Λάννυ, Μαξ Πόρτερ
Το μυθιστόρημα του Μαξ Πόρτερ Λάννυ (ΠΟΛΙΣ 2020) είναι μια υποβλητική αλληγορία με πυρήνα τα λαϊκά παραμύθια και θέμα την παιδική ηλικία, τη σχέση του ανθρώπου με τη φύση και τη μεταβλητότητα της ζωής.
Στις συνεντεύξεις του ο Πόρτερ δεν κρύβει το ενδιαφέρον για τις προφορικές ποιητικές παραδόσεις, όπως και τις επιρροές του από τον Alan Garner (1934- ), τον Βρετανό συγγραφέα και λαογράφο, ο οποίος ενσωματώνει στοιχεία τοπικής λαογραφίας στην πλοκή και ισχυρίζεται ότι η επιστήμη λέει τα ίδια ακριβώς για τη σχέση του ανθρώπου με τη φύση, όπως και οι αρχαίοι αυτόχθονες.
Στο Λάννυ, ο Πόρτερ ανατρέπει τον διαχωρισμό του φανταστικού από το συμβατικό και ερωτοτροπεί με το παραμύθι, τη μαγεία και τον ανιμισμό. Ενσωματώνει λαογραφικά και γοτθικά στοιχεία, μαγικό ρεαλισμό, υπερρεαλισμό, τεχνικές αστυνομικού μυθιστορήματος και δημιουργεί ένα έργο υπαινικτικό, γεμάτο σασπένς.
Διατηρώντας την ουμανιστική έκφραση του ρεαλισμού στα ηθικά διλήμματα και την τραγωδία της ιστορίας,[i] διηθεί τις ανησυχίες του μέσα από το φίλτρο μεταμοντέρνων τεχνικών. Ανάμειξη θεάτρου, ποίησης, κολλάζ, παρωδίας, εικαστικών· κορύφωση διακειμενικότητας. Αλλά και αυτοαναφορικότητας. Οι ανοικτές σκηνές και ο πανοραμικός αφηγητής εναλλάσσονται με τον εσωτερικό μονόλογο και την πολύπλευρη οπτική που προσφέρουν διαφορετικά πρόσωπα για την ίδια πραγματικότητα.
Η πλοκή οπτικοποιείται πρωτότυπα στη σελίδα: με τρόπο θεατρικό και προτάσεις άναρχα διατεταγμένες που υπαινίσσονται το άμορφο και ρευστό της πραγματικότητας, αλλά και χρήση του συμβόλου της πρόσθεσης (+), για να υπονοηθούν τα ενδιάμεσα συμβάντα και η συνεχής ροή. Οι τεχνικές συνάδουν με τις εκάστοτε διακυμάνσεις των προσώπων και την εξέλιξη της ιστορίας, ενώ το βιβλίο αιωρείται ανάμεσα στο παραμύθι και την πραγματικότητα. Το μαγικό πέρασμα σε έναν άλλο κόσμο και ο μουσικός τόνος προσδίδουν στην πλοκή ποιητικότητα.
Ο χρονότοπος είναι σύγχρονος. Η ιστορία διαδραματίζεται σε αγγλικό χωριό, μόλις μία ώρα έξω από το Λονδίνο. Εκτυλίσσεται σε βικτοριανά αγροτόσπιτα με μυρωδιά τσαγιού και περιγραφές πανίδας-χλωρίδας. Πρόσωπα του έργου η μητέρα του Λάννυ (Τζόλι), επιτυχημένη μυθιστοριογράφος αστυνομικής λογοτεχνίας, ο πατέρας του (Ρόμπερτ) που πηγαινοέρχεται καθημερινά στο Λονδίνο για την εργασία, ο ηλικιωμένος καλλιτέχνης Πιτ Μπλάιθ, δάσκαλος εικαστικών του Λάννυ και ο γερο-Άκανθος, μια γκροτέσκο φιγούρα του κακού, πράσινη και φυλλώδης, βγαλμένη από την αγγλική παράδοση και τα σχέδια των παιδιών στο νηπιαγωγείο. Συμμετέχουν και οι κάτοικοι του χωριού, σαν χορός σε αρχαίο δράμα.
Ο Λάννυ είναι ένα παιδί που καταρρίπτει τα κριτήρια κανονικότητας. Ακολουθεί τους νόμους και τους ρυθμούς της φύσης. Μεγαλώνει στην αθώα και ειδυλλιακή ζωή του αρκαδισμού, της ουτοπίας, στο in illo terpore των Λατίνων και συχνά ταξιδεύει στον μη μετρήσιμο χρόνο, τον μαγικό.
Ίσως απλώς ο Λάννυ μαζεύει θραύσματα απ’ ό, τι ακούει, απορροφά τους ήχους αυτού του κόσμου και γνέθει νήματα κάποιου άλλου. (σελ.32).
[…] γράφει τις πιο αλλόκοτες ιστορίες, σκοτεινά πράγματα, και φέρεται κάπως παράξενα, ένα κορίτσι από την πέμπτη παραπονιόταν ότι της έκανε ένα ξόρκι. (σελ.80)
Η ιστορία εκτυλίσσεται με άξονα την τέχνη και την οικολογία. Ο γραμμικός χρόνος του έργου μετακινείται στο παρελθόν, σε κάποιες περιπτώσεις και στο μέλλον, για να δηλώσει τους φόβους μιας επερχόμενης συμφοράς. Σχολιάζει κάθε πτυχή του σύγχρονου βίου και προειδοποιεί γι’ αυτό που έρχεται· για τη φύση που καταστρέφεται, για το τοπίο που αλλοιώνεται. Η επίθεση στον ορθολογισμό με τις αναφορές στον μυστικισμό και τη μαγεία επιχειρούν να προσδώσουν την άλλη οπτική στα πράγματα, την πιο ποιητική, την πιο ονειροπόλα.
Το βιβλίο είναι καθρέφτης που αντανακλά την κοινωνία, τις συζυγικές και διαπροσωπικές σχέσεις. Θίγει ζητήματα τέχνης και ανοικείωσης. Διαλέγεται με σπουδαία έργα ζωγραφικής. Προβληματίζεται για την ηθική της αστυνομικής λογοτεχνίας:
Δημιουργώ φρικτά πράγματα για να διασκεδάσω τον κόσμο. Ένας εκδότης μού έδωσε ένα σεβαστό ποσό για να γράψω ένα μυθιστόρημα με θέμα την κακοποίηση και την εκδίκηση, βασιζόμενος σε ένα δείγμα δώδεκα σελίδων που έγραψα, στο οποίο μια γυναίκα δηλητηριάζει έναν ισχυρό άντρα και πετάει το πτώμα του σε έναν κλίβανο. (σελ. 33)
Φιλοσοφεί και καταφέρεται εναντίον του ανθρώπου-καταστροφέα της βιομηχανικής και μεταβιομηχανικής εποχής που ενεργεί με κριτήριο το χρήμα, κυνηγά και σφάζει τα ζώα, κακοποιεί τον πλανήτη. Στηλιτεύει την έλλειψη αισθητικής των ανθρώπων του χρήματος, την αποικιοκρατική λογική ορισμένων Άγγλων, την αποδόμηση του κράτους πρόνοιας, τους τεχνητούς παραδείσους και τις παραδοξότητες στις οποίες καταφεύγει μερίδα σύγχρονων ανθρώπων, για να καλύψει το εσωτερικό κενό.
Μιλά για τις εσωτερικές πληγές, για τη ζωή, τον θάνατο, τον πόλεμο, τον κομφορμισμό, τις εξαφανίσεις παιδιών, τις προκαταλήψεις. Το μυθιστόρημα κατακεραυνώνει τις ανόητες συμπεριφορές. Υμνεί τη δημιουργικότητα, την τέχνη, την άρρηκτη σχέση του ανθρώπου με το περιβάλλον. Οι σκηνές αποτυπώνονται ακαριαία, σαν στιγμιότυπα φωτογραφικής μηχανής.
Είμαι ένα εκατομμύριο φωτογραφικές μηχανές, ακόμη
κι όταν κοιμάμαι, κλικ, κλικ, κάθε δευτερόλεπτο κάτι
μεγαλώνει και αλλάζει. Είμαστε αλαζονικές λάμψεις
σε ένα μεγάλο εξαίσιο σχέδιο. (σελ. 38)
Ο άνθρωπος της πόλης έχει ξεχάσει τους ήχους του χωριού και τρομοκρατημένος από τις βίαιες εικόνες της τηλεόρασης, συγχέει την πραγματικότητα με την εικόνα της. (Απώλεια του πραγματικού το ονομάζει ο Μπωντριγιάρ). Ο Πόρτερ φαίνεται να ανακαλεί την εποχή της πληρότητας, όταν ένα σημείο ήταν η επιφανειακή ένδειξη ενός υποκείμενου βάθους ή μιας πραγματικότητας.
Όταν ο Λάννυ θα εξαφανιστεί, θα είναι μια μέρα συνηθισμένη. Θα εξελιχθεί ένα δράμα με τα όλα του, προκειμένου να αναδειχθεί το αστάθμητο της ζωής, η κενότητα, η επιθετικότητα, οι μικρότητες, ο εγωκεντρισμός, ο σοβινισμός, ο ρατσισμός, η ανοησία των ανθρώπων που μπορεί να ενοχλούνται από το μη σωστό παρκάρισμα και όχι από την απώλεια ενός παιδιού.
Η περιγραφή αναπαριστά με τρόπο εκπληκτικό την ψυχολογία του πλήθους. Ο χρόνος παγώνει και στην επιφάνεια ανέρχονται τα απωθημένα, οι αρχέγονοι φόβοι, οι αρρωστημένες φαντασιώσεις, η λαγνεία στον φόνο ή την κακοποίηση. Και φυσικά η εκμετάλλευση: ο άνθρωπος και το κέρδος. Με υπερρεαλιστικά και παραμυθικά στοιχεία, αγχώδη ασύνδετα, πρωτότυπες εικόνες και παρομοιώσεις, η ζωή στο μέρος αυτό γίνεται μυθιστόρημα, με πρωταγωνιστή τον ίδιο τον άνθρωπο.
Ο γερο-Άκανθος βγαίνει μέσα από πορτραίτα του Τζουζέπε Αρτσιμπόλντι και την αγγλική παράδοση. Ο συγγραφέας παίζει με την διπλή υπόσταση του ανθρώπου. Ο ερεβώδης εαυτός του γερο-Άκανθου συμβολίζει την ύπαρξη ενός σκοτεινότερου εγώ, αυτού που -κατά τον Φρόυντ- προσεγγίζεται μέσα από μεταφορές ή αναλογίες. Η ικανότητα μεταμφίεσής του (ψύλλος, διακοσμητικό, κ.ά.) είναι ένδειξη της πολλαπλότητας, της σύνθετης υφής της ανθρώπινης ταυτότητας, ενώ τα σκοτεινά χρώματα ή η βία των αστυνομικών μυθιστορημάτων της μητέρας, εμπεριέχουν ένα εξπρεσιονιστικό βλέμμα που καθρεφτίζει την ταραχώδη εποχή μας.
Το Λάννυ είναι ένα βιβλίο υπερβατικό και ανοιχτό, με ποικίλες σηματοδοτήσεις. Υβρίδιο παραμυθιού και μυθοπλασίας, ποίησης και πεζογραφίας, αφομοιώνει τη λογοτεχνική παράδοση του Λιούις, του Τόλκιν και της Ρόουλιγκ· του Κρασναχορκάι, του Μπέκετ και του Μπρεχτ. Εμπεριέχει στοιχεία bildungstroman μυθιστορήματος, αλλά και γερμανικού märchen. Πηγάζει από τη διάσπαση των αγροτικών κοινοτήτων και τα αδιέξοδα της μεταβιομηχανικής κοινωνίας. Επισημαίνει την ανάγκη για αυθεντικότητα και επαφή με τις ρίζες.
Η σύγχρονη πεζογραφία φαίνεται να αποζητά τους μύθους τους συνδεδεμένους με τον τόπο και την ιστορία, για να δοθούν νέα νοήματα στη ζωή και να επανέλθει η φαντασία που χάθηκε εξαιτίας της εικόνας. Ο μαγικός ρεαλισμός, που εντάσσει το υπερφυσικό στον πραγματικό κόσμο και ενσωματώνει το παράδοξο στην πραγματικότητα, φαίνεται να συμβάλλει στην κάλυψη αυτής της ανάγκης.
Οι ήρωες του Λάννυ είμαστε εμείς. Το σκηνικό συνιστά σύμβολο, προκειμένου να εκτυλιχθεί το διαχρονικό δράμα που αφορά την επίδραση του χρόνου στον άνθρωπο και τη νομοτελειακή φθορά. Ο συγγραφέας με τις συνεχείς εμβολές του παρελθόντος στη σύγχρονη πραγματικότητα δείχνει πως τα τοπία μόνον αλλάζουν. Η ανθρώπινη συμπεριφορά μένει ίδια στους αιώνες. Η ίδια κακοποίηση, με άλλα μέσα.
Το βιβλίο του Μαξ Πόρτερ Λάννυ είναι ο αντίποδας του τεχνοκρατικού πνεύματος. Αντιμετωπίζει αγαπητικά τη σχέση του ανθρώπου με τη φύση. Υμνεί την παιδική ηλικία, τα αρχαία δάση και τα καλλιεργήσιμα χωράφια, τον ασβό και τον γυμνοσάλιαγκα, τις λαϊκές διηγήσεις, την ποίηση, τον άνθρωπο που ονειρεύεται.
Ο Πόρτερ παραβιάζοντας τις παραδοσιακές φόρμες αφήγησης, αναπαριστά το ρευστό της ζωής. Αναζητά την αλήθεια μέσα στον διαθλασμένο καθρέφτη της γλώσσας και ορίζει τον χρόνο μέσα από τη στιγμή. «Στιγμές άδειες, και τώρα και πάντα, να όμως που αθροίζονται, κι ο λογαριασμός κλείνει, η ιστορία τελειώνει».[ii] Η μετάφραση είναι εκπληκτική. Το ίδιο και η έκδοση.
Βιβλιογραφία
Barry, Peter, 2013, Γνωριμία με τη θεωρία, μετάφραση Αναστασία Νάτσινα, Βιβλιόραμα, σελ. 111-114.
Travers Martin, 2005, Εισαγωγή στη Νεότερη Ευρωπαϊκή Λογοτεχνία, μετάφραση Ιωάννα Ναούμ , Μαρία Παπαηλιάδη, Βιβλιόραμα.
[i] Travers, 2005, 381.
[ii] Σάμουελ Μπέκετ, Τέλος του παιχνιδιού, μετάφραση Κωστής Σκαλιόρας, εκδ. ύψιλον, Αθήνα, ²2000, σελ. 64.
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
