Please enable JavaScript to view the comments powered by Disqus.

 

«Είναι αυτονόητο πως κάποιος σαν κι εμένα δεν θα πρέπει να φέρνει παιδιά στον κόσμο», έγραφε ο Thomas Mann στο ημερολόγιό του το 1918, όντας ήδη πατέρας πέντε παιδιών.

Κατάφερε να φτάσει πολύ ψηλά. Τον σέβονταν, τον διάβαζαν, είχε όλα όσα θα επιθυμούσε κάθε συγγραφέας, κάθε καλλιτέχνης. Παρουσίαζε τον εαυτό του όπως ήθελε να τον παρουσιάσει και όλοι όσοι τον περιτριγύριζαν υποβιβάζονταν σε κομπάρσους, σε ένα κοινό, το οποίο, όμως, του ήταν απολύτως αναγκαίο. Έγραφε για τα ετερώνυμα της ζωής και της τέχνης, θεωρώντας τον εαυτό του ένα καλλιτέχνη στεκούμενο απέναντι στη ζωή και, ως εκ τούτου, ύποπτο. Αισθανόταν πως έπρεπε μονίμως να δικαιολογείται γι’ αυτό που ήταν – και τα κατάφερνε: μέσω της συγγραφής. Αν και ήταν πολύ διάσημος, αν και θεωρούταν μία πολύ σπουδαία προσωπικότητα, για μεγάλο μέρος της ζωής του παρέμενε μόνος. Τόσο το γραφείο του όσο και ο ίδιος αποτελούσαν μία ζώνη ταμπού. Τηρούσε μία ειλικρινή απόσταση απέναντι στους πάντες και τα πάντα, επειδή το μόνο που μπορούσε να προβάλει στους γύρω του ήταν η εικόνα που είχε δημιουργήσει ο ίδιος για τον εαυτό του: η εικόνα ενός ανθρώπου φυλακισμένου μέσα σε μία αυτοδημιούργητη ύπαρξη.   

Ήθελε να γράφει και έγραφε. Όμως γι’ αυτόν η συγγραφή δεν ήταν απλώς μία ελεύθερη επιλογή, ήταν και υποχρέωση. Χρειαζόταν τη συγγραφή και τους αυστηρούς κανόνες της, για να μη συντριβεί υποκύπτοντας σε πάθη που τον κατέκλυζαν. Φοβόταν πως θα αποκηρυσσόταν, θα βυθιζόταν και θα κατέρρεε, αν επέτρεπε μία φορά στον εαυτό του να ενδώσει στις έντονες επιθυμίες του. 

Ο Thomas Mann παντρεύτηκε και απέκτησε έξι παιδιά, κανένα όμως δεν τον γνώρισε πραγματικά. Μερικά δεν θυμούνταν καν να έχουν κουβεντιάσει ποτέ μαζί του. Η αγαπημένη του κόρη, Erika, αφηγείται ένα περιστατικό από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο: «Δεν είχαμε τίποτα να φάμε, τίποτα απολύτως. Ακόμα και το παραμικρό μοιραζόταν με μαθηματική ακρίβεια. Μία μέρα, είχε περισσέψει ένα σύκο. Ήταν αυτονόητο ότι εκείνο το σύκο έπρεπε να μοιραστεί σε εμάς, τα παιδιά. Τι έκανε ο πατέρας μου; Έδωσε το σύκο σ’ εμένα μόνο και είπε: ‘Ορίστε, Eri, φάε. Τα παιδιά πρέπει να συνηθίζουν από νωρίς στην αδικία,’» Για τη Monika, ο Thomas Mann ήταν μία «συγκρατημένη ιδιοφυία με χρονόμετρο». Ο Golo θα προτιμούσε να τον είχαν δώσει για υιοθεσία, όταν ήταν νεογέννητο. Ο «μάγος», όπως αποκαλούσε τον πατέρα του, του φαινόταν «πολύ πιο συμπαθής και ανθρώπινος» μετά το θάνατό του. «Ευχόμουν το θάνατό του», είπε, όταν πέθανε.

Ο Klaus Mann, ο οποίος δεν κατάφερε ποτέ ως συγγραφέας να ξεφύγει από την τεράστια λογοτεχνική σκιά του πατέρα του, πόσο μάλλον να λάβει από εκείνον την πολυπόθητη αποδοχή για τα κατορθώματά του, έκανε μάλιστα λόγο για μία «βαθιά αδιαφορία» και μία «παγερότητα» απέναντί του.  Η Elisabeth Mann Borgese χαρακτήριζε τη ζωή του Michael Mann «αργή αυτοκτονία», κάτι το οποίο θα μπορούσε να ισχύει και για τα έξι αδέρφια. Κι έτσι, ανοίγονταν μπροστά τους δύο δρόμοι. Ή θα στηρίζονταν σε υποκατάστατα, για να μην νιώθουν πλέον πόνο – δύο από τα παιδιά του ακολούθησαν αυτόν τον δρόμο, το ένα μάλιστα πέθανε πριν από αυτόν – ή θα συνέχιζαν τη ζωή τους έχοντάς τον συνειδητά ή ασυνείδητα ως πρότυπο: θα αφιερώνονταν στην τέχνη τους και θα παρέμεναν ξένοι για τα παιδιά τους – όπως αντέδρασε ο νεότερος γιος του, τον οποίο ποτέ δεν αγάπησε ούτε θέλησε. Τα υπόλοιπα παιδιά μπόρεσαν (εν μέρει;) να απελευθερωθούν και εντάχθηκαν στη ζωή, με λιγότερα ή περισσότερα προβλήματα.

Όλα τα μέλη της οικογένειας ήταν καταπιεσμένα. Καταπιεσμένος, όμως, ήταν και ο ίδιος, από τον ίδιο του τον εαυτό και από τη ζωή του, ανίκανος όμως να δραπετεύσει, να ξεφύγει από το ίδιο του το δέρμα. Η παρουσία του ήταν για τους άλλους ένας κορσές, ο ίδιος κορσές που έσφιγγε και τον ίδιο. Το είχε επιλέξει; Ήταν πραγματικά ελεύθερος;

Παρ’ όλα αυτά, μέσα από ορισμένα γραπτά του, και κυρίως μέσα από το ημερολόγιό του, μεταδίδεται η εικόνα ενός ακριβούς παρατηρητή, ο οποίος ανησυχούσε για τα παιδιά του πολύ περισσότερο απ’ ό,τι φαινόταν προς τα έξω, και ο οποίος μιλούσε – και αυτό συνέβαινε αρκετά συχνά – για τους τρεις γιους και τις τρεις κόρες του με αμεσότητα, χωρίς περιστροφές και μάλιστα με πολλή θέρμη. Το ότι είχε καρδιά το έβλεπε κανείς στη βοήθεια που παρείχε σε όποιον βρισκόταν σε ανάγκη, το έβλεπε σε μικρές χειρονομίες. Ωστόσο, στα παιδιά του δεν αρκούσαν αυτά τα σημάδια, χρειάζονταν κι άλλα. Περίμεναν μάταια τις μεγάλες αγκαλιές, τις εκδηλώσεις αγάπης.

Απέτυχε ο συγγραφέας ως πατέρας; Κατέστρεψε τα παιδιά του και τις ζωές τους; Κι όμως, η οικογένεια θα είχε καταρρεύσει αρκετές φορές χωρίς αυτόν, όλες οι καλλιτεχνικές ψυχές θα είχαν χαθεί. Τους βοηθούσε να (επι;)ζήσουν; Ήταν άραγε τύραννος ή σωτήρας; Και, εν τέλει, τι πήγε στραβά; Ποιος ήταν υπεύθυνος για όλα αυτά; 

Ο θάνατος συντρόφευε πάντοτε την οικογένεια Mann. Η αδερφή του Thomas Mann είχε αυτοκτονήσει, φίλοι των παιδιών είχαν καταλήξει στον τάφο. Έφταιγε η εποχή; Το κατεξοχήν καλλιτεχνικό περιβάλλον; Μήπως η αυτοκτονία της αδερφής του Thomas Mann αποτελεί ένδειξη ότι είχαν μεγαλώσει και εκείνοι σε ένα προβληματικό περιβάλλον, με έλλειψη κατανόησης, κοντά σε έναν αποστασιοποιημένο, ψυχρό πατέρα; Ο Μικρός Hanno στους Μπούντενμπροκ αφήνει πάντως κάτι τέτοιο να εννοηθεί. Ο Thomas Mann δεν ήταν η αρχή της αλυσίδας, είχε κι αυτός κρίκους πίσω του και, ως εκ τούτου, πράγματα εντός του.

Πηγές: Die Welt, Litteratour, Süddeutsche Zeitung

Aglaia Pantelaki

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
ΡΟΗ ΕΙΔΗΣΕΩΝ
latestpopular