Please enable JavaScript to view the comments powered by Disqus.

 

Αν η αρετή, όπως διαβάζουμε στον Αριστοτέλη, αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την ευτυχία του ανθρώπου και αν η αρετή είναι η μεσότητα και αν μία από τις μεσότητες είναι το θάρρος, η κατάσταση δηλαδή ανάμεσα στο θράσος και τη δειλία, ο δειλός μεταφραστής είναι ένας δυστυχισμένος ή – ορθότερα – ένας μη ευτυχισμένος άνθρωπος; Και τι μπορεί να είναι αυτό που τον φοβίζει; Και γιατί τον φοβίζει; Και, εν τέλει, ποιος είναι ο δειλός μεταφραστής; Μήπως τελικά όλοι οι μεταφραστές είναι δειλοί;

Προς αποφυγή παρερμηνειών και παρεξηγήσεων, δηλώνουμε ευθύς εξαρχής ότι στο παρόν άρθρο λόγος γίνεται αποκλειστικά για το μεταφραστή λογοτεχνίας και για μεταφράσεις κειμένων αποκλειστικά δικής του επιλογής, ενώ ο όρος «κείμενο» χρησιμοποιείται, για να δηλώσει όλα τα λογοτεχνικά είδη.

Ας ξεκινήσουμε δηλώνοντας το αυτονόητο, ότι δηλαδή ο μεταφραστής πρώτα απ’ όλα είναι ένας αναγνώστης. Για την ακρίβεια, (οφείλει να) είναι ένας «ιδανικός αναγνώστης», ένας αναγνώστης-«ξενιστής» του «μικροβίου» που φέρει το όνομα «εις βάθος ανά-γνωση του κειμένου», ό,τι θετικό κι αρνητικό αυτό συνεπάγεται. Και, όπως όλοι οι αναγνώστες, συνήθως επιλέγει τα αναγνώσματά του με βάση το σπουδαιότερο των κριτηρίων: το προσωπικό του γούστο (< γεῦσις).  Με το ίδιο κριτήριο επιλέγει και τα κείμενα που θα μεταφράσει. Πρόκειται για κείμενα, τα οποία ανταποκρίνονται στο προσωπικό του γούστο, για κείμενα/ιδέες που πιθανόν μοιάζουν τινί τρόπω με αυτά που και ο ίδιος έχει γράψει ή που θα μπορούσε να έχει γράψει – αν θεωρήσουμε ότι ο μεταφραστής ασχολείται, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, και με την «πρωτογενή συγγραφή». Και η παράμετρος «δειλία» πότε υπεισέρχεται;

Πολύ συχνά, ορισμένα από τα κείμενα που ο μεταφραστής επιλέγει να μεταφράσει άπτονται πολύ προσωπικών θεμάτων, διέπονται από έντονο συναισθηματισμό και στην ουσία αποτελούν «ψυχικό ξεγύμνωμα» του δημιουργού τους. Άλλες φορές, πραγματεύονται θέματα-ταμπού, για τα οποία μία υπολογίσιμη μερίδα του αναγνωστικού κοινού δεν είναι προετοιμασμένη ή δεν έχει συνηθίσει να διαβάζει. Σε μία τρίτη κατηγορία μπορούμε να εντάξουμε μεταφράσεις κειμένων «ρηξικέλευθων», το περιεχόμενο των οποίων θα μπορούσε να δημιουργήσει «προβλήματα» στο συγγραφέα, ειδικότερα σε περιόδους ανελευθερίας και λογοκρισίας.

Ένα νοητικό άλμα τώρα: ο μεταφραστής επιλέγει να μεταφράσει κείμενα που τον «εξυπηρετούν» για δύο λόγους. Πρώτον, γιατί του δίνουν τη δυνατότητα να εκφραστεί και δεύτερον, γιατί του δίνουν τη δυνατότητα να εκφραστεί με την «ασφάλεια» της ιδιότητάς του ως μεταφραστή και όχι ως συγγραφέα. Εκφράζεται μεν, η έκφραση αυτή πραγματοποιείται δε μέσω κειμένου που «δεν το έγραψε αυτός». Και είναι συνειδητή η στάση του, λαμβάνοντας υπόψη ότι οι αναγνώστες είθισται να ταυτίζουν τους φανταστικούς πρωταγωνιστές με τους συγγραφείς, ιδίως όταν η αφήγηση, σε οποιαδήποτε μορφή της, έχει προσωπικό χαρακτήρα. Ίσως – και η γενίκευση γίνεται εις γνώση μας – αυτά που επιλέγει να μεταφράσει είναι αυτά που θα έγραφε ο ίδιος, αν δεν ήταν δειλός, αν δεν του έλειπε το θάρρος να τα γράψει και να τα υπογράψει ως συγγραφέας και όχι ως μεταφραστής. Ίσως είναι ένας μεταφραστής, επειδή δεν είναι έτοιμος, για να γίνει συγγραφέας. Φοβάται να εκδηλωθεί και βρίσκεται ένα σκαλοπάτι πίσω από το συγγραφέα. Ίσως η μετάφραση να είναι για τους δειλούς: η μετάφραση ως «κάλυμμα». Ίσως ο δειλός μεταφραστής να είναι εν τέλει ο δειλός συγγραφέας. Το ίσως επαναλαμβάνεται συχνά. Συνειδητά. Ίσως όλη η μεταφραστική πράξη να είναι ένα «ίσως», μία συμβατική αυθαιρεσία.

Θα μπορούσαμε να πούμε, σε μία ακραία αλλά όχι απίθανη εκδοχή, ότι, αν τα έργα ενός συγγραφέα μας ανοίγουν ένα παράθυρο στον εσωτερικό του κόσμο, τα κείμενα που επιλέγει να μεταφράσει ένας μεταφραστής αποτελούν καθρέφτη του κόσμου του. Και οι δύο – ο συγγραφέας και ο μεταφραστής – καλύπτονται/προστατεύονται από ένα «πέπλο». Στην πρώτη περίπτωση, το «πέπλο» είναι η μυθοπλασία, ενώ στη δεύτερη, η ίδια η μετάφραση ως πράξη, διακρινόμενη από αυτή της συγγραφής. Μήπως τελικά κάθε συγγραφική δραστηριότητα είναι μια πράξη δειλίας;

Aglaia Pantelaki

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
ΡΟΗ ΕΙΔΗΣΕΩΝ
latestpopular