Πεθαίνουν; Είναι η εύλογη απορία.
Μια ιδέα, μια σύλληψη, κάτι που απασχόλησε έστω και έναν αναγνώστη δεν πεθαίνει, θα πει κάποιος ρομαντικός. Ένα εκτυπωμένο τιράζ ενός εκδοτικού οίκου, μια εμπορική δοσοληψία με τα βιβλιοπωλεία και -έστω- ένα καταγεγραμμένο γεγονός στις βάσεις δεδομένων, δηλώνει ξεκάθαρα την ύπαρξη ενός βιβλίου, θα πει κάποιος πραγματιστής.
Οπότε, δεν πεθαίνει ένα βιβλίο; Ω, ναι· κι όμως πεθαίνει! Δίπλα στα αθάνατα βιβλία, τα κλασικά έργα που έχοντας διανύσει την επιτυχία τους, χαίρουν βελτιωμένης έκδοσης (και ευνοϊκότερης τιμής συνήθως), υπάρχουν χιλιάδες υπόλοιπα βιβλία που εξαφανίζονται χωρίς ν’ ανοίξει μύτη. Βιβλία με μια απίθανη ή και μέτρια ιστορία, βιβλία που φέρουν έναν έξυπνο ή μη πιασάρικο τίτλο, βιβλία μ’ ένα όμορφο αισθητικά εξώφυλλο ή αποτέλεσμα ενός κολάζ, βιβλία που τραγικώς τα περισσότερα έχουν εφήμερη ύπαρξη.
Πιο συγκεκριμένα;
Από την πρώτη μέρα που ένα βιβλίο θα δοθεί στο κοινό, ξεκινά το μεγάλο πείραμα για την πορεία ζωής που θα διανύσει ή το αν θα αργοσβήσει. Η ζωή του εξαρτάται, από την τιμή που του όρισε ο εκδότης, από τα βιβλιοπωλεία που θα το στηρίξουν ως πρόταση, από τον όγκο των αντιτύπων για να φανεί, και εν κατακλείδι από τον αναγνώστη. Δυστυχώς, ο σημαντικότερος κρίκος της αλυσίδας τοποθετείται εν κατακλείδι διότι το γνωστό από στόμα σε στόμα, αν και βοηθά τα μέγιστα, δεν αρκεί. Ο αναγνώστης θα πρέπει να συμφωνεί με την τιμή (φαντάσου ένα βιβλίο των τριακοσίων σελίδων στα 18 ευρώ), θα πρέπει να το δει στο βιβλιοπωλείο και όχι να το ψάξει ή να το παραγγείλει (φαντάσου ένα βιβλίο σε τιράζ 300 αντιτύπων) και φυσικά θα πρέπει να θεωρεί αναγκαία την αγορά του και όχι πολυτέλεια (φαντάσου έναν μέσο Έλληνα των πεντακοσίων ευρώ).
Το βιβλίο ενός άγνωστου συγγραφέα, σε περιορισμένο τυπογραφικό τιράζ, με ακριβή τιμή, σε ένα κοινό που κατακλύζεται από τίτλους λοιπόν, ζει ή πεθαίνει; Όχι δεν πεθαίνει! Αν είναι καλό, αν αξίζει, ακούγεται, κυκλοφορεί από στόμα σε στόμα, κάνει επιτυχία!
Επίσης, κανένας από εμάς δεν βλέπει τηλεόραση, δεν έχει Facebook, ακούει σπίτι του κλασική μουσική (μόνο) και τα γουρουνάκια μέχρι να ενηλικιωθούν έχουν φτερά πετώντας ελεύθερα πάνω από τα κεφάλια μας! Εγώ προσωπικά (και κάμποσοι ακόμα που γνωρίζω) θα θέλαμε να είναι έτσι· αλλά δεν είναι. Θα θέλαμε να αρκεί ένα καλό βιβλίο, αλλά δεν αρκεί. Κι αυτό γιατί, ακόμα κι αν τα γουρουνάκια είχαν φτερά, κάποιος κυνηγός θα τα πυροβολούσε στο τέλος για να τα κάνει μπέικον. Που σημαίνει τι; Σημαίνει πως η πραγματικότητα είναι κάπως πιο σκληρή. Ένα βιβλίο κάποιας κυκλοφορίας, χωρίς προώθηση διαφήμισης (έχετε αναρωτηθεί πόσο κοστίζει μια διαφήμιση σε περιοδικό;), ενός νέου συγγραφέα που (έστω και ρομαντικά) περιμένει να τον ανακαλύψουν, σε μια μη αρεστή (ή λογική) τιμή, δυστυχώς καταπνίγεται ανάμεσα στα υπόλοιπα. Με τον καιρό, επειδή ο εκδότης είναι επιχειρηματίας και αποσκοπεί σε κέρδος, το βιβλίο αποκτά νέα μειωμένη τιμή, ύστερα πέφτει σε προσφορά και εν κατακλείδι σε δυσμένεια. Κάτι χρόνια μετά γίνεται χαρτοπολτός (τον γνωστόν σε όλους «Εξαντλημένο από τον εκδοτικό οίκο» χρησιμεύει εδώ) ή αν είναι τυχερό σκονίζεται κατά δεκάδες σαν ξεχασμένη madame σε κάποιο παζάρι.
Αρκεί λοιπόν ένα αναγνωστικό κοινό που θα στηρίξει το βιβλίο; Σίγουρα βοηθάει. Θα βοηθούσε περισσότερο αν το αναγνωστικό κοινό της Ελλάδας αποτυπωνόταν και ως αγοραστικό, όμως αυτό δεν ισχύει. Μήπως φταίει το γεγονός ότι είναι πολλά τα φρούτα και λίγα τα στόματα ή μήπως ότι μάθαμε όλοι μας να τρώμε μπανάνες; Μήπως φταίμε εμείς οι συγγραφείς γιατί δεν είμαστε τόσο αναγνώστες όσο οφείλουμε; Μήπως όσα γράφουμε δε θα φτάσουν ποτέ τα αριστουργήματα της παγκόσμιας κλασικής λογοτεχνίας; Όλη νύχτα ρωτούσα τα φαντάσματα, θα πει κάποιος μετρώντας τις απορίες.
Εν κατακλείδι, ναι πολλά βιβλία πεθαίνουν, χιλιάδες· όμως και πολλά, κάπως μαγικά θαρρείς, δεν πεθαίνουν! Σφίγγουν τα δόντια, πετάνε κότσια, ζούνε! Αυτό συμβαίνει γιατί κάποιοι φιλόδοξοι γραφιάδες (ή ντροπαλά ταλέντα), έγραψαν και εξέδωσαν κάπως τα έργα τους κάνοντας το καλύτερο που μπορούσαν να κάνουν και προσφέροντάς τα στο κοινό για να τα κρίνει. Άρα ευτυχώς, υπάρχει ακόμα ελπίδα! Όσο για τους άσκοπους θανάτους, όχι, δεν ευθύνεται η κυριαρχία των μεγάλων γραφών, η προσθήκη στη βιτρίνα ενός βιβλιοπωλείου, η τιμή του και εκατό ακόμη λόγοι.
Ευθύνεται πρωτίστως, το φρένο στο όνειρο, το κόψιμο των συγγραφικών ποδιών μετά την πρώτη προσπάθεια. Γράφεις κάτι, δεν πάει όπως ελπίζεις, σε παίρνει από κάτω, το αφήνεις! Υπάρχουν εκδότες που πράγματι σε αντιμετωπίζουν σαν να είσαι μισό κιλό κιμάς και (δυστυχώς) υπάρχουν και άνθρωποι που δεν αντέχουν την κριτική και την αποτυχία. Αυτό συμβαίνει επειδή συγχέουν την υπόσταση του καλλιτέχνη με την ανθρώπινη ύπαρξή τους.
Μέγα λάθος! Η λογοτεχνία, για κάποιους, δεν είναι έτσι. Ακόμα κι αν απογοητεύτηκες για όσα περίμενες και δεν έγιναν, το έγραψες το έργο και το έδωσες στον κόσμο. Αν δεν πήγε ή δεν άρεσε, φταίνε χίλιοι λόγοι που ξέρεις κι άλλοι χίλιοι που δε θα μάθεις ποτέ. Αυτό εσένα δε θα πρέπει να σε απασχολεί. Αν σε απασχολεί, έχεις ρίξει την πρώτη σφαίρα στον καλλιτέχνη μέσα σου. Το αν θα γράψεις ένα μέτριο βιβλίο δε σημαίνει πως δεν το έγραψες καθόλου. Και δεν πρέπει επ’ ουδενί να αποτελέσει κανόνα πως δε θα γράψεις ένα καλύτερο! Μάθε το αυτό, βάλε το καλά μέσα στο μυαλό σου, γιατί μάντεψε: Για να τρέξεις έναν μαραθώνιο, ξεκινάς από τα πρώτα μέτρα! Πρέπει λοιπόν να προπονηθείς, να αφοσιωθείς, όταν πέσεις να σηκωθείς, να σκουπίσεις γόνατα, να επιμείνεις, να συνεχίσεις με χαμόγελο! Ο δρόμος σε περιμένει, περπάτα τον για πάρτη σου πρώτα κι ύστερα για τον υπόλοιπο κόσμο.
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
