***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***
Σαν να μην ήμουνα εκεί, Μαρία Στρίγκου, Εκδόσεις Βακχικόν
Όποιος συγγράφει ερωτικές ιστορίες, θα πρέπει να βρίσκεται διαρκώς σε επιφυλακή. Ο κίνδυνος να κατολισθήσει προς τη λεγόμενη ροζ λογοτεχνία, την pink lit ή chick lit -με τη διεθνή της ονομασία- λογοτεχνία, είναι μεγάλος. Η λέξη lit, ως συντόμευση του literature, υποδηλώνει είδος που δεν ανήκει στον τομέα της υψηλής τέχνης.
Η ροζ μυθοπλασία εντάσσεται στον χώρο της δημοφιλούς κουλτούρας, όμως παρουσιάζει σημαντικές ελλείψεις σε σχέση με την πραγματική λογοτεχνία. Παραδείγματα στις μέρες μας έχουμε πολλά τόσο από τον χώρο του κινηματογράφου όσο και από αυτόν της τηλεόρασης. Το Sex and the City, το ημερολόγιο της Μπρίτζετ Τζόουνς, Οι πενήντα αποχρώσεις του γκρι, είναι μερικά από αυτά.
Σε αδρές γραμμές, η ροζ ιστορία συνιστά κωμική μυθοπλασία ρομαντικού τύπου. Επικεντρώνεται σε έναν κεντρικό γυναικείο χαρακτήρα: μια γυναίκα μεσαίας τάξης, λευκή, ετεροφυλόφιλη, νεαρή και ανύπαντρη, που αναζητά την προσωπική της ολοκλήρωση. Επί το πλείστον, η μυθοπλασία είναι παραμυθένια: μια όχι όμορφη, αλλά ελκυστική, ανύπαντρη γυναίκα συναντά έναν άνδρα μεγαλύτερό της και προσκολλάται σε αυτόν. Παρότι αντιμετωπίζει δυσκολίες στην αναζήτηση της αγάπης, συχνά προκαλούμενες από τις μεταξύ τους παρεξηγήσεις, τελικά ανταμείβεται με την αγάπη του άνδρα, τον γάμο ή και τα δύο.
Από τα βιβλία του είδους αυτού ωστόσο απουσιάζουν τα βασικά χαρακτηριστικά της λογοτεχνίας: οι καλοχτισμένοι χαρακτήρες, η πρωτοτυπία στη θεματική, οι προβληματισμοί κοινωνικού και πολιτικού χαρακτήρα. Η πλοκή είναι πάντα ίδια: ξεκινά από ένα πιθανό ειδύλλιο και περνά στην αναζήτηση της αγάπης. Αυτή, αρχικά, πραγματοποιείται. Εν συνεχεία, όμως, χάνεται. Στο τέλος, οι ήρωες συναντιούνται με την ελπίδα πως η αγάπη μπορεί να τα ξεπεράσει όλα. Έχουμε δηλαδή εν τέλει happy end.
Η ροζ λογοτεχνία των ημερών μας αντανακλά το life style και το καταναλωτικό μοντέλο αγοραστικής και σεξουαλικής ελευθερίας που αναπαράγεται από τα τηλεοπτικά σήριαλ, τα περιοδικά ποικίλης ύλης και τη σκανδαλοθηρική θεματική. Συνδέεται με μια μεταφεμινιστική θεώρηση της κοινωνίας η οποία εμφανίζεται ως προοδευτική, στην πραγματικότητα όμως αναπαράγει τα γυναικεία στερεότυπα και τον μικροαστικό συντηρητισμό. Από τη μια, προβάλλει τη σεξουαλική απελευθέρωση και τη χειραφέτηση. Από την άλλη, σαν τελικό λιμάνι της ζωής μιας γυναίκας βλέπει τον γάμο και τη μόνιμη σχέση. Η δήθεν προοδευτική, ανεξάρτητη και δυναμική γυναίκα που τοποθετεί ως πρωταγωνίστρια στις ιστορίες της η ροζ λογοτεχνία, στο βάθος δεν είναι παρά μια καρικατούρα, μια γυναίκα χωρίς επιθυμία για πραγματική ρήξη με την κοινωνία, που αποδέχεται το ισχύον κοινωνικό μοντέλο.
Όχι μόνο δεν έχουν πρωτοτυπία στην πλοκή τα βιβλία των ροζ αποχρώσεων, αλλά απέχουν και από την αισθητική της λογοτεχνίας. Γεμάτη κλισέ η γλώσσα τους, επαναλήψεις και καλολογικά στοιχεία, αναπαράγει τον ρηχό δημοσιογραφικό λόγο και την παρεΐστικη ιδιόλεκτο. Οι χαρακτήρες είναι επίπεδοι, χωρίς εμβάθυνση, με ψυχοσύνθεση που αλλάζει απότομα, χωρίς να προηγηθεί το απαιτούμενο χτίσιμο. Προσεγγίζουν με τρόπο λαϊκίστικο θέματα ουσίας, όπως η τέχνη και η πολιτική, ενώ απευθύνονται πρωτίστως στη συναισθηματική διέγερση των αναγνωστών, όχι την πνευματική.
Η Μαρία Στρίγκου, στο μυθιστόρημά της Σαν να μην ήμουνα εκεί (εκδόσεις Βακχικόν 2022), επικεντρώνεται σε θέματα ερωτικών σχέσεων τα οποία εμπλουτίζει με άφθονο ρομαντισμό, αλλά και προβληματισμούς για τα μεγάλα θέματα της ζωής, στοιχείο που τροχοπεδεί την κατολίσθησή του προς τη ροζ λογοτεχνία. Πρωταγωνιστής είναι ο Μπάμπης, ένας μεσήλικας ετεροφυλόφιλος άνδρας που έχει παραιτηθεί από τις χαρές της ζωής ύστερα από ένα θλιβερό ατύχημα στο οποίο δεν έφταιγε. Εξαιτίας του όμως απώλεσε την καλή υγεία: τον κατατρύχει πολύ συχνά ένας οξύς πόνος στο πόδι. Μετά το ατύχημα, άλλαξε. Αντικρίζει τη ζωή από πιο ευρεία οπτική, είναι πιο ουσιαστικός, πιο απαιτητικός από τον εαυτό του και τους άλλους.
Στην ιστορία εμπλέκεται η Ευθυμία, μια μεσήλικη γυναίκα, όχι όμορφη, όμως δοτική και φιλεύσπλαχνη, αντικείμενο εκμετάλλευσης κατά καιρούς από τους οικείους της λόγω του ήπιου και συγκαταβατικού της χαρακτήρα. Έχει συνάψει στη ζωή της έναν συμβατικό και αποτυχημένο γάμο, αλλά δεν έχει αποκτήσει παιδιά. Είναι διαζευγμένη πια, όμως βλέπει με σκεπτικισμό την περίπτωση της σύνδεσης με κάποιον άνδρα στο παρόν ή το μέλλον.
Και οι δύο χαρακτήρες ζουν στην Αθήνα. Ο Μπάμπης εργάζεται, ενώ η Ευθυμία έχει συνταξιοδοτηθεί. Προβληματισμοί ηλικίας στο έργο δεν τίθενται. Ο άνδρας αποδέχεται πλήρως την ωριμότητα της γυναίκας. Το ζευγάρι συναντιέται στη Σκόπελο, στις καλοκαιρινές διακοπές. Η αφήγηση από πλευράς του Μπάμπη γίνεται στο πρώτο πρόσωπο, της εξομολόγησης, που ενισχύει την ταύτιση του αναγνώστη ή της αναγνώστριας με τον ήρωα. Τα συμβάντα στη ζωή της Ευθυμίας, ωστόσο, καταγράφονται σε τρίτο πρόσωπο, από έναν αποστασιοποιημένο και παντογνώστη αφηγητή με μηδενική εστίαση.
Στο μυθιστόρημα υπεισέρχονται στοιχεία λαϊκής κουλτούρας. Οι ήρωες, απλοί και καθημερινοί άνθρωποι της γειτονιάς, έχουν ονόματα λαϊκά, διασκεδάζουν με τραγούδια λαϊκά, είναι επί το πλείστον προβληματισμένοι. Ως αντιπροσωπευτικό τύπο μέσου ανθρώπου η Στρίγκου δημιουργεί τον Τάσο, έναν νεαρό που απολαμβάνει τη ζωή χωρίς να υπεισέρχεται σε προβληματισμούς. Αυτό όμως μέχρι να εισχωρήσει στη ζωή του ο έρωτας και να τον αλλάξει. Η Ευθυμία, από την άλλη, είναι μια ώριμη και ανεξάρτητη γυναίκα. Αυτοπροσδιορίζεται όσον αφορά τις ερωτικές της σχέσεις. Επειδή όμως οι υπάρχουσες προοπτικές δεν την ικανοποιούν, προτιμά, εντελώς συνειδητά, να ζει μόνη.
Η Μαρία Στρίγκου ξεκινά την αφήγηση με τον χαρακτήρα του Μπάμπη. Περιγράφει την καθημερινότητα του ήρωα, ενώ με συχνές αναδρομές στο παρελθόν, σκιαγραφεί την εν γένει προσωπικότητά του. Για τις εσωτερικές ανησυχίες και τις επιθυμίες των βασικών ηρώων, υιοθετεί στη συνέχεια την επιστολογραφία, μια ρομαντική μέθοδο ερωτικής επικοινωνίας, την οποία προσαρμόζει στην εποχή του διαδικτύου. Μέσω των επιστολών που ανταλλάσσουν οι βασικοί χαρακτήρες, εισχωρεί στον εσώτερο εαυτό τους.
Χρησιμοποιώντας την καθημερινή γλώσσα στους διαλόγους και τις περιγραφές των εσωτερικών μονολόγων, κατασκευάζει μια αφήγηση που εστιάζει στην ιδιωτική ζωή και τις προσωπικές περιπέτειες. Στρέφει το ενδιαφέρον στο εγώ, στα όνειρα και στα απωθημένα, ενώ αποφεύγει την ευρύτερη ιστορική διάσταση και εστιάζει στην εναλλαγή των προσωπικών απογοητεύσεων και επιτυχιών.
Οι κοινωνικοί προβληματισμοί που τοποθετεί στο έργο, σχετίζονται με το πρόβλημα των γηρατειών και της μοναξιάς, της συντροφικότητας και της αγάπης. Σχολιάζει επίσης το θέμα του θανάτου για τους ανθρώπους που ζουν μόνοι, τον φόβο του σύγχρονου ανθρώπου ως προς τη δέσμευση, το να μοιράζεται, όπως και της αλλαγής των ανθρώπων μετά από μια ασθένεια ή έναν θάνατο. Επισημαίνει την κρίση στη δικαιοσύνη, την καταδυνάστευση της ελευθερίας από τις κοινωνικές νόρμες, την ανθρώπινη αναλγησία, αλλά και την ανασφάλεια που κατατρύχει τους ερωτευμένους. Το sex παρουσιάζεται ως αντίδοτο στον φόβο του θανάτου.
Ενδιαφέρον στοιχείο του έργου είναι πως η πλοκή ξεδιπλώνεται στα χρόνια του ιού. Με τον τρόπο αυτό η συγγραφέας σχολιάζει θέματα, όπως ο φόβος και ο πανικός που έσπειρε η αρρώστια, η εχθρότητα, ο φανατισμός, το άγχος, η αλλαγή που προκάλεσε στη βιοθεωρία μας. Άλλο θετικό στοιχείο στην αφήγηση είναι πως τα τοπία εναλλάσσονται. Από τον αστικό ιστό -το Παγκράτι, το Μπραχάμι, το Θησείο-, μεταφερόμαστε στην περιφέρεια: τη Σκόπελο, τη Μάνη, την Αμοργό. Οι τοπιογραφίες είναι γεμάτες από ελληνικό φως, μυρωδιά φασκόμηλου και λεβάντας. Οι εικόνες αφθονούν.
Το πορτρέτο ζωής που κατασκευάζει η Μαρία Στρίγκου για τους ήρωες στο βιβλίο είναι ρεαλιστικό. Δίνοντας έμφαση στην ουσία της σχέσης, στην υπευθυνότητα και στην ανθρωπιά, απομυθοποιεί το life style, καθώς και την κυρίαρχη στις ερωτικές σχέσεις των ημερών μας ανάγκη για αψεγάδιαστη εμφάνιση. Μέσω των δευτερευόντων χαρακτήρων, εστιάζει στον ρόλο των σεξουαλικών περιπετειών, όπως εστιάζει και στη σημασία των εμπειριών της ηρωίδας, στη χαρά και την παρηγοριά που βρίσκει για τον εαυτό της.
Η Μαρία Στρίγκου στο μυθιστόρημα Σαν να μην ήμουνα εκεί υμνεί το δώρο της ζωής και τη μαγεία του έρωτα, το δυνατό αυτό συναίσθημα που μετατρέπει την καθημερινότητα των ανθρώπων σε ποίηση. Στην ιστορία της δεσπόζουν οι ιδέες περί της ευτυχίας και του θανάτου, αλλά και η φιλολογία του έρωτα. Σχολιάζονται παράλληλα η ομοφυλοφιλία και οι παραδοσιακές αξίες που σχετίζονται με την οικογένεια. Η ψυχογραφία των ηρώων αντικατοπτρίζει τις εμπειρίες και τα βιώματα του σύγχρονου ανθρώπου. Όπως συμβαίνει και με τα παραμύθια, η ιστορία στο τέλος ικανοποιεί το μαζικό φαντασιακό, τη συνεύρεση δηλαδή με το έτερον ήμισυ και η συγγραφέας τοποθετείται αισιόδοξα απέναντι στη ζωή και τον έρωτα. Μέσω, ωστόσο, της Ευθυμίας, ενός, κατά την άποψή μου, προσωπείου της, προσεγγίζει τη γυναίκα της μέσης ηλικίας και όσα την απασχολούν.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
(τελευταία πρόσβαση: 29.10.2022)
https://www.lifo.gr/culture/vivlio/i-epelasi-tis-roz-logotehnias
(τελευταία πρόσβαση: 29.10.2022)
https://bookpress.gr/stiles/eponimos/4159-stamou-eua-gutenberg-i-epelasi-tis-roz-logotechnias
(τελευταία πρόσβαση: 29.10.2022)
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
