Please enable JavaScript to view the comments powered by Disqus.

 

Περιδιαβαίνοντας τις σελίδες ποιητικής ανθολογίας του περασμένου αιώνα, παρατηρώ την ολοένα αυξανόμενη επιτήδευση στο ύφος και τις χρησιμοποιούμενες λέξεις. Διαβάζοντας δε ποιητική συλλογή νεοεκδοθείσα, νέου ποιητού –θεωρούμενου καλού στους ποιητικούς κύκλους της Θεσσαλονίκης- το ύφος γίνεται συνθετότερο, οι φράσεις αντιρηματικές και ο λόγος αντιποιητικός. Ο κος Γαργαντούδης ακροθιγώς αναφέρεται στο θέμα στο βιβλίο του Ελευθέρωση των Μορφών, λέγοντας, πως η σύγχρονη ποίηση δε σέβεται τις συμβάσεις, που η παλαιότερη θέτει.

Πιο συγκεκριμένα, η ποίηση στην παλαιότερη της μορφή γράφεται σε μετρικά και συντακτικά κόλα· δηλαδή, πέραν της εξωτερικής εμφανίσεως του στίχου ως στίχου, αυτός διατηρούσε και κάποια μουσικότητα, που αποτελούσε σημαίνον της ποίησης.

 Πουλάκι ξένο, ξενιτεμένο,

πουλί χαμένο, πού να σταθώ;

Αργότερα, ο στίχος θα αποβάλλει τη ρυθμικότητά του, ήτοι τα μετρικά κόλα (ρυθμός) και θα κρατήσει μόνο τα συντακτικά – «vers libre»-, πρβλ Εμπειρίκο· ο στίχος παραμένει στίχος μόνο κατ’ όνομα. Στη συνέχεια, ο ίδιος ο στίχος θα αναζητήσει ρυθμικότητα –«vers liberate»-, όχι τώρα αυστηρή, αλλά διακριτή στο Γ. Σεφέρη· ποιήματα όχι άρυθμα, αλλά με συντακτική ρύθμιση, που καθρεφτίζει τη μετρική ρυθμικότητα.

Το ποίημα είναι ποίημα και δομικά (structurally). Τόσο η εξωτερική του, όσο κι η εσωτερική του δομή το μαρτυρεί. Για την εξωτερική δομή έγινε λόγος παραπάνω· εσωτερική δομή είναι η κατανομή των λέξεων αρχικά σε στροφές και κατόπιν στην τοποθέτηση τους μέσα στο στίχο. (βλ. Καβάφη). Για να εξετάσουμε τώρα το ποίημα, πρέπει να το αποδομήσουμε (destruscture), να το δούμε συνθετικά και να το επαναδομήσουμε έχοντας βρει τα ¨έκαστα εξ ων συνετέθη¨, ήτοι επιρροές κ.ο.κ. Η εσφαλμένη άποψη, ότι το ποίημα γεννάται ως εκ θαύματος, σαν άλλη Αφροδίτη απ’ το μυαλό του ποιητή είναι τελείως pasé. Στην ποίηση η Παρθενογέννηση περιορίζεται στη Μαντόνα της Αναγέννησης.

Συνεχίζοντας τις σκέψεις πάνω στην ποιητική ερμηνεία (interpretatio poetica), θεωρώ απαραίτητη την αναφορά στις οπτικές του ποιητή. Δηλαδή στην εξέλιξη της πορείας της ποίησης από αντικειμενική τέχνη σε ατομική και στην κατάληξη της σε τελείως υποκειμενική. Ορίζουμε, αν και κάπως αυθαίρετα την αντικειμενική ποίηση στους παγανιστικούς και πρώτους χριστιανικούς ύμνους. Το εκάστοτε «θείον», έπρεπε να προσεγγίζεται με συγκεκριμένες  νόρμες, που να ικανοποιούν ¨όλα τα γούστα¨. Οπότε, συντίθενται ύμνοι πάνω σε συγκεκριμένα μοτίβα ( Ι.Ν. Καζάζη, Λυρική Ποίηση, εκδ. Βάνιας Θεσσαλονίκη 2000, εισαγωγή) , με συγκεκριμένη δομή και «τυπικά επίθετα».  Φυσικά, αυτό δεν περιορίζεται εκεί, αφού οι παιάνες προς τιμήν των αθλητών, καίτοι τείνουν προς το τοπικιστικό πνεύμα, έχουν αντίστοιχα στοιχεία.

Σε δεύτερη φάση, η ποίηση γίνεται ατομική, ακολουθώντας την ίδια την πορεία του ανθρώπου, που γίνεται πλέον άτομο, στα πλαίσια όμως μιας συγκεκριμένης κοινωνίας. Έτσι, η Madona στο Μεσαίωνα αντικατοπτρίζει όχι μόνο το αίσθημα του ποιητή, που της αφιερώνει το σονέτο, αλλά και της εν γένει κοινωνίας του. Αντίστοιχα, στα ποιήματα του Βαλαωρίτη φερ΄ ειπείν για τους ήρωες της Επανάστασης, βρίσκονται οι σκέψεις ενός ολόκληρου έθνους.

Πριν περάσουμε στην τρίτη και τελευταία φάση της εξελικτικής πορεία της ποίησης, με την όλη υποκειμενικότητα της, κάνουμε την εξής παρατήρηση: η ερωτική ποίηση, ανήκει στο χώρο της ατομικής, αφού ερωτευόμαστε, όπως λένε ψυχολογικές έρευνες, ως κοινωνίες και πάλι ως κοινωνίες το εκφράζουμε (πρβλ. Άσμα Ασμάτων); Λόγω του θέματος, η συζήτηση επάνω σ΄ αυτό μπορεί να τραβήξει σε μάκρος. Συμπερασματικά, μπορούμε να πούμε, πως η ερωτική ποίηση, γυρνάει το βλέμμα της στο παρελθόν, απ΄ όπου και γεμίζει τις αποσκευές της και παράλληλα κλείνει το μάτι στην υποκειμενική, κυρίως στις παρεκκλίνουσες μορφές της (βλ. Παλατινή Ανθολογία).

Τρίτη λοιπόν και τελευταία φάση της ποίησης η υποκειμενική, σήμερα επικρατούσα· το άτομο ξεφεύγει/ απελευθερώνεται από τα πλαίσια της όποιας κοινωνίας και χαράττει το δικό του δρόμο. Εδώ κάπου γίνεται συνήθως η παρεξήγηση. Η υποκειμενική ποίηση ενώ συνεπάγεται την ελεύθερη έκφραση του συγγραφέα, δεν προϋποθέτει και το δυσνόητο του ποιήματος. Όντως, ο ελεύθερος στίχος (vers libre) περικλείει μια σχετική ελευθερία κινήσεων στην τοποθέτηση και την επιλογή των λέξεων. Ωστόσο, υπάρχει πάντα μια κατευθυντήρια γραμμή, που την θέτει ο ίδιος ο ποιητής, υποδεικνύοντας τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να διαβαστεί το ποίημα. Αυτό είναι και το όλο νόημα του κειμένου αυτού. Ο ποιητής κατευθύνει από πριν τους αναγνώστες του για το πώς να διαβάσουν τα ποιήματά του μέσω επιλογών του στη σύνθεση, τη δομή και τις λέξεις που μεταχειρἰζεται.

Επομένως και συμπερασματικά, η απελευθέρωση της ποίησης (poetic liberation) από κανόνες και φόρμες (αντι-φορμαλισμός, αντι-στρουκτουραλισμός) έφερε μαζί της και το πρόβλημα της ποιητικής έκφρασης, που γίνεται ολοένα και πιο σύνθετη και δημιουργεί αποστάσεις. Η κατευθυντήρια  γραμμή εξέλιπε και η παντελώς αυθαίρετη φράση: «Το ποίημα, το αντιλαμβάνεται κανείς όπως θέλει», γεννήθηκε. Επόμενο είναι, η ποίηση να θεωρηθεί προνόμιο λίγων ανθρώπινων κατά τ΄ άλλα κελύφων, που γεμάτα ποίηση αντιλαμβάνονται τα θέσφατα των ποιητών.

Η ποίηση πρέπει να είναι κατανοητή, ώστε να μπορεί να τη βιώσει ο άνθρωπος, όπως λέει η Κική Δημουλά. Κλείνουμε με τους στίχους του Γ. Ρίτσου, σύνοψη του κειμένου:

«Κι έτσι που να χαμογελάνε οι άλλοι και να λένε:
“Τέτοια ποιήματα σου φτιάχνω εκατό την ώρα”.
Αυτό θέλουμε κι εμείς.
Γιατί εμείς δεν τραγουδάμε
για να ξεχωρίσουμε, αδελφέ μου,  απ’ τον κόσμο.
Εμείς τραγουδάμε για να σμίξουμε τον κόσμο.»

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
ΡΟΗ ΕΙΔΗΣΕΩΝ
latestpopular