Γίνεται ένα βιβλίο, που δεν περιέχει ιδιαίτερη εξωτερική δράση, να περιγράφει αλλά και να γεννά μεγάλες εσωτερικές εντάσεις; Η απάντηση είναι θετική και πρόκειται για τη μόνη απάντηση που δίνεται εύκολα όσον αφορά το συγκεκριμένο βιβλίο. Το θέμα του είναι ο θάνατος ή μάλλον η συντεταγμένη προσπάθεια αναίρεσής του μέσω της κρυογονικής από μια ομάδα οραματιστών, επιστημόνων και γλωσσολόγων που έχουν δημιουργήσει τη Σύγκλιση. Αυτή η τελευταία είναι μια φιλοσοφία, ένα πρόγραμμα και ταυτόχρονα ένας τόπος που ο ήρωας του μυθιστορήματος Τζέφρι επισκέπτεται, προκειμένου να συναντήσει τον πατέρα του Ρος, μεγάλο χορηγό του προγράμματος, και να τον βοηθήσει να αποχαιρετήσει την Άρτις, δεύτερη σύζυγό του, η οποία πάσχει από εκφυλιστική σκλήρυνση κατά πλάκας και έχει αποφασίσει να συμμετάσχει στο πρόγραμμα με την ελπίδα για μια καλύτερη ζωή στο μέλλον, όταν η επιστήμη θα έχει προοδεύσει.
Μια τέτοια δυνατότητα και επιλογή ακούγεται ενδεχομένως ηθική και σωστή, ιδίως σε όσους από μας έχουν ζήσει μια φθοροποιό και φθίνουσα κατάσταση με κάποιον ηλικιωμένο δικό μας άνθρωπο, τον οποίο η σύγχρονη ιατρική προσπάθησε πάση θυσία να σώσει, τη στιγμή που η κατάσταση ήταν μη αναστρέψιμη, παρατείνοντας ουσιαστικά το επώδυνο τέλος. Όμως στην πορεία μαθαίνουμε ότι στο πρόγραμμα συμμετέχουν και άλλοι πλούσιοι που δεν αντιμετωπίζουν προβλήματα υγείας, αλλά θέλουν απλά να ταξιδέψουν στο μέλλον, αγοράζοντας αυτό που αντιλαμβάνονται ως δικαίωμα ή προνόμιο στην αθανασία. Και ξαφνικά και ο ίδιος ο Ρος αποφασίζει να συνοδεύσει τη σύζυγό του, η οποία απευθύνει και στον Τζέφρι την έκκληση: «Έλα μαζί μας».
Τότε είναι που αρχίζουν να ξεπηδούν επιτακτικά τα ερωτήματα: Πώς είναι δυνατό να «αποσυρθεί» μια ανθρώπινη ζωή χωρίς να συντρέχει κανένας απολύτως λόγος που να δικαιολογεί μια τέτοια απόφαση; Είναι νόμιμο και ηθικό; Τι συνεπάγεται η αναστολή του θανάτου; Όταν ξυπνήσεις, θα είσαι πάντα αυτός που ήσουν; Θα καταρρεύσουν συνολικά τα παραδοσιακά όρια; Θα έρθεις αντιμέτωπος με κάποια απόλυτη αλήθεια; Η ζωή θα έχει το ίδιο νόημα χωρίς ένα προβλεπόμενο τέλος; Η τέχνη;
Αυτού του είδους τα ερωτήματα, ιδίως μετά την υπαναχώρηση του Ρος από την απόφασή του να συνοδεύσει την Άρτις, αντηχούν ξανά και ξανά μέσα στους τοίχους της Σύγκλισης που είναι ουσιαστικά ένας υπνωτιστικός μη-τόπος, ένα υπόγειο μέρος χωρίς παράθυρα, με πανομοιότυπους διαδρόμους οι οποίοι σχηματίζουν έναν διαβαθμισμένης πρόσβασης, πρώτης τάξης λαβύρινθο με Μινώταυρο την ίδια την Τεχνολογία: «Η τεχνολογία έχει γίνει μια δύναμη της φύσης. Δεν μπορούμε να την ελέγξουμε», όπως παραδέχεται ένας από τους πρωτεργάτες της Σύγκλισης. Προχωρά αδυσώπητη, ανεξάρτητα από τη θέληση των ανθρώπων. Και ενώ κάποιος περπατά στους κενούς και σιωπηλούς κατά κανόνα διαδρόμους, μπορεί ξαφνικά να βρεθεί μπροστά από μια γιγαντο-οθόνη που προβάλλει σκηνές ωμής βίας, μπροστά από ανθρώπινα σώματα με αλλοιωμένα χαρακτηριστικά που διατηρούνται τεχνητά και διακοσμούν ως απόκοσμα έργα τέχνης τον χώρο ή μπροστά από δεκάδες ζωντανούς ανθρώπους που τρέχουν μαραθώνιο μέσα στους διαδρόμους, μούσκεμα στον ιδρώτα. Τίποτε δεν είναι απίθανο. Ακριβώς όπως το μέλλον. Γι’ αυτό άλλωστε στη Σύγκλιση φροντίζουν να δημιουργήσουν τη δική τους, τεχνητή γλώσσα που θα τους επιτρέψει να συλλάβουν τα νοήματα τα οποία θα αναδυθούν μέσα από το πρόγραμμα, την οποία σκοπεύουν να διοχετεύσουν στους κατεψυγμένους εγκεφάλους μαζί με ψήγματα γνώσης για τα τεκταινόμενα στη διάρκεια της λανθάνουσας κατάστασής τους.
Το πιο θαυμαστό μέρος της Σύγκλισης όμως είναι η Εκτροπή, εκεί όπου φυλάσσονται τα κατεψυγμένα σώματα στο απόλυτο μηδέν της κλίμακας Κέλβιν (-273 βαθμούς Κελσίου) ή Zero K. Την περιγραφή της μας δίνει ο ίδιος ο Τζέφρι: «Υπήρχαν σειρές αστραφτερών κλωβών με ανθρώπινα σώματα και αναγκάστηκα να σταθώ για να συνειδητοποιήσω αυτό που έβλεπα. Υπήρχαν ζυγοί, στοίχοι, μακριές σειρές γυμνών αντρών και γυναικών, κατεψυγμένων, σε αναστολή. […] Όλοι οι κλωβοί κοιτούσαν προς την ίδια κατεύθυνση, δεκάδες, εκατοντάδες, και το μονοπάτι μας περνούσε ανάμεσα σ’ αυτές τις στοιχημένες σειρές. Οι σοροί ήταν παραταγμένες σε μια τεράστια επιφάνεια, άνθρωποι όλων των χρωμάτων, όλοι στην ίδια στάση, μάτια κλειστά, χέρια σταυρωμένα στο στήθος, πόδια κλεισμένα σφιχτά, χωρίς ίχνος περιττής σάρκας». Ένα απόκοσμο μέρος που κατοικείται από ανθρώπους-τοτέμ σε αναστολή.
Στη Σύγκλιση όμως και ο χρόνος διέπεται από ιδιόμορφες συνθήκες, καθώς διαστέλλεται, αν όχι αναστέλλεται. Είναι πολύ δύσκολο να αντιληφθεί κάποιος το πέρασμά του μέσα στις επαναλαμβανόμενες τελετουργίες και τους ομοιόμορφους χώρους, χωρίς κανένα εξωτερικό σημείο αναφοράς. Αναφέρομαι ασφαλώς στον ψυχολογικό χρόνο, που κάνει τη Σύγκλιση να αναδύεται σαν ένας άχρονος μη-τόπος, μια στιγμή αιωρούμενη μέσα στην αιωνιότητα, έξω από τον γνωστό κόσμο, έξω από την ιστορία. Μόνη παρηγοριά μέσα εκεί, η θεολογικού χαρακτήρα αφήγηση περί του αναπόφευκτου της τεχνολογίας που επέχει θέση θρησκείας. Αν μη τι άλλο, τουλάχιστον, στη Σύγκλιση καταβάλλεται κάθε προσπάθεια να εξαλειφθεί ο πόνος…
Ο λόγος συχνά-πυκνά ακολουθεί το υπνωτιστικό μοτίβο του χώρου και του χρόνου. Καθώς αντανακλά εναγώνια υπαρξιακά ερωτήματα, όπως όμως καταπίπτουν στον γνωστικό ορίζοντα του Τζέφρι, μοιάζει ενίοτε να μετατρέπεται σε έναν ενιαίο μονόλογο, μέσα στον οποίο εγγράφονται τυχόν διάλογοι ή τα λόγια τρίτων: «Πήγα στο δωμάτιό μου, άναψα το φως και κάθισα στην καρέκλα σκεφτικός. Είχα την αίσθηση ότι ήταν κάτι που είχα κάνει χιλιάδες φορές, πάντα το ίδιο δωμάτιο, ο ίδιος άνθρωπος στην καρέκλα. Έπιασα τον εαυτό μου να αφουγκράζεται. Προσπάθησα να αδειάσω το μυαλό μου κι απλώς να αφουγκραστώ. Ήθελα να ακούσω αυτό που είχε περιγράψει ο Μπεν-Έζρα, τον ωκεάνιο ήχο των ανθρώπων που ζουν και σκέφτονται και μιλάνε, δισεκατομμύρια, παντού, περιμένουν τρένα, τραβούν εμπρός για πόλεμο, γλείφουν φαγητό από τα δάχτυλά τους. Ή απλώς είναι αυτοί που είναι. Το βουητό του κόσμου».
Ο Τζέφρι επιστρέφει κάποια στιγμή στη Νέα Υόρκη και εκεί μαθαίνουμε για τη σχέση του με την Έμμα, μια δασκάλα παιδιών με ψυχολογικά και μαθησιακά προβλήματα, η οποία έχει υιοθετήσει ένα παιδί από την Ουκρανία. Είναι το ίδιο παιδί που ο Τζέφρι βλέπει με τα μάτια του να δολοφονείται σε μια από τις τεράστιες οθόνες της Σύγκλισης όπου επιστρέφει για να αποχαιρετήσει τον πατέρα του αυτή τη φορά. Ο θάνατος του εφήβου γράφει και τον επίλογο της ιστορίας του με την Έμμα. Όσο για τον επίλογο της ιστορίας του με τον πατέρα του, αυτός επισπεύδεται από την απόφαση του δεύτερου να καταψυχθεί, πάντως στο μεταξύ έχουν κατορθώσει οι δυο τους να πουν δυο πράγματα ουσίας που τους αφορούν, έστω κι αν ο καθένας εμμένει στις πεποιθήσεις του. Η ούτως ή άλλως περίπλοκη σχέση πατέρα-γιου συχνά αντιστρέφεται στο Zero K και περιπλέκεται περαιτέρω από το γεγονός ότι ο Ρος παράτησε τον Τζέφρι και τη μητέρα του όταν ο Τζέφρι ήταν μόλις 13 ετών.
Το βιβλίο τελειώνει με ένα φαντασμαγορικό φαινόμενο: τη δύση του ηλίου στο Μανχάταν σε μία από τις δύο μέρες του χρόνου που οι ακτίνες του ευθυγραμμίζονται με τους δρόμους. Ο Τζέφρι γίνεται μάρτυρας του φαινομένου, ενώ βρίσκεται μέσα στο λεωφορείο, και αυτό που υπογραμμίζει τη φαντασμαγορία είναι οι αλαλαγμοί ενός παιδιού με ειδικές ανάγκες, επίσης επιβάτη του λεωφορείου, που εκστασιάζεται με το φαινόμενο. Η ζωή είναι μαγική, το μόνο που χρειάζεται είναι να την αφήσουμε να νικήσει. Αυτό φαίνεται να μας λέει τελικά ο 80χρονος σήμερα ΝτεΛίλλο με το Zero K του, στην εξαιρετική μετάφραση της Λαμπρινής Κουζέλη.
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
