***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

Συμβαίνει κάποτε να ξαναδιαβάσουμε ένα μυθιστόρημα χρόνια μετά την πρώτη φορά που το διαβάσαμε και να προκύπτουν παράξενα πράγματα: το καταλαβαίνουμε με τελείως διαφορετικό τρόπο από την πρώτη φορά ή το βρίσκουμε εξαιρετικά ενδιαφέρον/ωραίο παρόλο που κατά την πρώτη ανάγνωση μας είχε φανεί ασήμαντο ή βαρετό. Άλλες φορές πάλι τυχαίνει να διαβάσουμε ένα λογοτεχνικό κείμενο που όλοι (οι φίλοι μας ή σύσσωμη η λογοτεχνική κοινότητα…) το βρίσκουν εξαιρετικό ενώ εμάς μας φαίνεται, επιεικώς μιλώντας, αδιάφορο.

Πώς γίνεται αυτό; Πώς γίνεται το ίδιο κείμενο, οι ίδιες λέξεις, η ίδια ιστορία να παρουσιάζεται (αποκαλύπτεται) με τελείως διαφορετικό τρόπο ανάμεσα σε διαφορετικές αναγνώσεις του ίδιου αναγνώστη ή μεταξύ διαφορετικών αναγνωστών;

Φυσικά δεν πρόκειται για μυστήριο – η απάντηση σχετίζεται με την ίδια την περίπλοκη και πολυδιάστατη εμπειρία της ανάγνωσης. Διαβάζοντας ένα κείμενο ή αλλιώς συνομιλώντας μαζί του, προσπαθούμε ενεργητικά και δημιουργικά να το ερμηνεύσουμε και να εξάγουμε ένα νόημα γι’ αυτό, επιστρατεύοντας όλα τα διαθέσιμα, μοναδικά για τον καθένα, εργαλεία μας – τις γνώσεις, τις αναπαραστάσεις, τα νοητικά σχήματα, τις εμπειρίες, τα κίνητρα και τις αξίες μας.

Εξάλλου αυτό είναι που κάνει ένα κείμενο σπουδαίο στα μάτια μας. Η εξαγωγή, κατά την ανάγνωσή του, νοήματος και συγκεκριμένα προσωπικού νοήματος. Αυτό έχουμε κατακτήσει όταν λέμε ότι ένα κείμενο μας φάνηκε ενδιαφέρον, μας συνεπήρε, μας άγγιξε ή μας μίλησε. Πρόκειται για απόλυτα ιδιοσυγκρασιακή διαδικασία κατά την οποία εμπλέκεται όλος ο οργανισμός (η νόηση που απολαμβάνει αλλά και αγωνία να καταλάβει, το σώμα που μένει άγρυπνο για να τελειώσει το βιβλίο και να καταλήξει κάπου, τα συναισθήματα που ανακινούνται και ζητούν διέξοδο).

Υπό αυτό το πρίσμα, επομένως, δεν υπάρχει σωστή ή εσφαλμένη ανάγνωση ή κατανόηση ενός κειμένου, παρά μόνο σωστή ή εσφαλμένη για τον καθέναν μας ξεχωριστά την κάθε στιγμή εξαγωγή (ορθότερα: κατασκευή…) συμπερασμάτων, ερμηνειών και νοημάτων.

Χρειάζεται βεβαίως να αναφέρουμε ότι η επιλογή ερμηνείας και νοήματος που κάνουμε για ένα κείμενο, δεν μπορεί ποτέ να είναι απολύτως ελεύθερη. Στη διαδικασία εμπλέκονται πλήθος περιορισμοί: η ψυχολογική μας ετοιμότητα ή μη να ανοιχτούμε σε νέες ιδέες ή οπτικές, τα (στενά ή ευρεία) νοητικά, γνωστικά, συναισθηματικά μας πλαίσια, οι προθέσεις του συγγραφέα και το νόημα που εκείνος προσπάθησε να δομήσει μέσα από την ιστορία, τους ήρωες, τις λέξεις που επέλεξε, η εκάστοτε κοινωνική συνθήκη που υπαγορεύει/προκρίνει ένα πλήθος δοσμένων νοημάτων για συγκεκριμένες καταστάσεις, η γλώσσα με την, έτσι κι αλλιώς, ασταθή και αυθαίρετη δομή της…

Σε κάθε μας αναγνωστική απόπειρα χρήσιμο είναι να έχουμε υπόψη μας τους προαναφερθέντες περιορισμούς, αλλά από ψυχολογική άποψη ίσως είναι ακόμα χρησιμότερο να απενοχοποιηθούμε και να ανεξαρτητοποιηθούμε ως αναγνώστες, τολμώντας να δηλώσουμε, αν χρειαστεί: «Εντάξει, παιδιά, μπορεί όλοι να λέτε ότι πρόκειται για αριστούργημα, αλλά εμένα το συγκεκριμένο βιβλίο, τη δεδομένη ιστορική στιγμή, δεν φαίνεται να καλύπτει καμία από τις ανάγκες μου».

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.