Δύο χρόνια μετά την κυκλοφορία της πρώτης ποιητικής της συλλογής, Το Άλφα του Βαλσάμου (εκδ. Provocateur» 2018), η Πηνελόπη Ζαλώνη επανέρχεται με το δεύτερο ποιητικό βιβλίο της, προλογισμένο μάλιστα από τον Βασίλη Βασιλικό, που φέρει τον ιδιάζοντα και απροσδόκητο για τα ποιητικά δεδομένα τίτλο, Το κέρασμα. Η συλλογή αποτελείται από σαράντα ελευθερόστιχα ποιήματα, συνεκτικός ιστός των οποίων είναι ο αφηγηματικός – πεζολογικός τόνος που τα διαπερνά και που διαμορφώνει το ιδιαίτερο ύφος και ήθος τους. Η διάθεση και η τάση αυτή, που αποτελεί γνωστή και συνήθη τακτική πολλών ποιητών, προκύπτει ίσως από την επιθυμία της ποιήτριας να αναδείξει περισσότερο το νόημα, εκθέτοντάς το ευθέως και άμεσα στον αναγνώστη και όχι να αναλωθεί στη μορφολογική επεξεργασία του ποιήματος, κάτι που ενδεχομένως θα παρεμπόδιζε ή θα αποπροσανατόλιζε την πρόσληψη. Χαρακτηριστικό, επίσης, γνώρισμα των ποιημάτων είναι η πρόταξη του πρώτου στίχου ως τίτλου του ποιήματος, μια πρακτική που εξυπηρετεί την ταχεία εμπλοκή του αναγνώστη στο ποίημα και το ξετύλιγμά του, χωρίς να απαιτείται η μεσολάβηση του χρονικού διαστήματος που, συνήθως, έχει ο αναγνώστης στη διάθεσή του προκειμένου να διαμορφώσει τις προσδοκίες του.
Η θεματική των ποιημάτων εκκινεί από διάφορες κατευθύνσεις, έχει όμως πάντα στο επίκεντρό της τον προβληματισμό περί του παρόντος, τη διερεύνηση της σύγχρονης πραγματικότητας, η οποία πραγματοποιείται πολύ περισσότερο εύστοχα όταν προσεγγίζεται αλληγορικά, μέσω, για παράδειγμα, της ελληνικής μυθολογίας. Είδα την πλευρά και περίμενα// υπομονετικά μπρος στον Κιθαιρώνα/ εκτέθηκα κι έπεσα σε πλάνη./ Είδα τα πρησμένα πόδια/ εις ένδειξη σεβασμού/ το πλήρωμα του χρόνου./ Είδα τη νόθα κατάσταση του πλήθους/ Είδα το τέρας που ερήμωσε/ και το τέρας που ερήμωσε τη χώρα. Μέσα στο πλαίσιο αυτό η ποιήτρια ευαισθητοποιείται πάνω σε θέματα σύγχρονα και, ταυτόχρονα, διαχρονικά, όπως οι ροπές και οι διαθέσεις του πλήθους μέσα σε μια κοινωνία, η ανθρώπινη μοναξιά, η φυγή των νέων από τη χώρα, μια φυγή που ομοιάζει με θάνατο, η τύχη και η μοίρα των απόκληρων της ζωής, το νόημα και η ουσία της ανθρώπινης ευτυχίας, ακόμα και η ίδια η ανθρώπινη υπόσταση με τις διάφορες πτυχές της. Από την άποψη αυτή, πολλά από τα ποιήματα, ενώ έχουν ως αφετηρία σύγχρονους προβληματισμούς και καταστάσεις, κατορθώνουν να αναχθούν σε ένα υψηλότερο επίπεδο και να προσλάβουν έναν καθαρά υπαρξιακό χαρακτήρα.
Παρά τον υπαρξιακό – φιλοσοφικό προσανατολισμό, η ποιήτρια δεν διστάζει να τεχνουργήσει και ποιήματα με ξεκάθαρο τον κοινωνιολογικό προβληματισμό και προοπτική. Πρόκειται για μία επιλογή που καθιστά την Ζαλώνη ενός είδους επίγονο των κοινωνικών ποιητών που με το έργο τους δεν περιορίστηκαν μόνο στην αποτύπωσητων κοινωνικών φαινομένων και παθογενειών, αλλά προχώρησαν και σε μια συγκεκριμένη πρόταση αναμόρφωσης της κοινωνίας που έχει στο κέντρο της το αίσθημα και την έννοια του δικαίου, αλλά και το συναίσθημα της συμπόνιας και της αλληλεγγύης. Έτσι και η ποιήτρια διερωτάται και αποφαίνεται – αφήνοντας έναν ειρωνικό τόνο να αναδυθεί μέσα από τους στίχους της – για τον τρόπο με τον οργανώνεται και λειτουργεί η σύγχρονη παγκόσμια κοινωνία, ακριβώς για να υποβάλλει και να προετοιμάσει την ανατροπή του. Αυτοκρατορικοί πόλεμοι// μεγάλα σχήματα εξουσία/ διακρίνονται από κανονικότητες/ είναι τέτοια τα σύνορα/ κανονικά/ και ποιος μπορεί να αντισταθεί. Η παιγνιώδης διάθεση δεν εξαντλείται όμως μόνο στην ειρωνεία αλλά στρέφεται και προς την κατεύθυνση ενός καυστικού σχολίου σχετικά με το ρόλο, τη θέση και την κληρονομιά της παλαιότερης γενιάς προς τη νεότερη. Όμως ιερουργίες δεν γίνονται πια/ η χώρα ήταν μία/ και δεν υπάρχει πια/ καμία επανάσταση δεν έφερε την αλλαγή που φαντάζονταν/ κι οι γέροι σοφοί συνωστίζονται κι αλαλάζουν/
«προσαρμογή μετά θάνατον».
Στενά συνυφασμένη με την κοινωνική προοπτική είναι και η αντίστοιχη εθνική, όταν δηλαδή στο μικροσκόπιο μπαίνει η ίδια η χώρα, η Ελλάδα, και μάλιστα στη συγχρονία της, σε μία δηλαδή ιστορική συγκυρία διόλου εύκολη και προσπελάσιμη. Η εικόνα μιας χώρας δεμένης στους βράχους στοιχειώνει την ποιήτρια και διαμορφώνει ένα πρόσφορο πεδίο για να εκδηλωθεί το παράπονο και η οργή της. Χώρα δεμένη στους βράχους// στο έλεος του κτήνους/ τι άλλες θυσίες χρήζει πια/ αυτό το μαντείο/ για να σωθεί η ταλαίπωρη/ πόσοι ζωντανοί πρέπει ακόμα να πετρώσουν/ πόσα τέρατα θα καταβροχθίσει το κήτος/ για να σωθεί η φουκαριάρα/ χώρα δεμένη στους βράχους. Ανάλογη είναι και η αλληγορική απεικόνιση της χώρας σαν ένα καράβι οι επιβάτες του οποίου είναι δέσμιοι και ναυαγοί ταυτόχρονα. Τα χάσανε όλα και χάθηκε μαζί ο γυρισμός./ Ορισμένοι έγκλειστοι διεκδικούσαν τα δεδουλευμένα τους/ δίχως ρεύμα/ δίχως νερό./ Άλλοι, συλλογίζοντο τις πυξίδες που ράγισαν/ τους ανοιχτούς χάρτες που βυθίστηκαν/ τις ευκαιρίες που ναυάγησαν/ και τα σπιτικά τους. Η παρομοίωση της πολιτείας με καράβι είναι ήδη γνωστή από την αρχαία ελληνική γραμματεία και, συγκεκριμένα, από την Αντιγόνη του Σοφοκλή, και έχει λάβει πολλές και ποικίλες αποχρώσεις. Στο εν λόγω ποίημα η Ζαλώνη εστιάζει στην ακινητοποίηση του καραβιού που παραπέμπει βεβαίως στην παθητικότητα και την αδράνεια, στην πτώση.
Η γραφίδα της Ζαλώνη δεν σταματά ούτε περιορίζεται μονάχα στην διαμόρφωση και την έκφραση μιας προβληματικής, αλλά γίνεται όπλο ενάντια στην ιδιοτέλεια και τον σατραπισμό καθώς και εναντίον των ανθρώπων που ενσαρκώνουν αυτές τις συμπεριφορές και διαθέσεις. Γίνεται επίσης κέντρισμα προς τον άνθρωπο να υιοθετήσει μια στάση ζωής που θα τον καταξιώσει και θα του προσφέρει τη δυνατότητα να ζήσει μακριά από το ψεύδος. Η ίδια η Ζαλώνη, απηχώντας την αντίστοιχη καβαφική μέθοδο που αποτυπώθηκε στο ποίημα «Θερμοπύλες», προκρίνει και καταξιώνει τους ήρωες της καθημερινότητας, και μάλιστα της γυναίκες προς την οποία πρέπει να κατευθύνεται το χρέος, αλλά και τους άνδρες και όλους εκείνους που συμπύκνωσαν ολόκληρο το βίο τους σε έναν και μόνο στόχο, την αυτοθυσία.
Βεβαίως, όλη αυτή η «εξωστρέφεια», η ενασχόληση δηλαδή με ζητήματα που άπτονται κοινωνικού ενδιαφέροντος, δεν εμποδίζει την ανάδυση μιας αυτοαναφορικότητας σε ορισμένα από τα ποιήματα, μιας διάθεσης για προσωπική εξομολόγηση η οποία, όμως, παρουσιάζεται στενά συνυφασμένη με την κοινωνική υπόσταση της ποιήτριας, την θέση και την παρουσία της δηλαδή μέσα στη συγχρονία. Δεν είναι όμως μόνο ο άνθρωπος ως κοινωνικό όν που προβάλλει μέσα από τους στίχους της ποιήτριας, είναι και ο άνθρωπος με τις διαχρονικές, γήινες μέριμνες και ανησυχίες του, τον θάνατο, τον έρωτα και την καταλυτική του δύναμη, το χρόνο, τα ανθρώπινα λάθη και πάθη. Το γυναικείο φύλο, μάλιστα, μπαίνει στο επίκεντρο του ποιητικού ενδιαφέροντος και προβάλλεται ως ο φορέας της συλλογικής και ατομικής μνήμης, αλλά και ως το ον εκείνο που φέρει πάνω του τη σφραγίδα της αναζήτησης της ευτυχίας, αλλά και της αναζήτησης του νοήματος της ύπαρξης. Η γυναίκα αναδεικνύεται σε θεμέλιο του κόσμου, σε πυρήνα της ανθρώπινης κοινωνίας, σε έναν είδους ήλιο γύρω από τον οποίο γυρίζουν, σαν δορυφόροι, τα πάντα. εκτεθειμένη στον κίνδυνο της εξαφάνισης/ εκτεθειμένη στον κίνδυνο της φανέρωσης/ καίγεσαι στις ίδιες σου τις φλόγες/ και μέχρι να καταλάβεις πως είσαι συ το άστρο/ προσφέρεις καταφύγιο μες στα ολόγιομα στήθη/ σε κυνηγούς, θηράματα και διάφορα πλήθη.
Το κέρασμα της Πηνελόπης Ζαλώνη είναι μια ειλικρινής ποιητική κατάθεση. Η ποιήτρια στέκει κριτικά απέναντι στον άνθρωπο και την κοινωνία, ταυτόχρονα όμως και αλληλέγγυα στην προσπάθεια μεταμόρφωσης και αλλαγής. Ακόμα και στα ποιήματα που φαίνεται πως εστιάζει στα κακώς κείμενα, στην πραγματικότητα καταδεικνύει και τεχνουργεί τα καλώς κείμενα. Η ολοκλήρωση της ανάγνωσης των ποιημάτων του βιβλίου, βρίσκει τον αναγνώστη «πλούσιο με όσα κέρδισε στο δρόμο» και έτοιμο να διαμορφώσει τη δική του στάση και θέση απέναντι στον εαυτό του και τον κόσμο. Προκλητική και θαρραλέα, γνήσια και αληθινή, η συλλογή αυτή αποδεικνύει περίτρανα ότι ο γνήσιος (ποιητικός) Λόγος είναι μια Πράξη και ότι η Πράξη είναι, στην ουσία της, ενδιάθετος Λόγος.
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
