Όταν η κυρία Φι συνάντησε τον κύριο Κόινερ!
«Οι παράξενες ιστορίες της κυρίας Φι» (εκδόσεις Καστανιώτη) το τελευταίο βιβλίο της Φωτεινής Τσαλίκογλου, είναι μια σειρά από ανεπάντεχες, σύντομες ιστορίες. Πρωταγωνίστρια η κυρία Φι, που ενδίδει στο απροσδόκητο, στο απίθανο που παραμονεύει σε κάθε μας βήμα, αποποιείται διακριτικά αλλά ρητά την κλασική μυθοπλασία, μεταμορφώνει τον χρόνο σε χώρο, το θαύμα από επιδίωξη σε στάση, και μπαινοβγαίνοντας στα 51 διαδοχικά αφηγήματα του βιβλίου, διαμορφώνει μια κινούμενη, αφηγηματική χωροταξία, ανοιχτή στο μέλλον. Ενδεχομένως και στο παρελθόν!
Η αναγνώστρια κατελήφθη από ενθουσιασμό. Το μικρό, εκείνο μοναδικό βιβλίο του Μπέρτολτ Μπρεχτ, οι «Ιστορίες του κ. Κόυνερ» ένα συγγραφικό αλλά και πολιτικό απόσταγμα, εμβληματικό σημείο αναφοράς, έβρισκε σπουδαίο και μεταμοντέρνο συνομιλητή.
Για μια σειρά από λόγους. Σύντομες ιστορίες, δύσκολη η κατηγοριοποίηση τους – παραβολή, σχόλια, απόφθεγμα, τίποτα απ’ όλα αυτά ή κι όλα αυτά μαζί; Αρθρωμένες κυρίως σε μορφή διαλόγου. Κοινός στις ιστορίες του κάθε βιβλίου αγνώστου ταυτότητας πρωταγωνιστής, που ορίζεται με το αρχικό του ονόματος του, K(euner) στον Μπρεχτ που μάλλον παραπέμπει στο Keiner και σημαίνει κανένας στα γερμανικά, Φι στην περίπτωση της Τσαλίκογλου που θα μπορούσε, αν κι όχι κατ’ ανάγκη, να δείχνει προς το όνομα – Φωτεινή Τσαλίκογλου- το σημαινόμενο, ή την αφηγηματική persona της συγγραφέως. Τα ασυνήθιστα ερωτήματα που αποδεικνύονται χρησιμότερα, στην αφήγηση (αλλά και τη ζωή;), από τις όλο βεβαιότητα απαντήσεις. Ο συνδετικός νοημαδοτικός κρίκος του ασύλληπτου, του φαινομενικά παράλογου στην καθημερινότητα. Το κοινωνικό παράλογο, το προσωπικό παράλογο, οι ταυτίσεις και αποκλίσεις τους. Οι αμφισημίες. Ο μοχλός κίνηση και ανατροπή που ανήκει στην έκπληξη (Τσαλίκογλου), ή στο μπρεχτικό «παραξένισμα».
Δυο αποσπάσματα:
«….Μερικοί καλλιτέχνες όταν μελετούν τον κόσμο την παθαίνουν όπως και πολλοί φιλόσοφοι. Καθώς μοχθούν με τη μορφή τους ξεφεύγει το περιεχόμενο. Κάποτε δούλευα σε έναν κηπουρό. Μια μέρα μου δίνει ένα ψαλίδι και μου λέει να κλαδέψω μια δάφνη. Τη δάφνη την είχαν μέσα σε μια γλάστρα και την δάνειζαν σε διάφορες εκδηλώσεις. Γιαυτό έπρεπε να είναι στρογγυλή σαν σφαίρα… .Όταν στο τέλος κατάφερα να τη στρογγυλέψω η σφαίρα είχε γίνει μικρή σα σβώλος. Ο κηπουρός μου είπε απογοητευμένος: Καλά, βλέπω τη σφαίρα, που είναι όμως η δάφνη;» (από το Μορφή και Περιεχόμενο)
«Μαμά, έγραψα αυτό», είπε ο γιος της κυρίας Φι και της έδειξε το ποίημα. Ήταν άνευρο και ανιαρό, πλαδαρό, δίχως έκπληξη και ρυθμό. Η κυρία Φι λυπήθηκε. Βαθιά. Ο γιος της δεν θα γινόταν ποτέ ποιητής. Μπέρδευε το μελάνι με την αρετή. Οι θλιμμένοι έχουν ένα μειονέκτημα που επιμένουν να αγνοούν: Δε αρκεί η θλίψη. Το ποίημα είναι πάντα ένα βήμα πιο μπροστά ή πιο πίσω…..» (από το Μπέρδευε το Μελάνι με την Αρετή)
Τις «Ιστορίες του κ. Κ(όινερ)» έγραψε ή μάλλον έγραφε ο Μ. Μπρεχτ στη διάρκεια τριών δεκαετιών, από το τέλος του 1920 έως το τέλος του 1950, παράλληλα με τα θεατρικά του αριστουργήματα. Τα 85 σύντομα κείμενα με τη μορφή συλλογής εκδόθηκαν μετά τον θάνατό του. «Οι παράξενες ιστορίες της κυρίας Φι» είναι το δωδέκατο βιβλίο πεζογραφίας – υπάρχουν όμως κι άλλοι τίτλοι πλην μυθοπλασίας της συγγραφέως και καθηγήτριας Ψυχολογίας, Φωτεινής Τσαλίκογλου- Πρόκειται για μια ευρηματική αντίστιξη στον μπρεχτικό «κόσμο εν κινήσει», των Ιστοριών του κ. Κόυνερ, όπως τον χαρακτηρίζει στην εισαγωγή της ελληνικής έκδοσης (Θεμέλιο) ο μεταφραστής του βιβλίου, ο συγγραφέας, Πέτρος Μάρκαρης;
Δυο αναγνωστικές πυξίδες ακόμη:
Η διαλεκτική σαν τρόπος ζωής, είναι ο μπρεχτικός υπότιτλος – Γιατί η ζωή έτσι όπως είναι δεν μας είναι αρκετή, η προμετωπίδα της Φωτεινής Τσαλίκογλου.
Ανάμεσα στις δυο συλλογές ιστοριών, και μέχρι η κυρία Φι να απευθύνει ή και να αντιτάξει στο παράλογο (το έξω από το συνηθισμένο της καθημερινότητας) το ελαστικό, ανοιχτό, βαθιά ανθρωπιστικό κι εντέλει διαλεκτικό της πνεύμα, μεσολάβησαν κάτι περισσότερο από έξι δεκαετίες, με συντριπτικά , κοσμοϊστορικά γεγονότα κι αλλαγές. Από τη διαλεκτική στο θαύμα, το καθημερινό έγινε ιστορικό, για να εξατομικευτεί προτού προβάρει μια νέα ή περισσότερες συλλογικότητες. Μετανεωτερικότητες. Την κυρία Φι τυραννούν άλλωστε τα ρήματα. Τυχαίο; Αντιστέκεται στην πλάνη των λέξεων , αν και αναγνωρίζει σε αυτές τη δυνατότητα να σε ξαφνιάσουν, να σου χαρίσουν μια δεύτερη ευκαιρία ζωής. «Εμπιστεύεται τους ανθρώπους κι ακόμα πιο πολύ τις παραισθήσεις τους».
Ενδεχομένως (και) γι αυτό, η κυρία Φι δεν συνομιλεί με προβλήματα και πολιτικές του καιρού της με την υποβοηθητική και περιορισμένη συμμετοχή δευτερευόντων προσώπων όπως ο κ. Κ . Αλλά με αφηγηματικά πρόσωπα που φέρουν το αλλόκοτο στην ιστορία, δημιουργώντας μια μικρή σε έκταση διήγηση, μια πλεκτάνη, από την οποία δεν λείπουν πάντως στοιχεία παραβολής, αποφθέγματα, συμβολισμοί, μεταφορές ή σχόλια. Υπάρχει όμως ένας σταθερός συνομιλητής της, σε πρώτο ή δευτερεύον επίπεδο, ενεργός αφηγηματικά ή προς ώρας αδρανής, ο βυθισμένος σε ακατανόητη και σταθερή θλίψη γιος της. Στις αφηγηματικές ιδιότητες της προστίθεται και ο ομφάλιος λώρος. Στην πλοκή, ένα βουβό και αμφίσημο μέλλον. Τελικά η κυρία Φι μιλά εντός ή εκτός Ιστορίας;
Δύο ακόμη αποσπάσματα:
- «- Συμβαίνει ότι είναι Χριστούγεννα, είπε ο γιος, κι εγώ αποφεύγω το βλέμμα σου για να μην πεθάνω.
- Τι έχει το βλέμμα μου; Ρώτησε με λύπη η κυρία Φι. Δηλητήριο;
- Κάτι χειρότερο, είπε ο γιος
- Τι είναι χειρότερο από δηλητήριο;
- Η ανησυχία σου για μένα. Η έγνοια σου είναι μεταξωτό σχοινί που με πιάνει από τον λαιμό και με δένει… το δεμένο είναι χειρότερο από το φαρμάκι…» (από το Χριστούγεννα 2022)
Τι κάνετε, ρώτησαν τον κ. Κ., όταν αγαπάτε έναν άνθρωπο; Κάνω ένα σκίτσο του, αποκρίθηκε ο κ. Κ., και φροντίζω να του μοιάζει. Ποιο, το σκίτσο; Όχι, αποκρίθηκε ο κ. Κ., ο άνθρωπος. (¨Όταν ο κ. Κ. αγαπούσε έναν άνθρωπο)
Η ιστορία, θα μπορούσε να είναι η απόκριση της κυρίας Φι. Στο σκίτσο των δικών της σύντομων αφηγήσεων, προσωπικό, συλλογικό και ιστορικό κοιτάζονται στον ίδιο καθρέφτη. Αντλούν από κοινό υπέδαφος. Ο έρωτας εγγεγραμμένος στον χρόνο, οι μετανάστες, οι λέξεις και η ηχηρή απουσία τους, η ενσωμάτωση του παράλογου, η βραδύτητα, η αποτέφρωση, οι παραισθήσεις, η μεταφυσική, ο Μάντελσταμ, ο Πόε, ο Celan, η νόσος, η πάθηση και η κανονικότητα, η μοναξιά, η θάλασσα και η ακινητοποίηση που φέρνουν οι μεγάλες απώλειες, η παραβίαση του ιδιωτικού, η αμφισβήτηση της επιστήμης, η ποιητική, η ισότητα των φύλων και η αυτοχειρία, ο ηροδότειος Γύγης, οι τεράποδοι φίλοι, τα ρήματα, οι ενοχές, η μεταβίβαση, τα υποκατάστατα, η σχέση μάνας – κόρης, οι παρακαταθήκες, η σχέση μάνας γιου, το σπίτι η προδοσία.
Οι Παράξενες Ιστορίες της κυρίας Φι είναι πολυθεματικές. Ένα πολυπρισματικό αφηγηματικό σύμπαν, που δείχνει το υπογάστριο, τις πληγές, τα ξέφτια και τα αδιέξοδα, αναδεικνύοντας ωστόσο παράλληλα μια αφανή χωροταξία αισιοδοξίας! Μια εκδοχή! Ότι το παράλογο ακόμη κι όταν αντιστέκεται στην ερμηνεία, ενσωματωμένο ή μη, πορεύεται στον δικό του, ανοικτό κύκλο της ιστορίας.
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
