Μητρόπολη, Philip Kerr, Εκδόσεις Κέδρος

O διάβολος σου λέει όσα ακριβώς θέλεις ν΄ ακούσεις [Μητρόπολη, Philip Kerr]

21 March 2023

***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

Μητρόπολη, Philip Kerr, Εκδόσεις Κέδρος

Στις 23 Μαρτίου κλείνουν πέντε χρόνια από τον πρόωρο θάνατο του πολυγραφότατου Philip Kerr (1956-2018). Ο Σκωτσέζος λογοτέχνης θα μείνει για πάντα χαραγμένος στη μνήμη του αναγνωστικού κοινού ως ένας ιδιαίτερα ευφυής και χαρισματικός συγγραφέας. Έχοντας στη σκευή του σπουδές στα νομικά και τη φιλοσοφία, μελέτησε ιδιαίτερα γερμανικό δίκαιο και φιλοσοφία από τα πρωτότυπα κείμενα. Έτσι, ενώ αρχικά εργάστηκε ως κειμενογράφος σε διαφημιστικές εταιρίες, η ιδιαίτερη σχέση του με τη Γερμανία kai και ιδιαίτερα το Βερολίνο από πολύ νωρίς του έδωσε την ιδέα να γράψει το πρώτο του αστυνομικό μυθιστόρημα, Οι Βιολέτες του Μάρτη, (1989). Σ΄ αυτό, όπως και στα ομοειδή του που ακολούθησαν, επέλεξε ως φόντο των ιστοριών του κυρίως τη ναζιστική και μεταπολεμική Γερμανία και παρουσίασε τον εμβληματικό ήρωά του Μπέρνι Γκούντερ.

Τέσσερα χρόνια μετά και έχοντας εκδώσει ήδη την Τριλογία του Βερολίνου συμπεριλήφθηκε στη λίστα των Best Young British Novelists της Granta και καθιερώθηκε ως σημαντικός συγγραφέας αστυνομικής λογοτεχνίας. Βραβεύτηκε με το RBA International Prize for Crime Writing και το British Crime Writers’ Association’s Ellis Peters Historic Crime Award. Όντας πολυσχιδής προσωπικότητα, δεν περιορίστηκε στη συγγραφή μυθιστορημάτων, αλλά επιπλέον αρθρογράφησε στις εφημερίδες Sunday Times, Evening Standard και New Statesman και έγραψε βιβλία για παιδιά. Η αγάπη του για το ποδόσφαιρό, τον ώθησε στη δημιουργία ενός ακόμα ήρωα αστυνομικών μυθιστορημάτων, του προπονητή Σκοτ Μάνσον. Περιπέτειες του παρουσίασε σε τρία ποδοσφαιρικά, αστυνομικά μυθιστορήματα. Το έργο του Philip Kerr συμπληρώνουν μερικά ακόμα ανεξάρτητα μυθιστορήματα, καθώς και έργα επιστημονικής φαντασίας. Χαριτολογώντας, σε συνέντευξη του το 2012 σημείωσε ότι κακώς θεωρείται το έτος 1989 ως απαρχή της επαγγελματικής του ενασχόλησης με τη λογοτεχνία. Στην πραγματικότητα αυτή ξεκίνησε σε ηλικία δώδεκα ετών, όταν έγραφε πορνογραφικές ιστορίες που δάνειζε σε συμμαθητές έναντι αμοιβής!

Είναι γνωστό ότι από το σύνολο του έργου του, αγαπήθηκαν ιδιαίτερα τα αστυνομικά μυθιστορήματά του με πρωταγωνιστή τον Μπέρνι Γκούντερ κι ο λόγος είναι απλός. Σ΄ αυτά συνδύασε αριστοτεχνικά την ενδελεχή, ιστορική έρευνα πεδίου, που του έδωσε την δυνατότητα να ανασυνθέτει λεπτομερώς το περιβάλλον, την χωροταξία και την ανθρωπογεωγραφία της εποχής που κάθε φορά επέλεγε ως φόντο των ιστοριών του, με την όλο ανατροπές εξέλιξη της πλοκής τους και, βέβαια, την παρουσία του γοητευτικού πρωταγωνιστή του, αντιήρωα Μπέρνι Γκούντερ.

Στα βιβλίο του Philip Kerr ο αναγνώστης μπορεί να ακολουθήσει τη «ζωή» και περιπέτειςς του Μπέρνι Γκούντερ για σχεδόν τριάντα έτη (1928-1957) μιας ιδιαίτερα ταραγμένης ιστορικά περιόδου. Ο Γκούντερ παρουσιάζεται αρχικά ως επιθεωρητής του Εγκληματολογικού τμήματος της Αστυνομίας του Βερολίνου κατά τον μεσοπόλεμο αλλά και τη διάρκεια του ναζιστικού καθεστώτος, ενώ μεταπολεμικά τον συναντάμε ως ιδιωτικό ντετέκτιβ ακόμα κι ως φυγά και λειτουργεί εντέλει ως ένα ιδιόρρυθμο alter ego του συγγραφέα. Μέσω αυτού και των περιπετειών του, ο Kerr έχει την ευκαιρία όχι μόνο να περιγράψει στην εντέλεια τόπους και εποχές και να μας διηγηθεί ιστορίες που κρατούν άσβεστο το ενδιαφέρον του αναγνώστη από την πρώτη ως την τελευταία σελίδα τους, αλλά και να μιλήσει για το τραγικότητα και τα αδιέξοδα της ανθρώπινης ύπαρξης σε περιόδους και συνθήκες κρίσης. Η παράξενη γοητεία των βιβλίων του – γιατί περί αυτού πρόκειται – στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στο πολυσύνθετο της προσωπικότητας του αντιήρωά του, που αποτελεί ένα σπάνιο «μίγμα» ιδεαλιστή και κυνικού συνάμα προσώπου.

Είναι, λοιπόν, ιδιαίτερα ενδιαφέρον ότι στο κύκνειο άσμα του ο Philip Kerr (Μητρόπολη, post mortem έκδοση 2019) αποφάσισε να γυρίσει πίσω στο χρόνο και να μας παρουσιάσει τον νεαρό Μπέρνι Γκούντερ στην αρχή της πολυκύμαντης καριέρας του. Βρισκόμαστε πλέον στην εποχή της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης και ο αναγνώστης που γνωρίζει ήδη τα υπόλοιπα βιβλία της σειράς, μπορεί να αναρωτηθεί: η συγκεκριμένη επιλογή του συγγραφέα έγινε διαισθανόμενός τον επικείμενο θάνατό του (καρκίνος ουροδόχου κύστης) και αποτελεί έκφραση της επιθυμίας του να αποτυπώσει πλήρως την εξέλιξη του αγαπημένου του ήρωα, πρόκειται δηλαδή για μια χειρονομία αποχαιρετισμού του προς το αναγνωστικό κοινό ή αποτελεί απλή σύμπτωση, ένα από τα «παιχνίδια» που η ζωή, ως ένα της καπρίτσιο, επιφυλάσσει σ’ όσους επιχειρούν να την αποτυπώσουν με λέξεις;

Η ερώτηση για την ώρα τουλάχιστον παραμένει αναπάντητη. Πάντως, η συγκεκριμένη επιλογή του Kerr αυξάνει το ενδιαφέρον τόσο των αναγνωστών που είναι γνώστες του έργου του και θα απολαύσουν την απαρχή των περιπετειών του αγαπημένου τους ήρωα, όσων κι αυτών που θα γνωρίσουν τη γραφή του συγγραφέα και τον Μπέρνι Γκούντερ για πρώτη φορά. Οι τελευταίοι, μάλιστα, διαβάζοντας για πρώτη φορά βιβλίο του, είναι παραπάνω από βέβαιο ότι θα αναζητήσουν και όλα τα προηγούμενα της συγκεκριμένης σειράς που κυκλοφορούν στις εκδόσεις του Κέδρου (2003-2023).

Στη Μητρόπολη, ήδη από την εισαγωγή του βιβλίου, το Βερολίνο επί Δημοκρατίας της Βαϊμάρης παρομοιάζεται με τον Πύργο της Βαβέλ. Ένας τόπος – πόλη «όπου ο αντίκτυπος του κακού σε ουσιαστικά αξιοπρεπείς ανθρώπους γίνεται ιδιαίτερα και έντονα αισθητός (Guardian, Philip Kerr νεκρολογία 25/03/2018). Ο τίτλος του βιβλίου παραπέμπει ευθέως στην ομώνυμη ταινία Metropolis (1927) του περίφημου εβραίου σκηνοθέτη Fritz Langand, που στηρίχτηκε στο βιβλίο της γυναίκας του Thea von Harbou. Εξάλλου, τη Thea που παρουσιάζεται στο βιβλίο, συναντά ο Μπέρνι Γκούντερ σε πολυτελές εστιατόριο της πόλης, όπως και πλήθος άλλων υπαρκτών προσώπων και προσωπικοτήτων της εποχής. Ενδεικτικός και πολύ κατατοπιστικός είναι ο σχετικός κατάλογος που επισυνάπτει ο συγγραφέας στο τέλος του βιβλίου, όπου ευσύνοπτα περιγράφεται και την τύχη των πρόσωπα αυτών μέχρι και τον θάνατό τους.

Στη Μητρόπολη ο επιθεωρητής Μπέρνι Γκούντερ, παρουσιάζεται ως νεαρός έμπλεος ιδεαλισμού αστυνομικός με μια ιδιαίτερη προσωπική ηθική, σπάνια για την εποχή και τον τόπο. Μόλις έχει μεταταχθεί από το τμήμα Ηθών σ’ αυτό των Ανθρωποκτονιών της Αστυνομίας του Βερολίνου. Εκείνη την εποχή «το Βερολίνο έχει γίνει η πρωτεύουσα της σεξουαλικής ελευθερίας στον δυτικό κόσμο», όπως παρατηρεί ένας συνάδελφός του πεπειραμένος επιθεωρητής και ταυτόχρονα των σεξουαλικών εγκλημάτων κάθε είδους. Η κατάπτωση των ηθών που έχει προκαλέσει τόσο η ήττα της Γερμανίας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο όσο και η ανεργία, η οικονομική κρίση και το πολιτικά ασταθές καθεστώς που την ακολούθησαν, δίνουν τον τόνο των εξελίξεων στην μεγαλούπολη.

Η διαφθορά κυριαρχεί παντού, καθημερινά γίνονται συγκρούσεις κομμουνιστών με ναζί στους δρόμους της πόλης, όπου συναντά κανείς λογής λογής περίεργους τύπους. Την πόλη φωτίζουν τη νύχτα οι επιγραφές των σεξ κλαμπ, για κάθε είδους απόκλιση και διαστροφή. Οι συχνές αυτοκτονίες δεν εντυπωσιάζουν κανέναν, αφού απελπισμένοι κυκλοφορούν παντού, τα ναρκωτικά αποτελούν κανονικότητα και οι απατεώνες δίνουν και παίρνουν. Η πορνεία δεν αποτελεί ντροπή. Ασκείται από πλήθος νεαρών γυναικών που είναι υποχρεωμένες να το πράξουν είτε για να συμπληρώσουν το γλίσχρο μισθό τους είτε για να επιζήσουν ως άνεργες. Οι λεσβιακές σχέσεις δίνουν και παίρνουν πιθανώς και ως αποτέλεσμα της λειψανδρίας που επέφερε ο αιματηρός πόλεμος, που αν και τέλειωσε δέκα χρόνια πριν τα ίχνη του είναι παντού, τόσο στον τόπο όσο και το μυαλό και τις ψυχές των ανθρώπων. Εξάλλου, στην πόλη σέρνονται ως φαντάσματά του Μεγάλου Πολέμου οι τραγικές φιγούρες των αναπήρων στρατιωτών και η μυρωδιά του θανάτου καλύπτει τα πάντα. Μυρωδιά που δεν ενοχλεί, αντίθετα ερεθίζει, τους Βρεττανούς τουρίστες της πόλης. Καταφτάνουν μαζικά με σκοπό τις νύχτες της παραμονής του στην πόλη να ξεναγηθούν με το λεωφορείο της Τόμας Κουκ στα σεξ κλαμπ. Αφού στη χώρα τους ούτε βλέπουν ούτε κάνουν σεξ, όπως μας λέει ο Kerr με το φλεγματικό Αγγλικό του χιούμορ.

Βρισκόμαστε στο 1928 και το αυγό του φιδιού είναι έτοιμο να σπάσει. «Παραπλανημένοι άνθρωποι… πιστεύουν ότι η Γερμανία χρειάζεται έναν ισχυρό ηγέτη για να την βγάλει από την παρούσα κατάσταση. Κάποιον σαν τον Χίτλερ», θα πει η Τέα φον Χάρμπου στον Γκούντερ κατά τη συνάντησή τους, όταν αυτός αναλαμβάνει, ως υπηρεσιακή του υποχρέωση, να την μυήσει στα εγκλήματα και το προφίλ των εγκληματιών της εποχής. Το αίτημα έχει υποβάλει η ίδια προς τους ανωτέρους του με σκοπό να γράψει ένα σενάριο ταινίας. (Τραγική ειρωνεία: όπως μας πληροφορεί ο Philip Kerr, η Τέα φον Χάρμπου ακολούθησε τελικά τον Χίτλερ και μετά την λήξη του πολέμου συνελήφθη από τους Βρετανούς και υποβλήθηκε σε αποναζικοποίηση).

Σε αυτό το κλίμα ο αρχηγός του Εγκληματολογικού του Βερολίνου, ο επίσης εβραίος Μπέρνχαρντ Βάις αναθέτει στον Μπέρνι Γκούντερ τη διερεύνηση μιας σειράς δολοφονιών γυναικών που ασκούν πορνεία στον σιδηροδρομικό σταθμό Σιλεσίας. Στην πραγματικότητα πρόκειται για φόνους που ουδείς θα έδινε σημασία, αν ο δολοφόνος δεν απέκοπτε το σκαλπ της κεφαλής των θυμάτων τους, χωρίς προηγουμένως να έχει προηγηθεί ερωτική επαφή μαζί τους. Η ζωή έχει ελάχιστη αξία στο Βερολίνο της εποχής εκείνης και πολλοί κάτοικοί του επικροτούν ήδη το «ξεκαθάρισμα» των δρόμων του από πόρνες, έκφυλους και Εβραίους.

Όμως, πριν προλάβει να ασχοληθεί με τους φόνους και ενώ το τελευταίο θύμα του δολοφόνου, η Εύα, αποδειχθεί κόρη του Έριχ Ανγκερστάιν, ενός από τους επικεφαλής μιας από τις πιο σκοτεινές και ισχυρές εγκληματικής συμμορίας του Βερολίνου, (Σπείρας της Μέσης Γερμανίας) γεγονός που θα περιπλέξει τα πράγματα, μια δεύτερη σειρά δολοφονιών θα προκαλέσει το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης. Αυτή τη φορά θύματα είναι οι ανάπηροι – βετεράνοι του πολέμου που ζητιανεύουν για να ζήσουν σε διάφορα στέκια της πόλης. Χωλοί, πλήρως ανάπηροι σε καροτσάκια, τυφλοί, ανθρώπινα ράκη που εκλιπαρούν τη συμπόνοια των συμπολιτών τους και αντιμετωπίζονται από την πλειοψηφία τους ως παρίες, δολοφονούνται. Αυτή τη φορά, όχι με ένα χτύπημα σφυριού στον αυχένα, όπως οι πόρνες, αλλά με μια σφαίρα ανάμεσα στα μάτια. Ενώ η αστυνομία δεν έχει προβεί σε κανένα είδος συσχέτισης των δύο σειρών φόνων, αυτή τη φορά ο δολοφόνος στέλνει και επιστολές – μανιφέστα «καθαρότητας», που κλείνουν με το γνωστό Χάιλ Χίτλερ σε γνωστή αντιναζιστική εφημερίδα της πόλης. Το μήνυμά του είναι σαφές, επιθυμεί τον «καθαρμό» της πόλης. Λέει όμως αλήθεια ή απλά περιπαίζει την Αστυνομία και έχει άλλο σκοπό;

Ο Μπέρνι Γκούντερ συσχετίζει αμέσως τις δυο σειρές φόνων. Στην προσπάθειά του να ανακαλύψει τους δολοφόνους θα δεχθεί σχεδόν υποχρεωτικά τη βοήθεια του Έριχ Ανγκερστάιν. Έτσι, ο Philip Kerr, μέσα από τα μάτια του αντιήρωά του, θα αποκαλύψει στον αναγνώστη «μια πόλη κάτω από την πόλη» το «υπόγειο» Βερολίνο. Πρόκειται για το πλήρως οργανωμένο, με αυστηρή ιεραρχία και κατανομή αρμοδιοτήτων δίκτυο των κακοποιών που κινεί τα νήματα στην «επιφάνειά του.

Έτσι, Ο Γκούντερ, διακινδυνεύοντας την υπηρεσιακή και επαγγελματική του εξέλιξη αλλά και την ίδια τη ζωή του, θα οδηγηθεί στην επίλυση του γρίφου, γεγονός όμως που θα του αφήσει πικρή γεύση στο στόμα για δυο λόγους. Πρώτον, γιατί λόγω της «συμμετοχής» του Έριχ Ανγκερστάιν στην «επίλυσή» του και με τον τρόπο που αυτή έγινε όχι μόνο είναι αδύνατο να λάβει τα ανάλογα υπηρεσιακά εύσχημα, αλλά και κινδυνεύει να εκτεθεί και δεύτερο, γιατί η αποκάλυψη του δράστη δεν θα τον αφήσει συναισθηματικά αλώβητο.

O Philip Kerr δομεί τη Μητρόπολη σε τρία επιμέρους κεφάλαια με τους εμβληματικούς τίτλους Γυναίκες – Παρακμή – Σεξουαλικότητα. Σκοπός του δεν είναι να μας διηγηθεί απλά μια ευρηματική ιστορία, που θα επιλυθούν από τον ήρωά του, αλλά να μας δώσει μια πιστή και ανάγλυφη εικόνα της Γερμανικής Πρωτεύουσας κατά τον μεσοπόλεμο – τόσο της «υπέργειας» όσο και την «υπόγειας» – εικονογραφώντας παράλληλα μια τεράστια τοιχογραφία των προσώπων της πόλης, των σκέψεων, των συναισθημάτων και της ιδεολογίας τους.

Για να το πετύχει μας εκθέτει χωρίς καμιά πρόθεση καλλωπισμού όλα όσα συναποτελούν το Βερολίνο εκείνης της εποχής. Όπως η Αστυνομία του εξέθετε στο νεκροτομείο της πόλης τα άγνωστα και αζήτητα πτώματα των δολοφονημένων κατοίκων της πόλης για τρεις ολόκληρες βδομάδες στο κοινό! Πρακτική που αναστάλθηκε, όπως και πάλι μας αποκαλύπτει ο μανιακός με την Ιστορία Kerr, μόνο ότι οι ναζί έγιναν οι υπεύθυνοι για τους περισσότερες φόνους στην πόλη και με σκοπό, βέβαια, την απόκρυψη του ρόλου τους.

Ο Philip Kerr στη Μητρόπολη μας ανοίγει «μια πύλη προς έναν άλλο διαβολικό κόσμο», όπως υπήρξε και το νεκροτομείο του Βερολίνου τότε, αλλά ταυτόχρονα μας χαρίζει άλλο ένα γοητευτικό βιβλίο. Ένα βιβλίο που είναι ευκαιρία να το διαβάσουν όσοι από τους φιλαναγνώστες δεν έχουν γνωρίσει μέχρι τώρα τον Μπέρνι Γκούντερ και τον «πατέρα» του Kerr, αποκτώντας έτσι ανάγλυφη εικόνα και για των δύο, αλλά εξίσου και οι φαν τους, ολοκληρώνοντας της εικόνα τους και κρατώντας την ως τελευταία ανάμνηση και των δυο, αφού μαζί τα τον Philip Kerr σίγησε για πάντα και ο γοητευτικός αντιήρωάς του Μπέρνι Γκούντερ.

ΥΓ. Η μετάφραση του Γιώργου Μαραγκού είναι εξαιρετική, όπως και στα προηγούμενα βιβλία. Μήπως όμως θα ήταν καλύτερη επιλογή ο τίτλος του βιβλίου να παρέμενε Metropolis, ώστε να παραπέμπει ευθέως στην ομώνυμη ταινία;