Κριτική: Ο Καστανάνθρωπος, Soren Sveistrup, Εκδόσεις Διόπτρα

Marron

7 November 2021

***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

Ο Καστανάνθρωπος, Soren Sveistrup, Εκδόσεις Διόπτρα

[…Το χωριό στέκει καρφωμένο στην κορυφή του βουνού. Έπειτα αρχίζουν οροσειρές απότομες, γκρεμοί και απλώνεται σαν χαλί μια φύση άγρια. Μοναδικό ισοδύναμό της μπορεί κανείς να βρει στα κείμενα του Κρυστάλλη και την βαθιά του αγάπη που φαντάζει ένα είδος ανταπόδοσης στον άνθρωπο εκ μέρους του φυσικού του κόσμου. Το αυτοκίνητο δυσκολεύεται, ωστόσο είναι βέβαιο πως οι ίπποι του θα καταβάλλουν κάθε δυνατή προσπάθεια. Λίγο πριν το χωριό διασχίζει μια μονότονη αψίδα από καστανιές και άλλα πλατύφυλλα, επιβλητικά δέντρα. Έχουν μεγαλώσει στην άγρια ερημιά, μια ζωή προσεύχονται στο όνομά της και όμως μας καλωσορίζουν.

Το χωριό ήταν τόσο ζωντανό. Υπήρχαν λεωφορεία που ξερνούσαν εκδρομείς και περιπατητές που έλυναν και έδεναν τον εξοπλισμό τους δίχως να κάνουν ούτε βήμα προς τον σκοπό τους. Ένα κεντρικό καφενείο, μια παραδοσιακή ταβέρνα, το μνημείο των πεσόντων, η μικρή, παστρικιά πλατεία με τον αιωνόβιο πλάτανο. Τι φυσικό να τραβούν έτσι εύκολα εδώ πάντα τα πράγματα προς την μεριά της αθανασίας.

Και η βιβλιοθήκη. Αυτή ήταν μια έκπληξη, το δίχως άλλο. Η κυριακάτικη εκδρομή πήρε ξαφνικά ενδιαφέρουσες προεκτάσεις. Ανέβηκε τα σκαλοπάτια, έσπρωξε την πόρτα και πέρασε στο εσωτερικό. Κάποιοι τον μιμήθηκαν μα δεν άντεξαν εκείνη την σιωπή και απομακρύνθηκαν προς την πλευρά του καφενείου.

Η βιβλιοθήκη είναι αυτοεξυπηρετούμενη. Πάει να πει δεν απασχολείται κανείς και έτσι οι Κυριακές τηρούν το πρωτόκολλο της ιερής αργίας. Πάνω στον πάγκο, με ένα χαρτί και την αινιγματική σημείωση «καινούρια, Αλέξης», περίμεναν οι νεοφερμένες εκδόσεις από την κοντινή πόλη. Είχε ένα παράθυρο όλο φως και μια κουνιστή πολυθρόνα με ωραία, δερμάτινη επένδυση. Στο χρώμα του κάστανου. Κάποιος Αλέξης είχε φέρει τους καινούριους τίτλους. Εδώ σε αυτήν την αδιάφορη κορυφή του κόσμου, είχαν κατορθώσει να φθάσουν οι λέξεις και οι πρόζες. Η συγκομιδή είχε κιόλας αρχίσει.

Πρώτα ξεφύλλισε μια μικρή μπροσούρα με έναν σπάνιο μύθο. Η λαογραφική έκδοση αναφερόταν στον Θεόφραστο και την «κασταναία» του. Ένα ολόκληρο λογοπαίγνιο, ένα τεράστιο επιχείρημα για την μανία μιας θεάς. Και έπειτα, τα φύλλα του συμπληρώνει, όπως κάνουν στην πόκα, φτιάχνοντας ένα ολόκληρο χρώμα…]

Ο Καστανάνθρωπος από τις εκδόσεις Διόπτρα. Μια ογκώδης μετάφραση του δημοφιλούς, μυθιστορήματος του Soren Sveistrup, υπό την εξαιρετική εποπτεία του Βαγγέλη Γιαννίση που υπογράφει την έκδοση της Διόπτρας.

Ο πενηντατριάχρονος Δανός συγγραφέας, δημιουργός των εξίσου δυνατών Forbrydelsen (2007), The Snowman (2017) and The Day Will Come (2016) που ζει και δημιουργεί στην Κοπεγχάγη υπογράφει το σενάριο της καινούριας, πολυαναμενόμενης σειράς της συνδρομητικής πλατφόρμας Netflix. Έχοντας ήδη διακριθεί με διαδοχικές βραβεύσεις και διακρίσεις για την δανέζικη σειρά The Killing και τον Χιονάνθρωπό του, το επόμενο βήμα για τον Sveistrup δεν είναι άλλο από την τηλεοπτική καταξίωση του ευρηματικού του μυθιστορήματος. Ανατροπές, χαρακτήρες δυναμικοί που θαρρείς πως από στιγμή σε στιγμή θα κάνουν την λάθος κίνηση, βρίσκουν και χάνουν τον σκοπό ή την πίστη τους στα 130 φωτογραφικά κεφάλαια και το στακάτο πέρασμα του χρόνου. Με κινηματογραφική αρχή και παράλληλες ιστορίες που κατά βάθος δεν συνιστούν παρά τα μέρη μιας συγκλονιστικής ιστορίας ο συγγραφέας του Καστανάνθρωπου φτιάχνει τους ήρωές του από τα ευτελέστερα υλικά. Χαρακτήρες γεννημένοι μες στους κόλπους των καλύτερων noir φιλμ και άλλοτε απόλυτα προσαρμοσμένοι στην σύγχρονη γεωγραφία, με τα κλισέ τους παρόντα μα εξίσου γοητευτικά, χάρη στον ίδιο τον συγγραφέα και τους επιδέξιους χειρισμούς. Τις σκηνές ενσαρκώνει μια υπέροχη, νωχελική Κοπεγχάγη, με ανοιχτούς χώρους και εκκωφαντική, ανθρώπινη παρουσία.

Ο Soren Sveistrup που παραμένει περισσότερο Δανός από τους ήρωές του γράφει για την πόλη του στο σχετικό παράρτημα που διατηρεί στο τέλος του βιβλίου. Μια αναφορά σε τοπωνύμια, η σύνοψη ενός οδοιπορικού στην δανέζικη πρωτεύουσα με την ιστορία των χιλίων ετών και την βαθιά πεποίθηση της χούγκα, αυτής της γηγενούς ιδιοτροπίας που προβλέπει την συνειδητή απόλαυση των πιο καθημερινών πραγμάτων. Το παράρτημα, στο τέλος του βιβλίου αναφέρει. «Το φθινόπωρο στην Κοπεγχάγη δεν έχει «καταργηθεί» ως εποχή. Όλα γίνονται λίγο πιο σκοτεινά, υποτονικά, είναι απαραίτητο ένα πουλόβερ, και οι βροχές την επισκέπτονται συχνά. Σε αυτήν την Κοπεγχάγη διαδραματίζεται ο Καστανάνθρωπος», ενώ συνεχίζει δίνοντας μερικές, γοητευτικές, τουριστικές οδηγίες για την πόλη της καρδιάς του. «Κατηφορίζοντας για να αναπνεύσουμε θάλασσα, συναντάμε ένα από τα εμβλήματα της πόλης, αλλά και όλης της χώρας, την Μικρή Γοργόνα.» Οι βαθιές αγάπες δεν κρύβονται.

Σε αυτά τα ίδια μέρη εκτυλίσσεται η ιστορία του συναρπαστικού μυθιστορήματος που κυκλοφορεί από την Διόπτρα σε αριθμημένα αντίτυπα. Παραμένει αυστηρό ζήτημα υποκειμενικότητας η προτίμηση του βιβλίου ή μια τηλεοπτική εκδοχή της ιστορίας. Σε κάθε περίπτωση η εικόνα δεν μπορεί παρά να κερδίζει στα σημεία, ωστόσο μες στο βιβλίο του Sveistrup αφήνουμε την φαντασία μας να διατρέξει την ιστορία του Καστανάνθρωπου. Μια σειρά από δολοφονίες που παραμένουν ανεξιχνίαστες, μια φέρελπις αστυνομικός και ένας μάλλον αποτυχημένος μα ταλαντούχος συνάδελφός της, που φθάνει κατά τύχη στην δανέζικη πρωτεύουσα, μια υπουργός με τραγική, προσωπική ζωή, τα πρόσωπα του δράματος, η ενοχή που δεν επιβεβαιώνεται από καμιά διαφορική ανάλυση και μερικοί ιδιοφυείς φόνοι. Και πάνω από όλα εκείνες οι περίτεχνες κατασκευές από κάστανο που σημαδεύουν το βιβλίο και δανείζουν την έμπνευσή τους στο εξώφυλλο της εξαιρετικά καλαίσθητης έκδοσης. Αν αναλογιστεί κανείς τον Θεόφραστο, τότε μπορεί να κατανοήσει πώς συμπλέουν οι μύθοι και δένονται μεταξύ τους μες στους αιώνες, ώσπου να μπολιάσουν την εποχή μας με τις παραλλαγές και την διαχρονικότητά τους.

Άφησα στην άκρη την έκδοση της Διόπτρας. Είχα περάσει ήδη καμιά δεκαριά κεφάλαια και είχα μπει για τα καλά στην υπόθεση του Καστανάνθρωπου. Ίσως να μην έφταιγε η χαρισματική γραφή του Soren Sveistrup μα η ατμόσφαιρα εκείνου του χωριού, η ταχύτητα με την οποία η μετάφραση του Βαγγέλη Γιαννίση συντονίζει το ενδιαφέρον στις στιγμές που η ιστορία ξεμακραίνει από την βασική της θεματολογία, βάζοντας στο προσκήνιο την υπόθεση ζωή, με όλες τις δανέζικες ιδιοτροπίες και τα χαρακτηριστικά της. Ίσως στην επόμενη σελίδα αυτού του εξαιρετικού βιβλίου να περιμένει η αλήθεια, ίσως να χρειάζεται κανείς να εξαντλήσει κάθε κλειδί από αυτό το συγκλονιστικό μυθιστόρημα, ίσως να πρέπει να νιώσει βαθιά μέσα του τα όρια του φόβου, το ρίγος, τα ιερά σημάδια μιας ιστορίας που όσο και αν πραγματεύεται θανάτους αινιγματικούς δεν παύει ούτε στιγμή να παραστέκει την ζωή. Στο τέλος αυτού εδώ του βιβλίου μπορεί κανείς να νιώσει πως ο συγγραφέας αγαπά περισσότερο τους ανθρώπους και πως μια ήσυχη, φθινοπωρινή μεγαλούπολη διατηρεί το δικαίωμα να παραμένει εξόχως ποιητική, σε μια διαχρονική αναπαράσταση του καλύτερου εαυτού της.

[…Τώρα είχε νυχτώσει για τα καλά. Οι εκδρομείς είχαν κατακλύσει τον επαρχιακό δρόμο. Κάθε τόσο εμφανίζονταν τα φώτα τους σε κάποια στροφή, καθώς κατηφόριζαν την οροσειρά. Μα εκείνος δεν έχει λόγο να βιαστεί, όχι τώρα που βρήκε ένα καλό βιβλίο για να περάσει την βραδιά του. Μοναδική παραφωνία αυτή η λαχτάρα του, μια κακή συνήθεια που δεν μπορεί με τίποτε να ξεπεράσει. Και έτσι μες στην παγωνιά, κάτω από τα μαύρα, γυμνά κλαδιά ενός δέντρου που ανήκει στην άνοιξη, έστριψε το τσιγάρο του. Πέρα μακριά ακούστηκαν φωνές, τ΄αλύχτισμα του σκύλου και έπειτα σιωπή. Σκέφτηκε να επιστρέψει στα βιβλία του μα κάτι τον αναστάτωσε.

Στην είσοδο της βιβλιοθήκης, κρεμόταν σαν αιφνίδιο μετέωρο, μια από εκείνες τις κατασκευές από κάστανο που συνάντησε στο βιβλίο. Κρεμόταν από μια αόρατη, ελαστική πετονιά και ήταν καλοφτιαγμένο ίδιο με εκείνη την μεγέθυνση που κοσμεί το εξώφυλλο της Διόπτρας. Ένιωσε κάπως παράξενα μα γρήγορα συλλογίστηκε πως σε τούτα τα μέρη τα παιδιά σκαρώνουν πλάκες για το τίποτε. Θυμήθηκε τον Θεόφραστο, την παρθένα και την θεά και την σκληρή την τιμωρία ανακάλεσε στο νου του. Επέστρεψε στην βιβλιοθήκη που ΄χε παγώσει μες στην νύχτα και ήταν πια κάπως αφιλόξενη και τρομακτική, μια σκηνοθεσία κοντά στην μυστικιστική Κοπεγχάγη, πάντοτε σε αυστηρές αναλογίες. Καλύτερα να βρίσκεται στους δρόμους, ένας και εκείνος ανάμεσα στους πολλούς που επιστρέφουν. Είπε να κρατήσει το βιβλίο μα εκείνο που δεν είχε διαβάσει ως τότε, τώρα πρόβαλε ως ένδειξη, μια σωστή απειλή. Στις πρώτες σελίδες του βιβλίου το ανέφερε ξεκάθαρα. Προφανώς πρόκειται για ένα τέχνασμα της διαφήμισης, ωστόσο αυτήν την φορά έκανε την δουλειά του και με το παραπάνω, κλονίζοντας την πίστη του νεαρού που μοιράζεται κάθε μέρα τον ίδιο λοξό ήλιο του χειμώνα και τον υγρό αγέρα της πόλης. Ίσως σε αυτό να μοιάζω κάπως με τον Soren, συλλογίστηκε και ξανασκέφτηκε την αφιέρωση.

Με κεφαλαία γράμματα, σιβυλλική και ενδεικτική του κινδύνου, η έκδοση αναφέρει. «Αν τον βρεις σε έχει ήδη βρει.» Σίγουρα πρόκειται για ένα τέχνασμα του εμπορίου, ωστόσο τώρα ο νεαρός βιάζεται.

Ο Καστανάνθρωπος έχει κιόλας τρυπώσει στα βιβλιοπωλεία, κάνοντας την διαφορά στην λογοτεχνική παραγωγή που μας έχει συνηθίσει στην εκπνοή του έτους να δείχνει τα καλύτερά της φύλλα. Ο νεαρός περνά με ταχύτητα από τα υπνωτισμένα χωριά χαλώντας την ζωγραφιά μιας εποχής. Όλα απόψε ρίχνουν τα φύλλα τους, σκέφτηκε περνώντας εμπρός από σπίτια παλιά, σαν εκείνο στον αριθμό εννέα της Κοπεγχάγης που μνημονεύει ο Soren Sveistrup στον προσωπικό, τουριστικό οδηγό και επιβεβαιώνει το αμέριστο ενδιαφέρον ενός συγγραφέα για κάθε πτυχή του εξαιρετικού αστυνομικού μυθιστορήματός του. Ή μήπως πρόκειται για μια ιστορία με έρεισμα ειλικρινές. Ο νεαρός επιταχύνει, ο δρόμος ελίσσεται και οι οροσειρές απομένουν πίσω, με τις καστανιές και τα πλατύφυλλα που διαμορφώνουν μια επιβλητική, φυσική αψίδα…]