***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

Είναι κάποιοι ποιητές που το έργο τους μπορεί και προσπερνά το χρόνο και υψώνεται στη σφαίρα του αιώνιου.

Χωρίς αμφιβολία, ο Οδυσσέας Ελύτης ανήκει σ’ αυτούς, γι’ αυτό ό,τι και να προσπαθήσουμε να αποδείξουμε με τα λόγια, το ίδιο του το έργο μας προσπερνά. Είναι πολλές οι μελέτες που έχουν κατατεθεί πάνω στο τεράστιο έργο του μεγάλου Νομπελίστα ποιητή κι είναι βέβαιο πως στην ιστορία της φιλολογίας θα συνεχίσουν να καταγράφονται καινούριες ερμηνείες για πάρα πολλά χρόνια ακόμη.

Επέλεξα -γι’ αυτό το κείμενο που γράφω- την «Ιδιωτική Οδό» που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ύψιλον το 1989. Ο λόγος που αποφάσισα να γράψω λίγα λόγια για το έργο αυτό, δεν έχει να κάνει με το ότι το θεωρώ ξεχωριστό ως σύλληψη, αφού όλα τα έργα του Ελύτη είναι άξια προσοχής. Το επιλέγω, γιατί όταν πρωτοκυκλοφόρησε ήμουν νεαρός ηλικιακά και παρόλα αυτά μου είχε δημιουργήσει αναζητήσεις που τις ψάχνω ακόμη. Οι μελετητές κατατάσσουν την Ιδιωτική Οδό του Ελύτη στα δοκίμια, ο λόγος του όμως παρότι είναι πεζολογικός δεν χάνει σε κανένα σημείο την ποιητική του ταυτότητα, γι’ αυτό και το έργο αυτό στη δική μου συνείδηση και οπτική μοιάζει με  ένα μεγαλόπνοο ποίημα που προέρχεται από έναν μεγάλο στοχαστή και διανοητή.

«Αυτά που μ’ αρέσουν είναι και η μοναξιά μου». Μ’ αυτή τη φράση επέλεξε ο Ελύτης να ξεκινήσει το βιβλίο του αυτό και δεν είναι τυχαίο. Αν η Ιδιωτική Οδός είναι ο εσωτερικός μοναχικός δρόμος που πρέπει να ακολουθήσει κανείς, προκειμένου να φτάσει στην αυτοπραγμάτωσή του, δεν θα φτάσει ποτέ εάν δεν αγαπά τη μοναξιά. Τις ώρες εκείνες που έχεις συντροφιά μονάχα τη σκέψη σου και την ψυχή σου. Σ’ αυτές, λοιπόν, τις ώρες μοναξιάς, τις ώρες της ενδοσκόπησης και της παραγωγής του νου, ο Ελύτης μας δείχνει τον τρόπο για να βγούμε στην Ιδιωτική μας Οδό και μας ορίζει συνοδοιπόρους στο κομμάτι αυτό της ζωής του που ο ίδιος επέλεξε να περπατήσει, γιατί τρεμοπαίζοντας ένα «φωτάκι», του έδειξε τη διαδρομή που όφειλε να ακολουθήσει και στη διαδρομή αυτή πρωταγωνιστεί η μοναξιά και ό,τι από αυτήν ή μέσω αυτής προκύπτει.

Ποιητής του Αιγαίου ο Ελύτης, λάτρης των νησιών μας με τα γραφικά τους σοκάκια. Σαν να βαδίζεις σ’ ένα σοκάκι, σ’ ένα καλντερίμι, έτσι μοιάζει η Ιδιωτική Οδός, ένα καλντερίμι που ξεκινά από την ακροθαλασσιά για να μας οδηγήσει στον εσωτερικό κόσμο του ποιητή. Τον βλέπεις τον κόσμο αυτό, τον μυρίζεις, τον αισθάνεσαι, είναι ένας κόσμος που κάνει τη σκέψη σου να ριγεί, να συγκλονίζεται. Μια διαδρομή και μια πορεία η Ιδιωτική Οδός, ένας δρόμος που κοσμείται μέσα στο βιβλίο αυτό από τριάντα τρεις τέμπερες, μια υδατογραφία και δώδεκα σχέδια μεταξύ των ενοτήτων της σκέψης του, που μελετούμε στο μεγαλόπνοο σε σύλληψη δημιούργημά του.

Η «Ιδιωτική Οδός» είναι χωρισμένη σε δύο μέρη: την «Ιδιωτική Οδό» και το «Πρόσω ηρέμα». Στο πρώτο του μέρος διακρίνουμε ενότητες επτά στον αριθμό και στο δεύτερο τρεις. Συνδέονται μεταξύ τους μ’ έναν μαγικό τρόπο, αφού το δεύτερο μέρος δίδει το σύνθημα για να πορευτούμε στην Ιδιωτική Οδό, να επιστρέψουμε για να βρούμε τον προορισμό του ανθρώπου στη ζωή αυτή, να ολοκληρώσουμε τον κύκλο της ανθρώπινης ζήσης που ταυτίζεται με τη νόηση.

Μέσα στο βιβλίο αυτό φαίνεται σαν να είναι συμπυκνωμένη όλη η διανοητική πορεία που ακολούθησε ο Μεγάλος Ποιητής στη διάρκεια του πνευματικού του  βίου. Από την προσωκρατική σκέψη του Ηράκλειτου και των άλλων φιλοσόφων, μέχρι τους δρόμους της παραδοσιακής ποίησης και μέχρι τη συνάντησή του με τους κυβιστές, που προσπερνώντας τους οδηγήθηκε υπό μία έννοια στην υπερρεαλιστική γραφή.

Το ερώτημα το κύριο που βασανίζει τον ίδιο και μας καλεί να απαντήσουμε αφορά τη «φαίνουσα» και «μη θολούμενη» πραγματικότητα, ενώ η αναζήτηση έχει να κάνει με την ποιότητα της αίσθησης που μπορεί να μας οδηγήσει σ’ έναν τέτοιο προσδιορισμό της ζωής. Γι’ αυτό και αναζητά να εντοπίσει το σπόρο, την ατραπό, το «φωτάκι» -όπως το χαρακτηρίζει- που θα μπορούσε να μας οδηγήσει σ’ αυτήν την οδό. Μία είναι η αναγκαία προϋπόθεση, για να αποσαφηνίσουμε τα όρια αυτά που εμπεριέχουν τις ιδέες και τα πράγματα, η ύπαρξη της γνώσης. Κι η γνώση δεν επιτυγχάνεται με συνταγές, συλλαμβάνεται σε δρόμο που τον χρωματίζει η αγωνία της αναζήτησής της μέσω ενός ενστίκτου που σε κάνει να αναζητάς να βρεις τη βαθύτερη αιτία των πραγμάτων, την ουσία τους. Έτσι καταλήγει στο «μύθο». Κι όπως εύστοχα τονίζει η ζωή μας είναι γεμάτη από μύθους και μάλιστα για το κάθε τι που μας αφορά. Από την πιο ασήμαντη λεπτομέρεια της καθημερινότητάς μας, ως ακόμα και τα μεγάλα και αιώνια προβλήματα, που από καταβολής του κόσμου απασχολούν τον άνθρωπο. Ψάχνει, λοιπόν, προσπαθεί, αναζητά μέσα από την ενδοσκόπηση της έρευνάς του να εντοπίσει τη βαθύτερη ουσία που βρίσκεται στον πυρήνα των μύθων και να τους επεκτείνει, να τους καταστήσει ζωντανούς στην ανθρώπινη ζωή. Κι ως μέγας στοχαστής αναρωτιέται: «Τι δηλοί ο μύθος; Πρώτον, εμπιστοσύνη στο φωτάκι, που παρακάμπτει με άλματα τις εγκεφαλικές διεργασίες και πιάνει με την πρώτη αυτά που ο μελετητής χρειάζεται χρόνια για να ξεκαθαρίσει μέσα του και να τα κατατάξει. Δεύτερον, ότι η αγάπη προς την ύλη δεν έχει καμμία σχέση με την υλιστική αντίληψη της ζωής. Και τρίτον, ότι αυτό που εννοούσαν οι προπάτορές μας όταν έλεγαν “καθένας όπως νιώθει” εξακολουθεί να ισχύει, έστω και αν οδηγεί μερικές φορές σ’ έναν φαινομενικά (επιμένω στον όρο) απαράδεκτο παραλογισμό. Έτσι είναι. Καθένας όπως νιώθει, όπως αισθάνεται».

«Δυστυχώς η ανθρωπότητα παράγει πολύ αίσθημα και ολίγο πνεύμα. Και το πολύ τρώει το λίγο. Πνεύμα που για να το εισδεχτείς πρέπει να κάνεις άλμα πάνω από τη συγκίνηση. Και να ‘χεις την ψυχή σου στα δάχτυλα, στα μάτια, στα ρουθούνια, στα χείλη. Από κει μιλάει ο κόσμος. Από κει βρίσκεις την ιδιωτική σου  οδό… Η ζωή μένει και δεν τελειώνει. Εδώ». Αυτό μας γράφει, αυτό μας προστάζει να σκεφτούμε στο πρώτο μέρος του έργου και μας επαναφέρει στο δεύτερο μέρος λέγοντάς μας πως «η ακριβολογία στη σκέψη δεν συμπίπτει πάντοτε με την ακριβολογία στα αισθήματα, πόσω μάλλον στα οράματα ή στους διασκελισμούς που απαιτούνται για να κινηθείς σ’ ένα επίπεδο υπεράνω της χρηστικής πραγματικότητας».

«Είναι ανοιχτή για τον καθένα μας η ιδιωτική του οδός. Και όμως· την ακολουθούν ελάχιστοι. Μερικοί, μόνον όταν συμβεί μια ή δυο φορές στη ζωή τους να είναι ερωτευμένοι. Κι οι υπόλοιποι ποτέ. Είναι αυτοί που αποχωρούν μια μέρα από τη ζωή χωρίς να έχουν πάρει καν είδηση τι τους συνέβη. Και είναι κρίμας. Είναι κρίμας αυτός ο ισόβιος εγκλεισμός στην κιβωτό της Ανάγκης, με καθηλωμένες τις αισθήσεις σε υπηρετικό επίπεδο. Και να ‘φταιγε μόνον η έλλειψη παιδείας; Εδώ κι ένας αμπελουργός ή ένας ψαράς, εάν είναι αυθεντικοί, φτάνουν από την άποψη της συνειδητοποίησης των δρωμένων στον ίδιο βαθμό που φτάνει και ο ποιητής. Μυριάδες ανεπαίσθητες δονήσεις από την πυρωμένη γης ή το πρωινό πέλαγος επενεργούν επάνω τους, με αποτέλεσμα ο ψυχισμός τους να δέχεται και ν’ αποταμιεύει εγχαράξεις ανώνυμα θεϊκές». Είναι φανερό πως ο ποιητής μας προτρέπει να αισθανόμαστε ερωτευμένοι κι όχι απαραίτητα με πρόσωπο, ερωτευμένοι με τα πάντα και για τα πάντα. «Μερικές φορές οι ερωτευμένοι», γράφει, «αντιλαμβάνονται. Επειδή ο έρωτας απελευθερώνει το ένστικτο από τη λογική, προσπαθείς να οσμίζεσαι, να βλέπεις παραπίσω, εισπράττεις την αίσθηση, λειτουργούν οι αισθήσεις, η ψυχή αναταράσσεται σαν πέλαγος».

Είναι βέβαιο για τον ποιητή πως όλοι μας έχουμε την Ιδιωτική μας Οδό, φτάνει μόνο να το αντιληφθούμε και να την ακολουθήσουμε. Αυτό μας προτρέπει.

Όσα και να πούμε για το μεγάλο αυτό σε σύλληψη έργο είναι λίγο. Είναι τόσο έντονες οι εικόνες και τόσο βαθύς ο στοχαστικός λόγος του Ελύτη που χωρίς να το θέλεις υποβάλλεσαι σε ασκήσεις αυτογνωσίας. Ο ποιητής εδώ εμφανίζεται  εξομολογούμενος και απολογούμενος και στήνει διάλογο με τις πηγές της τέχνης και της ζωής του. Αναμφισβήτητα, πρόκειται για ένα κείμενο ποιητικής αυτογνωσίας κατασταλαγμένης, ένα έργο εμπλουτισμένο με τόσο έντονες εικόνες που η ψυχή δονείται από την παραγωγή της σκέψης. Δεν συγκινείσαι. Σκέφτεσαι. Και δεν σταματάς να σκέφτεσαι. Όσες φορές και να το διαβάσεις.

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.