οι μουσικοί ήταν κι αυτοί μετανάστες, όπως και οι υπόλοιποι της φυλής τους, δυστυχισμένες υπάρξεις που προέρχονταν από πολύ μακριά, και πήγαιναν ακόμα μακρύτερα, περνώντας μέρες και νύχτες κατά μήκος των σιδηροδρομικών γραμμών και ταυτίζοντας την πορεία τους με εκείνη του σιδηροδρόμου, σημαδεμένοι από το «Κτήνος» (1), όπως αποκαλούσαν εκείνα τα τρένα «με το διάβολο στο λέβητα, σφυρίχτρες, μουγκρίσματα, ανατροπές και στροφές» ─ πραγματικές κιβωτοί θανάτου.
Ωστόσο, όσοι από αυτούς αναγνωρίζονταν από τους λευκούς─ και σε αρκετές περιπτώσεις έγιναν διάσημοι για τη μουσική τους─, είχαν καλύτερες συνθήκες ζωής, κι αυτό είναι κάτι που δεν αφήνει ασχολίαστο ο Σχορετσανίτης, επισημαίνοντας, ότι έστω κι έτσι, με αυτόν τον πλάγιο τρόπο, το έδαφος έγινε ευνοϊκότερο για τη βελτίωση της ζωής και των υπολοίπων.
Ο Σχορετσανίτης αναφέρεται επίσης, στη πλημμύρα του Μισισιπή το 1927, που είχε ως επακόλουθο την αναγκαστική εργασία των μαύρων στα αναχώματα, ενώ κάτι ανάλογο επαναλήφτηκε στον φονικό ανεμοστρόβιλο, στο Frost του Τέξας, στις 6 Μαΐου 1930. Αργότερα, στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ο συνολικός αριθμός των Αφροαμερικανών στρατιωτών ανήλθε σε τετρακόσιες χιλιάδες, και στις δεκαετίες που ακολούθησαν, ο πόλεμος στην Κορέα, και κυρίως εκείνος του Βιετνάμ (1965-1969) με τη αθρόα συμμετοχή των νέγρων Αμερικανών στον αμερικανικό στρατό − ποσοστό 12,6 τοις εκατό του συνολικού αριθμού των στρατιωτών στο Βιετνάμ, όταν ο συνολικός αριθμός των μαύρων στις ΗΠΑ δεν ξεπερνούσε το 11 τοις εκατό του συνολικού πληθυσμού), δεν θα μπορούσε να μην έχει το ανάλογο αντίκτυπο και στη μουσική τους. Με δεδομένη την εναντίωση στο κίνημα για τα πολιτικά τους δικαιώματα, ─εναντίωση που είχε ως επακόλουθο ένα αυξανόμενο κύμα αναταραχών και διαδηλώσεων─ σημαντικό είναι το παράδειγμα του J.B. Lenoir, που «αναρωτιόταν γιατί οι άνθρωποι διαμαρτύρονταν για το Βιετνάμ, αλλά την ίδια στιγμή αγνοούσαν ή ξεχνούσαν τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν οι μαύροι Αμερικανοί στην ίδια τη χώρα τους» και «καλούσε τον Πρόεδρο που ενδιαφέρεται για την ειρήνη, «να καθαρίσει πρώτα το δικό του σπίτι πριν φύγει»:
«Vietnam, Vietnam, everybody cry in’ about Vietnam/The law killing me down in Mississippi, nobody seems to give a damn/ Oh god if you can hear my prayer now, help my brothers over in Vietnam/ The poor boys fighting and killing, maybe killing there own brothers, they do not know Mr. President, you always cry about peace /But you must clean up your own house before you leave/ How can you tell the world how we need be/ And you still mistreating and killing poor me?».
Η ανάδειξη του ηγέτη Martin Luther King και ο χαρακτηρισμός της σύγκρουσης στο Βιετνάμ ως ρατσιστικός ─«πόλεμος των λευκών, αλλά μάχη των μαύρων» (a white man’s war, a black man’ s fight)─ επηρέασαν καθοριστικά όχι μόνο τα μπλουζ αλλά και όλους τους κύκλους της αμερικάνικης μουσικής, ειδικά της κάντρυ και της σόουλ.
Με εκτενείς αναφορές σε γυναίκες μπλουζίστες όπως η Georgia White (1903-1980), η Memphis Minnie (1897-1973) ή η Ma Rainey (1886-1939), αλλά και στις αναμνήσεις του B. B. King, και στις ηχογραφήσεις των μπλουζ από τον Harry Oster, στη φυλακή της Angola στη Λουϊζιάνα, ο συγγραφέας στην εξαιρετική αυτή εργασία (εκδομένη, όπως και τα περισσότερα από τα έργα του, από τις εκδόσεις «Οδός Πανός»), αποτυπώνει με ενάργεια τις φυλετικές σχέσεις αλλά και εκείνες μεταξύ των φύλων, την οικονομία, τις συνθήκες διαβίωσης, και κυρίως, τις συγχρωτίσεις των νέγρων με τον κόσμο των λευκών. Στέκεται ιδιαίτερα στη πολιτισμική αλληλεπίδραση που προέκυψε μεταξύ τους, σε τραγική αντίφαση με τον κατατρεγμό και τον ποικιλόμορφο πολιτικό και κοινωνικό αποκλεισμό των πρώτων από τους δεύτερους ─ πρόβλημα που ακόμη και σήμερα βαίνει κλιμακούμενο και σε καμιά περίπτωση δεν φαίνεται να έχει εξαλειφτεί.
Στις 37 ενότητες του βιβλίου, διακοσμημένες αριστοτεχνικά από προσωπικό και πολύτιμο φωτογραφικό υλικό, ο πολυσχιδής συγγραφέας ανοίγει έναν καινούριο και ενδιαφέροντα διάλογο με τον έλληνα αναγνώστη, για την πολύπαθη ζωή και την τέχνη μιας φυλής, που ενώ έδωσε πολλά στον πολιτισμό της Δύσης, δεν έχει ακόμη εισπράξει αυτά που της αναλογούν.
Γεώργιος Νικ. Σχορετσανίτης: Το τραίνο-θάνατος με τους μετανάστες συνεχίζει… να κυλά. Εφημερίδα των Συντακτών, 7 Φεβρουαρίου 2016.
***Η Χρύσα Φάντη είναι συγγραφέας. Τελευταίο βιβλίο της «Η ιστορία της Σ.», εκδ. Γαβριηλίδης, 2016.
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
