Ο Μαύρος οβελίσκος, Έριχ Μαρία Ρεμάρκ, Εκδόσεις Κέδρος

Ο Έριχ Μαρία Ρεμάρκ είναι ο συγγραφέας ενός από τα πιο εμβληματικά έργα του 20ού αιώνα Ουδέν νεώτερον από το δυτικό μέτωπο. Το αρκετά μεταγενέστερο μυθιστόρημά του Ο Μαύρος οβελίσκος, που κυκλοφορεί στα ελληνικά σε νέα, εξαιρετική μετάφραση του Γιάννη Καλλιφατίδη από τις εκδόσεις Κέδρος, δεν εκτυλίσσεται στο πεδίο μάχης αλλά στη ρημαγμένη Γερμανία του 1923, λίγα χρόνια αφού έχει τελειώσει ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Σκηνικό είναι μια γερμανική κωμόπολη και βασικός πρωταγωνιστής ο Λούντβιχ, ένας εικοσιπεντάχρονος που, αφού γύρισε από τον πόλεμο, εργάζεται σε μια μικρή επιχείρηση ταφικών μνημείων, ενώ στον ελεύθερό του χρόνο γράφει ποίηση και παίζει εκκλησιαστικό όργανο στο ψυχιατρικό ίδρυμα της περιοχής.

Η οικονομία καταρρέει, ο πληθωρισμός ανεβαίνει από ώρα σε ώρα με ιλιγγιώδη ταχύτητα με αποτέλεσμα η αξία του μάρκου να καταβαραθρώνεται από το πρωί στο απόγευμα – εκτός από τις Κυριακές όταν, ευτυχώς, είναι κλειστό το χρηματιστήριο. Οι μισθοί και οι συντάξεις δεν αρκούν ούτε για τα βασικά, ενώ μέχρι να γίνει κάποια αύξηση η αξία της έχει ήδη εξανεμιστεί. Οι αυτοκτονίες βρίσκονται σε καθημερινή διάταξη και η γρίπη μαστίζει τους εξουθενωμένους από την πείνα. Μέσα σ’ αυτό το ζοφερό σκηνικό, ο Λούντβιχ ψάχνει να βρει ένα νόημα, έναν σκοπό, μα και τη νιότη του την οποία νιώθει ότι έχασε στα πεδία μάχης. Χάρη στην επαγγελματική του δραστηριότητα αλλά και τις καλλιτεχνικές του ανησυχίες περιστοιχίζεται από ένα μωσαϊκό διαφορετικών προσωπικοτήτων, όπως τους επίδοξους ποιητές στην ποιητική λέσχη όπου συχνάζει, τον φίλο που πλουτίζει από την αλματώδη άνοδο των τιμών των μετοχών λόγω πληθωρισμού, τον ιερέα του ψυχιατρικού ιδρύματος στο οποίο παίζει εκκλησιαστικό όργανο και οποίος μιλάει για τον δρόμο του Θεού, τον γιατρό του ίδιου ιδρύματος που έχει για δικό του θεό την επιστήμη, συνεργάτες στον κλάδο των ταφικών μνημείων που ειδικεύονται στα κροκοδείλια δάκρυα για να πετύχουν μια πώληση, ακροβάτισσες και τραγουδίστριες, μα και την αιθέρια, πανέμορφη αλλά σχιζοφρενή, τρόφιμο του ιδρύματος Ιζαμπέλ.

Ανάμεσα σε όλους αυτούς τους ετερόκλητους χαρακτήρες, διακρίνει κανείς εύκολα τους σπόρους του επερχόμενου ολέθρου. Παρότι η καταστροφή του πολέμου είναι που οδήγησε τη χώρα στην εξαθλίωση, για κάποιους η λύση βρίσκεται στα χέρια αυτών ακριβώς που θέλουν να ηχήσουν και πάλι οι σάλπιγγες του πολέμου. Εθνικιστικές κορόνες, συγκάλυψη μέχρι και φόνων των διαφωνούντων, παραγκωνισμός των Εβραίων από τη δημόσια ζωή. Ο Λούντβιχ, παρότι ο ίδιος είναι βετεράνος, αρνείται να ξεχάσει τη φρίκη του πολέμου όπως πολλοί συμπολεμιστές του και αδυνατεί να συμμεριστεί την ταπείνωση που νιώθουν οι εθνικιστές συνομιλητές του, ενθυμούμενος πολύ καλά τις ταπεινώσεις που ετοίμαζε η Γερμανία για τους εχθρούς της – η ήττα της στον πόλεμο ήταν το μόνο που τη σταμάτησε από το να τις επιβάλει.

Σε μια περιρρέουσα ατμόσφαιρα χαλαρής ηθικής αφού στόχος είναι η επιβίωση με κάθε μέσο, ο Λούντβιχ παλεύει να συμβιβάσει τον ιδεαλισμό του με μια ρεαλιστική αποτίμηση της κατάστασης γύρω του. Η Ιζαμπέλ, η νεαρή και όμορφη σχιζοφρενής με την οποία αναπτύσσει μια ιδιαίτερη σχέση, εκπροσωπεί ό,τι έχει χαθεί μέσα στον κυνισμό που μοιάζει να βασιλεύει: η Ιζαμπέλ έχει πρόσβαση στη λυρική διάσταση των πραγμάτων και στην ομορφιά της φύσης. Οι ερωτήσεις της θέτουν εν αμφιβόλω τις βεβαιότητες του Λούντβιχ, τόσο που φτάνει να αναρωτιέται ποιος είναι πιο γνωστικός από τους δυο.

Ο Μαύρος οβελίσκος γράφτηκε τη δεκαετία του 1950, κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, με την απειλή της πυρηνικής καταστροφής να αιωρείται και έναν Γ’ Παγκόσμιο Πόλεμο να μοιάζει κοντά. Ο Έριχ Μαρία Ρεμάρκ παραδίδει ένα βαθιά ανθρωπιστικό και αντιπολεμικό έργο, που αποτυπώνει με γλαφυρότητα τόσο τις συνέπειες ενός πολέμου όσο και τις βαθύτερες αιτίες που μπορούν να οδηγήσουν και πάλι στην καταστροφή. Εντούτοις, παρά τον διάχυτο ζόφο αλλά και το τρομακτικό μέλλον που διαφαίνεται, πρόκειται για ένα μυθιστόρημα στο οποίο μπορεί να απολαύσει κανείς το μαύρο χιούμορ και τη σαρκαστική διάθεση των πρωταγωνιστών. Ο Γιάννης Καλλιφατίδης έχει κάνει μια υποδειγματική μετάφραση με αποτέλεσμα το κείμενο να ρέει αβίαστα χωρίς να χάνεται η ακρίβεια, ενώ στην κατανόηση της ιστορικής πραγματικότητα βοηθά και το πολύ ενδιαφέρον επίμετρο του Tilman Westphalen. Δυστυχώς, ο Μαύρος οβελίσκος είναι ένα μυθιστόρημα που εξακολουθεί να είναι εξαιρετικά επίκαιρο, αφού συμβάλλει τόσο στην κατανόηση του φαινομένου του εθνικισμού όσο και στο να μην ξεχαστεί πώς εκκολάπτεται το τέρας του ναζισμού.

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.