Please enable JavaScript to view the comments powered by Disqus.

 

Ο δάσκαλος στο σχολείο συχνά έγραφε στον πίνακα τον τίτλο του βιβλίου ή του κειμένου που είχαμε στο επόμενο μάθημα και μας ζητούσε να φανταστούμε το περιεχόμενο του κειμένου. Σταδιακά μεγαλώνοντας και αποκτώντας την εμπειρία της εκπαίδευσης αλλά και την εμπειρία του αναγνώστη κατάλαβα πόση σημασία μπορεί να έχει μια λέξη, μια φράση ή ένα όνομα στο εξώφυλλο ενός βιβλίου.

Τη δεκαετία του 1980 ο Gerard Genette συστηματοποιεί και εισάγει στη θεωρία της λογοτεχνίας τον όρο παρα – κείμενο (paratexte) αποτυπώνοντας τη διαλεκτική σχέση που αναπτύσσουν διάφορα εξω – κειμενικά στοιχεία με το ίδιο το κείμενο ή καλύτερα τις  συμβάσεις που διαμεσολαβούν μεταξύ βιβλίου και αναγνώστη. Αυτά τα στοιχεία ή συμβάσεις είναι το σχήμα του βιβλίου, η εκδοτική σειρά, το όνομα ή ψευδώνυμο του συγγραφέα, οι τίτλοι και οι υπότιτλοι, οι αφιερώσεις, οι προμετωπίδες (motto), οι πρόλογοι, οι υποσημειώσεις, οι επίλογοι  (περι – κείμενο/ peritexte). Επιπλέον το βιβλίο συνεχίζει την ιστορία του και μετά την έκδοσή του με δελτία τύπου, κριτική, παρουσιάσεις, αλληλογραφία συγγραφέα, ημερολόγια, απαντήσεις σε κριτικές κ.α. (επι – κείμενο/ epi – texte). Όλα τα παραπάνω γραμμένα από το συγγραφέα ή κάποιον άλλο (εκδότη, επιμελητή) δημιουργούν για το κυρίως κείμενο ένα πλαίσιο αλληλεπίδρασης και συχνά άμεσα ή έμμεσα καθοδηγούν ή προκαταλαμβάνουν την ανάγνωση και τον αναγνώστη.

Τα παρακειμενικά στοιχεία τόσο σε επίπεδο φιλολογικής έρευνας και μελέτης όσο και σε επίπεδο εκδοτικό λειτουργούν ως κίνητρο, συχνά οδηγούν σε μια διαρκή πνευματική – αναγνωστική εγρήγορση ή αποτελούν ένα  ακόμα ερμηνευτικό κλειδί. Ωστόσο, θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν στην εκπαιδευτική διαδικασία και με ποιο τρόπο; Είναι χρήσιμα εργαλεία για έναν εκπαιδευτικό στα γλωσσικά μαθήματα ή πιο συγκεκριμένα στο μάθημα της λογοτεχνίας; Η απάντηση είναι προφανής, όμως το πλαίσιο πρακτικής εφαρμογής στερείται προτάσεων και συχνά ελλοχεύουν κίνδυνοι παραγνώρισης ή μη συσχέτισης των στοιχείων με το κείμενο ενώ παράλληλα, πολλοί ταυτίζουν την αξιοποίηση των παρακειμενικών στοιχείων με ένα παραδοσιακό μοντέλο διδασκαλίας. Σύμφωνα με το θεωρητικό μοντέλο των Kahrmann – Reiss – Schluchter όλες οι εξωκειμενικές αναφορές ακόμα και τα πιο εξωτερικά, π.χ. βιογραφικά – ιστορικά στοιχεία συμπεριλαμβάνονται στην ανάλυση μόνο υπό τον όρο ότι έχουν τους αντίστοιχούς δείκτες τους μέσα στο κείμενο. Άρα όποια αναφορά ή αξιοποίηση των παρακειμενικών στοιχείων σε επίπεδο διδακτικής εφαρμογής θα πρέπει να έχει σαφώς την αντιστοιχία της στο κείμενο.

Συνοψίζοντας ας αναλογιστούμε τη σημασία και την αξιοποίηση των παρακειμενικών στοιχείων όχι μόνο σε έργα λογοτεχνικά αλλά και σε άλλα είδη του γραπτού λόγου, σε ένα φιλοσοφικό δοκίμιο, σε μια ιστορική μελέτη ή ακόμα τα στοιχεία που περιβάλλουν τα κείμενα σε ένα περιοδικό. Ποια είναι η σημασία του παρακειμένου σε κείμενα που  αποτελούν καταγραφή της λαϊκής προφορικής παράδοσης ή στη μετάφραση ενός έργου όπου πολλά στοιχεία αλλάζουν; «Χίλιες και μια νύχτες» ή «Χαλιμά»; Γιατί η τελευταία συνέντευξη του Κώστα Αξελού έχει τον τίτλο «Το σπασμένο παιχνίδι»; Γιατί ο Βασίλης Ραφαηλίδης στην ιστορία του νεοελληνικού κράτους δε χρησιμοποιεί υποσημειώσεις; Αποκτά άλλη σημασία το κείμενο όταν στον τίτλο υπάρχει ο υπότιτλος Ιστορία (κωμικοτραγική) του νεοελληνικού κράτους;

 Φαντάσου έναν ελέφαντα χωρίς οδηγό, ένα κείμενο χωρίς το παρα – κείμενο, ο ελέφαντας χωρίς τον οδηγό του είναι κινούμενος κίνδυνος, μια ανίσχυρη δύναμη κι ο οδηγός μόνος του, ένα αστείο θέαμα.

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
ΡΟΗ ΕΙΔΗΣΕΩΝ
latestpopular