Σαν χρέος, Ορφέας Απέργης, Εκδόσεις Νεφέλη
Η νέα ποιητική συλλογή του Ορφέα Απέργη κυκλοφορεί υπό τον ευθύβολο και ευθύ τίτλο Σαν χρέος ο οποίος παραπέμπει, με άκρα αμεσότητα, στην πολυσυζητημένη και θρυλούμενη από τις απαρχές της ποιητικής τέχνης διττή υποχρέωση ή καθήκον του ποιητή τόσο απέναντι στην τέχνη του, όσο και απέναντι στον άνθρωπο, ενώ ανακαλεί, σε κάποιο βαθμό, το γνωστό «ποίημα του χρέους», τους Ελεύθερους Πολιορκημένους, δηλαδή, του Διονυσίου Σολωμού. Στη συλλογή του Απέργη, ωστόσο, η έννοια και η λειτουργία του χρέους είναι αισθητά διαφοροποιημένη, καθώς απομακρύνεται από το εθνικό και προσανατολίζεται ξεκάθαρα προς το ανθρώπινο ή, καλύτερα, ανθρωπιστικό περιεχόμενό της. Παράλληλα, όμως, και με δεδομένο ότι η λέξη «χρέος» είναι μία από τις πιο συχνά χρησιμοποιούμενες στην κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα της σύγχρονης Ελλάδας, νομιμοποιείται κανείς να ανιχνεύσει μια διάθεση και τάση του ποιητή να υπαινιχθεί ή ακόμα και να μιλήσει ξεκάθαρα για την συνθήκη αυτή που τόσο ταλάνισε και εξακολουθεί να ταλανίζει τη χώρα και τους ανθρώπους της.
Η συλλογή αποτελείται αποκλειστικά και μόνο από ελευθερόστιχα ποιήματα, κάποια από τα οποία εκτρέπονται και αγγίζουν τα όρια και τη μορφολογία του πεζού λόγου εκτεινόμενα, μάλιστα, σε αρκετές σελίδες. Στα ποιήματα αυτά είναι σαφής και εύκολα εντοπίσιμη μία ροπή προς την αφήγηση, προς αυτό που θα όριζε κανείς ως ποιητική αφήγηση. Πράγματι, μέσα στη συλλογή υπάρχουν κάποια ποιητικά κείμενα που προσιδιάζουν σε παραμυθιακού τύπου διηγήσεις, στοιχείο που επιτείνεται από τον ρυθμό του λόγου ο οποίος, αν και δεν αρνείται την ποιητικότητά του, υποτάσσεται και υπηρετεί το αφηγηματικό σχέδιο και την αφηγηματική λειτουργία και λογική. Άλλα πάλι ποιήματα ακολουθούν μιαν άλλη, διαφορετική κατεύθυνση και προσεγγίζουν τον λόγο, τα μέσα και τις τεχνικές της θεατρικής έκφρασης. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του ποιήματος «Μελόδραμα» που είναι χωρισμένο σε πράξεις, καθεμιά από τις οποίες συνιστά μία ποιητική ανασκόπηση της ζωής ενός ήρωα και των ανθρώπων που τον πλαισίωσαν, εν είδει εξιστόρησης σε κεφάλαια ή, αλλιώς, εν είδει καταλογάδην απαγγελίας μέσα στην οποία εντάσσονται και χωνεύονται τα σχόλια και οι σχολιασμοί του ποιητή, οι παρατηρήσεις του πάνω στα ανθρώπινα και πάνω στη συγκυρία της εποχής: να, παλίνδρομη η μοίρα/ κατεβαίνει/ και με ραίνει/ με τις αμαρτίες αυτών που φεύγουνε/ κι αυτών που ποτέ τους δεν ήρθαν/ κι ίσως έτσι είναι καλύτερα, ώστε να μπορώ άφοβα/ να τους χρωστάω/ αυτό/ που δεν θα μπορέσω να ξεπληρώσω.
Ένα μέρος των ποιημάτων που προτάσσονται μάλιστα στη συλλογή συναποτελούν μία ανατομία της έννοιας της αγάπης, νοούμενης όχι τόσο ως αγαπητικής σχέσης ανάμεσα σε πρόσωπα, όσο ως επιθυμία και κατάκτηση μαζί. Η αγάπη είναι το ζητούμενο, είναι όμως ταυτόχρονα και μία κατακτημένη συνήθεια και πράξη, είναι έθος. Ιδωμένο υπό αυτήν την έννοια, το έθος, όπως το όρισε και η αριστοτελική ηθική, γίνεται ήθος, γίνεται ο χαρακτήρας, δηλαδή, του ανθρώπου όπως εκδηλώνεται στις σχέσεις και τη συμπεριφορά: Όταν αρρωσταίναμε, όταν έβλεπε οποιονδήποτε άρρωστο,/ σα να αποκτούσε μεγαλύτερο νόημα η ζωή της./ Ξέρετε πόσο σας αγαπάω, μου έλεγε./ Αλλά όταν βλέπω άρρωστο, υπερισχύει το χρέος,/ είναι κάτι πιο δυνατό/ από την αγάπη. Η αγάπη σαρκώνεται και μορφοποιείται σε διαφορετικές εκδοχές, ενώ ο τρόπος με τον οποίο προσεγγίζεται είναι αρκετά διαφορετικός σε κάθε ποίημα. Άλλοτε εκπηγάζει από κάποια κίνηση και άλλοτε εμποτίζει τον περιβάλλοντα χώρο και χρόνο αποτελώντας μια ομιχλώδη, οπωσδήποτε όμως αισθητή, ουσία και παρουσία. Τα βασικότερα από τα χαρακτηριστικά που της αποδίδονται είναι αφενός μεν η δύναμη και η δυναμική της, αφετέρου δε η ικανότητά της να διεισδύει μέσα στους ανθρώπους και τα πράγματα, να τα κατακλύζει και, εν τέλει, να τα πολλαπλασιάζει: Η συναίρεση αυτή είναι που σε κάνει/ να είσαι πολλοί.// Και αυτοί οι πολλοί είναι το όπλο σου. («Το όπλο ξανά»)
Μέσα στη συλλογή, όμως, παράλληλα ή παράπλευρα με την αγάπη αναπτύσσεται και το αντίστροφό της, η ανατροπή και η άρνησή της που σχηματοποιείται σε κάτι απροσδιόριστο, γνωστό και οικείο όμως, σε όλους όσοι έχουν αποπειραθεί να διερευνήσουν και να αποτιμήσουν την κοινωνική πραγματικότητα της εποχής. Η πραγματικότητα αυτή είναι γεμάτη από το ψέμα, την αναλήθεια, την ιδιοτέλεια και, κυρίως, τις ψευδαισθήσεις στις οποίες οφείλονται όλες οι κακοδαιμονίες, τα παθήματα και τα πάθη του σύγχρονου ανθρώπου και της κοινωνίας την οποία ο ίδιος συνθέτει και συγκροτεί. Από αυτήν την άποψη η ποίηση του Απέργη συνιστά έναν καθρέφτη της ιστορικής στιγμής την οποία επιχειρεί να αποτυπώσει και, μέσα από αυτήν την αποτύπωση, να επιτύχει την ανάδειξη της κοινωνικής και ατομικής φθοράς και, σε δεύτερο επίπεδο, την αναδόμηση και αναμόρφωση.
Στενά συνυφασμένο με την ανεστραμμένη αυτή όψη της αγάπης και τον αντίκτυπό της στην κοινωνική πραγματικότητα του καιρού και του τόπου είναι το περιβόητο και πολυσυζητημένο ζήτημα του ελληνικού χρέους που καθίσταται ο πυρήνας πολλών από τα ποιήματα της συλλογής: Τι είναι αυτό το χρέος μας/ το προπληρωμένο;/ Πρόφαση ή προ-/ απόφαση; («Γερμανός ΙΙΙ (με Έλληνα)») Ο Απέργης χειρίζεται το συγκεκριμένο θέμα με μία ιδιαίτερα οξυμμένη αίσθηση των συνιστωσών και των διαστάσεών του, της σημασίας και του μεγέθους του και προβαίνει στην ανατρεπτική για τα ποιητικά δεδομένα θεώρησή του ως κινητήριας δύναμης της ποιητικής δημιουργίας. Στο πλαίσιο αυτό ο ποιητής τοποθετεί ως πρωταγωνιστές των ποιημάτων του έναν αντιπροσωπευτικό Έλληνα και έναν Γερμανό καθένας από τους οποίους προβαίνει στη δική του κατάθεση ζωής και άποψης. Στην ουσία αυτό που επιχειρεί είναι μια ποιητική αποτίμηση των στερεοτύπων, του τρόπου με τον οποίο αυτά διαμορφώθηκαν και διατηρούνται, αλλά της κενότητας από την οποία χαρακτηρίζονται και η οποία ταλανίζει τους ανθρώπους και τους λαούς: είδα ότι/ οριζόντια διαπερνάει τους λαούς/ η έχθρα,/ οριζόντια ξαπλώνεται μέσα τους/ και όχι ανάμεσά τους,/ γιατί η έχθρα αυτή/ δεν μαζεύεται ορμητική στα σύνορα,/ παρά κυλιέται γλυκά και πειθήνια/ πάνω στα ξέστρωτα κρεβάτια μας («Der Krieg als Ehe (Γερμανός που φιλοσοφεί, χωρίς τον Έλληνα)».
Τη συλλογή κλείνει ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον, επίσης μακροσκελές, ποίημα που εκκινεί από την πολύ πρόσφατη συγκυρία της πανδημίας που έπληξε όλον τον κόσμο και, βέβαια, και την Ελλάδα. Ο ποιητής μέσα από μια καταιγιστική αφήγηση και περιγραφή της κατάστασης κάνει μία προβολή στο μέλλον για να φανταστεί τη ζωή του ανθρώπου όπως θα έχει διαμορφωθεί από την κυριαρχία της οθόνης και των ψηφιακών μέσων, κυριαρχία η οποία προέκυψε και παγιώθηκε με αφορμή τον εγκλεισμό στον οποίο υποχρεώθηκαν εκατομμύρια ανθρώπων προκειμένου να προφυλαχθούν από τον ιό: Τα αντικείμενα αυτά απεικονίζονται από τον κεντρικό υπολογιστή/ με βάση το ιστορικό σου – οικογενειακό, ιατρικό, ψυχολογικό./ Άρα οι απεικονίσεις τους αυτές έχουν σα στόχο εσένα,/ δηλαδή στοχεύουν να σε αναστατώνουν τόσο ώστε/ ποτέ να μην πέφτεις σε κατάθλιψη,/ που αυτό είναι/ στο σπίτι του μέλλοντος/ το μέγα ζητούμενο,/ που επιτυχώς ικανοποιείται/ (όχι, βέβαια, χωρίς εξαιρέσεις). («Άνοιξη κλειστή») Το ποίημα αυτό του Απέργη είναι ιδιαίτερα ελκυστικό σε αναγνωστικό επίπεδο από τη στιγμή που αναπαράγει και διασώζει μια πραγματικότητα ήδη γνωστή, τη μετουσιώνει σε ποίηση και, κατ’ αυτόν τον τρόπο, προσφέρεται στην αντίληψη, τη συνείδηση αλλά και το αίσθημα του αποδέκτη.
Η ποιητική συλλογή του Ορφέα Απέργη προσφέρει μια διαφορετική οπτική πάνω σε αυτό που προσδοκούμε και έχουμε συνηθίσει να εννοούμε ως ποίηση. Αυτό δεν προκύπτει μόνο από τη στιχουργία και τον τρόπο με τον οποίο αυτή τεχνουργείται, παρόλο που αυτό και μόνο το στοιχείο θα μπορούσε να θεωρηθεί το ειδοποιό χαρακτηριστικό της ποιητικής του Απέργη. Ο χειμαρρώδης ποιητικός λόγος, η ένταση, ο παλμός και ο ρυθμός του στίχου, η ταχύτητα και η κίνησή του με στόχο να δημιουργηθεί μία πορεία που θα συμπαρασύρει τον αναγνώστη στην περίσκεψη και τον απολογισμό, στη διερεύνηση και τον προβληματισμό, στην ευθύνη και, ενδεχομένως, την αποδοχή της, προβάλλουν ως στοιχεία διαφοροποιητικά της συγκεκριμένης συλλογής μέσα στο νεοελληνικό ποιητικό τοπίο. Εκείνο όμως που την διαχωρίζει και τη διαφοροποιεί σε ακόμα μεγαλύτερο βαθμό είναι η μέθοδος και η στόχευση του ποιητή που επικεντρώνεται στην ανάδειξη αυτής ακριβώς της συλλογικής και ατομικής ευθύνης, στην αναμέτρηση με τον εαυτό και με το σύνολο και, εν τέλει, στην ανάδειξη της αλήθειας στις σωστές και ακριβείς της διάστασεις. Η στροφή αυτή στο νόημα και την ανάδυσή του δεν μειώνει καθόλου την ποιητικότητα, ίσα ίσα που την αναδεικνύει καθώς τη συνυφαίνει με τη μορφή δημιουργώντας ένα αδιάσπαστο σύνολο μέσα στο οποίο ενυπάρχει και πάλλεται η ομορφιά της αλήθειας.
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
