Metropolis Η Ιστορία των Πόλεων της μεγαλύτερης ανακάλυψης του ανθρώπου, Ben Wilson, Εκδόσεις Διόπτρα 

Οι πόλεις είναι ολόκληρα μυθιστορήματα. Αρχίζουν και τελειώνουν με έναν σπασμό. Έχουν στις σελίδες τους γραμμένες ιστορίες ολόκληρες, χαμούς, απώλειες, όνειρα και ονόματα. Πεθαίνουν λυρικά χρόνια μετά την εποχή τους, όταν πια η φθορά τις έχει κατακλύσει και ο εχθρός έχει φανεί στα σύνορα, κραδαίνοντας το καινούριο, το αδοκίμαστο. Οι πόλεις αφήνουν τις μνήμες τους στις περγαμηνές και την γωνιά του προσώπου μιας Αφροδίτης ακρωτηριασμένης. Οι πόλεις σεμνές και ονειρικές αφήνουν το μεγαλείο τους να εξατμιστεί και βυθίζονται κάτω από τα στρώματα του χρόνου. Αιώνες αργότερα, οι αρχαιολόγοι του μέλλοντος θα βρεθούν εμπρός στην αιτία της καταστροφής, στο σπάραγμα μιας κάποιας ζωής που πέρασε και πάει. Θα αντικρίσουν τα υποστατικά, τα λουτρά, τις θέρμες, την κεντρική λεωφόρο που διέσχισαν κάποτε οι νικητές. Θα βρουν εμπρός τους μαρτυρίες γραμμένες σε πλάκες, ενδείξεις εμπορικών συναλλαγών, ονόματα ηρώων και αγάλματα σπασμένα εκεί που τώρα βασιλεύει η λήθη. Οι πόλεις κοιμούνται μες στην σιγαλιά, ο καιρός τους φαντάζει τώρα πια ένας μύθος γεμάτος γλαφυρότητα, δόξα παλιά και πίκρα. Οι παλιές πόλεις έρχονται στις επιφάνειες για να μορφώσουν αυτόν εδώ τον καιρό που τίποτε δεν διδάχτηκε στο ξόδεμά του. Ένα όνομα, ένα συντρίμμι, μια έμμεση αναφορά στην άνθηση του εμπορίου και των θαλασσινών ταξιδιών φωτίζει τις πόλεις. Και αυτές μεταμορφώνονται στην πιο αξιόπιστη μαρτυρία της αξιοπρέπειας, του υψηλού που πάσχισε να κατακτήσει ο άνθρωπος του 21^ου αιώνα. Εκείνες οι πόλεις που χάθηκαν από τους χάρτες χρωστούνε την λήθη τους στους ανθρώπινους παραλογισμούς που κάθε μέρα γράφουν με αίμα την ιστορία. Αυτές οι πολιτείες μοιάζουν στους ποιητές που γράφουν πάντα από την πλευρά του θανάτου, με μια θάλασσα ανάμεσά τους. Θα μιλούν για εκείνες τα βιβλία, εδάφια ολόκληρα θα περιγράφουν στους αιώνες τα ωραία καλντερίμια, το φριχτό τέλος, τις στιγμές του υψηλού και εκείνες του τέλους που αλλάζει τους χάρτες, που μετατοπίζει τις ζωές, καταλύοντας κάθε ανθρώπινη τάξη.  Για αυτές τις πολιτείες ο χρόνος θα κυλά αμέριμνος μες στους αιώνες, χρόνος δίχως πια ορόσημα και σημεία της καμπής. Σαν την καλή ζωγραφική που για πάντα θα την καλύπτει το πινέλο, έτσι και αυτές οι πολιτείες θα κρύβουν κάτω από το χώμα τους κακόφημους τους δρόμους, τις στιγμές πριν την εκπλήρωση της αποτρόπαιης μοίρας, τα χρόνια τα άγονα που ξοδεύονται, την μοίρα του θανάτου που έπεσε βαριά πάνω τους.

Για αυτές τις πολιτείες μιλά το υπέροχο βιβλίο των εκδόσεων Διόπτρα, διά χειρός Μπεν Γουίλσον.  Για πολιτείες χαμένες και αυτοκρατορίες ναρκισσιστικές που έπεσαν θριαμβευτικά ή πάλι αναγεννήθηκαν από τις στάχτες τους, βαδίζοντας πάνω στον δρόμο των αιώνων. Ρώμη, Ουρούκ, Αθήνα, Βαβυλώνα και Λάγκος και Άμστερνταμ και Λισαβόνα. Ο συγγραφέας ιστορικός του εξαιρετικού αυτού πονήματος διατρέχει σαν τους παραλλήλους ολόκληρες χώρες, πραγματοποιεί καταβυθίσεις σε χρόνια θολά και αδιόρατα, επιστρατεύει λογοτεχνικές αναφορές, ζωγραφιές και σπαράγματα για να αποδώσει όσο το δυνατόν πληρέστερα, τον χαρακτήρα και την ατμόσφαιρα αυτών των πόλεων. Κείμενα, στίχοι, εμπειρίες και μαρτυρίες παρελαύνουν από το καινούριο βιβλίο των εκδόσεων Διόπτρα με τίτλο Metropolis, Η Ιστορία των Πόλεων, της μεγαλύτερης ανακάλυψης του ανθρώπου,  του καθηγητή Μπεν Γουίλσον. Πίσω από την αιθάλη του χρόνου η διεισδυτική ματιά του συγγραφέα, η σφαιρική του οπτική συστήνει από την αρχή τις πόλεις που χάθηκαν. Ανάβει ένα κερί και προχωρεί από πύλη σε πύλη μόνο και μόνο για να αφηγηθεί την ανθρώπινη ιστορία, αυτήν την παλιά γνώριμο που σκεπάζει κάθε μας βήμα. Το βαθύτερο συναίσθημα εκείνων των λίγων που ίδρυσαν πριν από χιλιάδες χρόνια την Ρώμη, η Αθήνα που ύμνησε μέσω του Πραξιτέλη το ωραίο και το ιδανικό, η Νέα Υόρκη, το μεγάλο, αστραφτερό μήλο που μεγάλωσε στα χέρια του το αμερικανικό όνειρο, η Αλεξάνδρεια του ελληνιστικού κόσμου που στέκει σήμερα ύστατη απώλεια μιας ολόκληρης εποχής, η Βαγδάτη της περσικής αυτοκρατορίας, οι γεωγραφίες και ο σφυγμός ενός ολόκληρου κόσμου παρουσιάζεται στον αναγνώστη. Σε αυτόν τον ταξιδιώτη του χθες και του σήμερα που διασχίζει τους δρόμους του Λονδίνου αναγνωρίζοντας από την αρχή τα σημάδια μιας μεγάλης επανάστασης. Σε εκείνον που  κρατώντας από το χέρι την αιμόφυρτη την δόξα, την ανθρώπινη, μετατρέπεται στην ευαίσθητη ψυχή, σε ένα είδος πανδέκτη που εντός του περιέχει ολόκληρο τον κόσμο της ποίησης. Το Metropolis αρνείται την νοσταλγία που άλλωστε ποτέ δεν φέρνει πίσω τους νεκρούς. Αποτιμά και αξιολογεί και περιγράφει από μια απόσταση πια, ίση με την θάλασσα. Ο Μπεν Γουίλσον διαβαίνει τις πόλεις που κοιμήθηκαν, στέλνει ανταποκρίσεις από χρόνια αλαργινά, θυμάται στιγμές και σκηνογραφίες, μοναδικός θεατής ενός άμετρου κόσμου.

Οι πηγές που επιστρατεύει άλλον σκοπό δεν έχουν παρά να καταδείξουν εκείνο που είπε ο πρόωρα χαμένος Αλέκος Φασιανός. Τίποτε δεν πρέπει να χάνεται γράφει ο ζωγράφος στα θαυμάσια κείμενά του, συνταιριάζοντας λέξεις που χαράζουν πορεία για το φανταστικό και για το όνειρο. Ο μεγάλος λυγμός του ανθρώπινου χρόνου παραμένει το ζητούμενο για το βιβλίο απόσταγμα του Μπεν Γουίλσον που έρχεται να μας αφηγηθεί την ανθρώπινη ιστορία, δίχως ίχνος διδακτισμού και καλλιέπειας. Δυο χιλιάδες χρόνια και βάλε για την Ορούκ, την παλαιότερη πόλη που ύψωσε ο άνθρωπος προτού η ελευθερία και η δημιουργικότητα μπολιάσουν την γέννηση ενός άλλου κόσμου, προτού με ένα σφουγγάρι ο παντοτινός άνθρωπος ζωγραφίσει από μια άλλη σκοπιά την ζωή του την ίδια. Άλλα τόσα για την Αθήνα του Ιερού Βράχου που τότε και τώρα υψώνεται, συνιστώντας έναν κρίκο θεμελιώδη και ουσιαστικό, μες στους κόλπους του ανθρώπινου χρόνου. Ο Μπεν Γουίλσον που υπογράφει ετούτη την μοντέρνα και λαϊκά δοσμένη ιστορία περιπλανιέται πάνω στις φωτογραφίες των πόλεων, σε σκηνογραφίες που κανείς και ποτέ δεν θα αντικρίσει ξανά. Απ΄εκεί είναι που ο συγγραφέας περνά στις Αχερουσίες στήνοντας από την αρχή τις γέφυρες που γκρεμίστηκαν καθώς αθροίζει ο καιρός τα χρόνια. Στις σελίδες του Metropolis, Η Ιστορία των Πόλεων, της μεγαλύτερης ανακάλυψης του ανθρώπου από τις εκδόσεις Διόπτρα φιλοξενούνται πορτραίτα για πάντα χαμένα. Δείγματα εμβληματικά της ανθρώπινης δημιουργίας ανακτούν τις παλιές τους σημασίες. Ο Σιδηροδρομικός σταθμός Πενσιλβάνια στην Νέα Υόρκη, τα λαϊκά τα μαγαζιά της Σαγκάης με τις ρεκλάμες τους κάτω από τόνους χυτοσίδηρου και χάλυβα, το Μεντεγίν με τις φτωχές του παραγκουπόλεις πάνω στα ερείπια του ονείρου παλιών conquistadores  το Λάγκος ριζωμένο στην ανέχεια και την εξαθλίωση, οι δρόμοι του Μεταξιού που συνδέουν την Τασκένδη με την ιστορία, η μεγάλη μητρόπολη της Τενοχτιτλάν στην αλλοτινή Μεσοαμερική συνοδεύουν φωτογραφικά το εξαίσιο αυτό λεύκωμα. Αφιερωμένο στις ανθρώπινες πολιτείες το βιβλίο του Μπεν Γουίλσον πορεύεται μες στο σκοτάδι της ανάμνησης, ίδιο με χορευτή ιερών χορών. Μια φλόγα σβησμένη που άλλοτε θεμελίωσε την ιστορική μνήμη ξαναζεί μες στις σελίδες αυτού του μυθιστορήματος. Διότι σε αυτό το είδος ανήκει δικαιωματικά το Metropolis που ιχνηλατεί την ιστορική παρουσία του ανθρώπινου πολιτισμού, ένα πεδίο αχανές που προσεγγίζεται μέσα από την καταγραφή, την καθαρή σκέψη και την αχαλίνωτη φαντασία. Αυτή η τελευταία είναι που θα απομείνει, πρόσωπο που παρατηρεί τα περασμένα.

[…Πολύ πριν φτάσει κάποιος στην πόλη, θα αντιλαμβανόταν την παρουσία της. Οι κάτοικοι της Ουρούκ είχαν καλλιεργήσει την γύρω γη, αξιοποιώντας την ύπαιθρο για να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες τους… Εντυπωσιακότεροι όλων ήταν οι πανύψηλοι ναοί , αφιερωμένοι στην θεά του έρωτα και του πολέμου, την Εάνα και στον Ανού, τον θεό του ουρανού…] γράφει ο Μπεν Γουίλσον στο κεφάλαιό του βιβλίου που αφιερώνεται στην Ουρούκ. Αλλού, βαδίζοντας στο πλάι του Ισπανού στρατιώτη Μπερνάλ Ντίας ντελ  Καστίγιο ο συγγραφέας μιλά για την Τενοχτιτλάν. […Ήταν μια πόλη της φαντασίας, μια μητρόπολη που αριθμούσε διακόσιες χιλιάδες ανθρώπους σε μια χρονική στιγμή που η μεγαλύτερη πόλη της Ευρώπης, το Παρίσι φιλοξενούσε εκατόν ογδόντα πέντε χιλιάδες ανθρώπους… Εντυπωσιασμένος ο Ισπανός στρατιώτης διένυε έφιππος την κεντρική οδό, προσπαθώντας να αντικρίσει το θέαμα με τους πύργους, τους ναούς και τα μεγάλα κτίρια  που έμοιαζαν να αναδύονται από τα νερά της λίμνης πάνω στην οποία στεκόταν η πόλη…] Ο Μπεν Γουίλσον υιοθετεί την γλαφυρότητα του ανθρώπου που αντίκρισε μια απεριόριστη έκταση καλού και κακού, ένα πεδίο μες στο οποίο η ανθρώπινη παρουσία μπόρεσε να εκφράσει την φιλοδοξία, το μεγαλείο και το όραμα ενός κόσμου που διαστέλλεται έξω από τον χρόνο και τον χώρο. Η μαρτυρία του επαληθεύει πως τούτος ακριβώς ο κόσμος χρειάστηκε πολύ περισσότερο τον άνθρωπο από ότι τον Θεό προκειμένου να διευρύνει αυτήν την τεράστια πραγματικότητα με την οποία έπρεπε να αναμετρηθεί.

Ο Μπεν Γουίλσον είναι κάτοχος πτυχίου και μεταπτυχιακού στην Ιστορία από το Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ, όπως αναφέρει το λιτό βιογραφικό σημείωμα στο εσωτερικό του σπουδαίου αυτού βιβλίου ενώ ήδη πιστώνεται μερικά σημαντικά βιβλία αφορμές για βραβεύσεις και διακρίσεις. Ο Γουίλσον αρθρογραφεί σε πολλά περιοδικά και επιστημονικά έντυπα ενώ δεν είναι λίγες οι φορές που συμπράττει σε κορυφαίες, τηλεοπτικές παραγωγές που έχουν ως αντικείμενό τους τον άνθρωπο και τον πολιτισμό του. Το Metropolis συνιστά μια άλλη γραφή της ιστορίας, μια ανασύνθεσή της κάτω από τον φακό της μνήμης, της λογοτεχνίας, της ζωγραφικής και της αρχιτεκτονικής. Της απλής μαρτυρίας που σημαδεύει σήμερα την βιογραφία των μεγαλουπόλεων του κόσμου καθώς προχωρούν σε μια άλλη, ιστορική φάση.

Φέρνω στο νου μου την μαγευτική Φλωρεντία, την κορωνίδα των ιταλικών πόλεων που προετοίμασε το έδαφος για μια ολόκληρη Αναγέννηση. Ορθώνω τα περικλεή μέγαρα της πόλης, διακρίνω μες στο πλήθος τον προφήτη Σαβοναρόλα που με τα πύρινα κηρύγματά του κλόνισε τις ισορροπίες και έδρασε ως καταλύτης για την εξέλιξη του κόσμου. Κοιτάζω την Νέα Υόρκη του καινούριου αιώνα, έρημη, σχεδόν μετέωρη μες στον ρόλο της καθώς η ανθρωπότητα πορεύεται μες στον φαύλο κύκλο της πανδημίας. Ονειρεύομαι την παλιά Αθήνα, αυτήν την νεοκλασική που ζει εδώ και εκεί, κρατώντας το ίσο ενός ελληνισμού σε διαρκή φθορά, την αντικρίζω μέσα από την καταγραφή του Νίκου Βατόπουλου που καταλογογραφεί όσα από τα κτίρια αυτής της πόλης αντέχουν ακόμη το ρεύμα του καινούριου καιρού. Φαντάζομαι τις κάθετες πόλεις του Ιάνη Ξενάκη, φορτωμένες μουσικές και πολλαπλά επίπεδα καθώς οι ανθρώπινες κατασκευές επιλέγουν μια άλλη, αδοκίμαστη ακόμη διάσταση. Η ανθρώπινη φιλοδοξία που δίνει φτερά στις πόλεις συνιστά τον αργό λίθο, αυτό το είδος της ακατέργαστης πρωτοπορίας που μέλλεται να αλλάξει συθέμελα τα μεγέθη αυτού του κόσμου. Η ρυτίδα του θανάτου σβήνει από την ανθρώπινη επέμβαση καθώς το τρόπαιο το κερδίζει για πάντα ο χρόνος. Ο κόσμος που σαλεύει κάτω από τα κελεύσματα της μοντέρνας αρχιτεκτονικής, τα άστρα που μετακινούνται καθώς ο ορθολογισμός μετατοπίζεται προς την πλευρά του αδύνατου προσδίδουν στο εξαιρετικό βιβλίο του Μπεν Γουίλσον τον χαρακτήρα μια φωτογραφικής αποτύπωσης. Σε πολύ λίγο το βάθος της ιστορίας θα μεγαλώσει και άλλες μορφές πνευματικότερες, συμπαγείς, ακλόνητες θα στηρίξουν τον ουρανό πάνω από το αγνώριστο το πρόσωπό μας.

Metropolis, Η Ιστορία των Πόλεων, της μεγαλύτερης ανακάλυψης του ανθρώπου, από τις εκδόσεις Διόπτρα. Και όλα να ριγούν κάτω από το βάρος του κόσμου που αφήνει σπασμούς τριγύρω με χαρακτήρα αιώνων, που αφήνει σαρκώσεις και μερικότητες και ενδελέχειες του ονείρου που ανέκαθεν κίνησε την ανθρωπότητα προς την αρχέγονη μοίρα της δημιουργίας και του θανάτου. Από τον Μπεν Γουίλσον.

Θα ήταν αμέλεια αν αυτό το σημείωμα που περισσότερο μιλά για πόλεις γοητευμένο από το θέμα του Metropolis λησμονούσε όσους εργάστηκαν για αυτό το απολαυστικό βιβλίο. Ο αναγνώστης αυτού του κειμένου θα πρέπει να γνωρίζει πως η μετάφραση και η επιμέλεια του κειμένου αναλογεί αντίστοιχα στις κυρίες Βιολέττα Ζεύκη και Ροδάνθη Παπαδομιχελάκη. Ενώ τον σχεδιασμό του εξωφύλλου που προσδίδει και σε αυτό το βιβλίο ένα αισθητικό πλεονέκτημα αναλαμβάνει εκτός από τις εκδόσεις Διόπτρα, η κυρία Ελένη Οικονόμου. Για τις σημειώσεις του τέλους, το ευρετήριο, την αντιστοίχηση τόσων πληροφοριών που ο Μπεν Γουίλσον επιστρατεύει αφειδώς, η συνεισφορά του κυρίου Ηλία Σούφρα κρίνεται αποφασιστική.

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.