***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***
«Όλα για το τίποτα / είπε ο εκκλησιαστής / όλα είν’ ανώφελα / όλα για το τίποτα.» Κάπως έτσι ξεκινάει Ο εκκλησιαστής, μια ωδή στη ματαιότητα και τον μηδενισμό, με απροσδόκητη ωστόσο τροπή, που γράφτηκε τον 3ο αιώνα π.Χ. και αποτελεί μέρος του επίσημου κανόνα της Παλαιάς Διαθήκης.
Ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα η επιλογή να συστηθεί στο αναγνωστικό κοινό ένα τέτοιο κείμενο, σε καλαίσθητη έκδοση και σε ωραία απόδοση από τη μετάφραση των Εβδομήκοντα του Θάνου Σαμαρτζή, ο οποίος επίσης επιμελήθηκε το κατατοπιστικό επίμετρο για λογαριασμό των εκδόσεων Δώμα.
Το κείμενο είναι σκοτεινό, περιδιαβαίνει στα βαθιά υπόγεια της ανθρώπινης ψυχής. Τίποτα δεν αλλάζει, κάθε μέρα που περνά τα ίδια φέρνει
«Αυτό που κάποτε έγινε, αυτό ξανασυμβαίνει· αυτό που ήδη κάνανε, αυτό θα ξαναγίνει. // Σε τούτο εδώ τον κόσμο / δεν έχει τίποτα καινούργιο».
|
Όπως θα έλεγε και ο Κ.Π. Καβάφης πολλούς αιώνες αργότερα στο ποίημά του “Μονοτονία”, «Αυτά που έρχονται κανείς εύκολα τα εικάζει· / είναι τα χθεσινά τα βαρετά εκείνα. / Και καταντά το αύριο πια σαν αύριο να μη μοιάζει».
Κάθε ανθρώπινη προσπάθεια, κι αυτή καταδικασμένη. Όλα τα έργα ανώφελα, «κυνήγι του ανέμου», και η χαρά ακόμα νόημα δεν έχει, κι ό,τι καταφέρει κανείς να χτίσει άλλος θα έρθει να το πάρει. Πάλι στον νου έρχεται ο Καβάφης, το ποίημα “Τρώες” «Είν’ η προσπάθειές μας, των συφοριασμένων· / είν’ η προσπάθειές μας σαν των Τρώων». Όσο για τη σοφία, κι αυτή χωρίς νόημα, αφού «όπως πεθαίνει ο ανόητος, ίδια πεθαίνει κι ο σοφός». Ο εκκλησιαστής λέει ότι μία είναι η κατάληξη, ο θάνατος, ίδια για τους άμυαλους ίδια και για τους λογικούς. Ούτε υπάρχει δικαιοσύνη, ούτε ανταμοιβή «Γιατί στον δίκαιο έπεσε του ασεβή η μοίρα / και έπεσε στους ασεβείς η μοίρα των δικαίων».
Κι όμως. Η παραδοχή της ματαιότητας των πραγμάτων καταλήγει να είναι απελευθερωτική, κάνει την ψυχή ανάλαφρη σαν πούπουλο. Κι αυτό γιατί η απουσία νοήματος στα έργα και στα επιτεύγματα και στην ίδια τη σοφία επιτρέπει να αποδιωχθούν αυτά τα βαρίδια, οι περισπούδαστοι στόχοι και οι μάταιες επιδιώξεις. Το μόνο που μένει, το κουκούτσι, είναι η χαρά των κόπων σου. «Και είδα πως καλό / στον κόσμο δεν υπάρχει, / πλην η χαρά που θα χαρεί / ο άνθρωπος στα έργα του. / Αυτό το μερτικό του».
Ο Εκκλησιαστής ξαφνιάζει με το πόσο μοντέρνο κείμενο είναι, κι ας γράφτηκε τόσους αιώνες πριν. Ο στοχασμός του είναι εκπληκτικά επίκαιρος, ο μηδενισμός του θυμίζει κείμενα σύγχρονα. Ακόμα και η απάντηση που δίνει, ανατρέποντας με μαεστρία τη φαινομενική απαισιοδοξία, απηχεί την εξαιρετικά πρόσφατη ψυχολογική θεωρία της “ροής”, σύμφωνα με την οποία το κλειδί της ευτυχίας δεν είναι στα επιτεύγματα αλλά στη χαρά σου την ώρα που δημιουργείς, την ώρα που κάνεις κάτι που αγαπάς.
Ίσως είναι πρόκληση η πρόταση του Εκκλησιαστή, ίσως είναι δύσκολο να χωρέσει κανείς μέσα στο κεφάλι του τη συνειδητοποίηση ότι τα πάντα είναι μάταια, και ταυτόχρονα να διατηρήσει τη δυνατότητα να χαίρεται σαν παιδί όταν κοπιάζει για κάτι που αγαπά. Ίσως όμως είναι μια πρόκληση που αξίζει τον κόπο να προσπαθήσει κανείς.
***Photo Credit Η κεντρική ιδέα του «Εκκλησιαστή», η ματαιότητα των ανθρώπινων πραγμάτων, ενέπνευσε κατηγορία εικαστικών έργων, όπως ο πίνακας «Ματαιότητα» (π. 1635) του ισπανού Antonio de Pereda
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
