***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***
Στο ποίημα «Πόσο βασανιζόμαστε όσο να πεθάνουμε» από τη συλλογή της Ο θρίαμβος της σταθερής απώλειας (1978), η Ρουκ εξιστορεί τη διασταύρωσή της με έναν γέρο που τρεκλίζει και, σοκαρισμένη από την εντύπωση που της προκάλεσε, γράφει:
Έτσι χάρισμα μου δόθηκε
ένα δείγμα θανάτου
και είδα μέσα μου βαθιά
πως η λάβρα γίνεται παγωνιά
και πως οι αντιρρήσεις που ‘χουμε
για τη ζωή
βουλιάζουν σ’ ένα άηχο κενό
που μυρίζει θειάφι.
Αυτό το «άηχο κενό» πραγματεύεται στην πιο πρόσφατη συλλογή της, Με άλλο βλέμμα, την οποία έγραψε ακριβώς 40 χρόνια μετά από εκείνο το ποίημα. Μόνο που η γριούλα είναι τώρα εκείνη και περιγράφει πια τις δυσκολίες και τα συναισθήματα που προκαλούν τα γηρατειά στον ίδιο τον εαυτό της. Στα 20 μόλις ποιήματα της συλλογής της, η Ρουκ καταφέρνει να περιγράψει ανάγλυφα την πάλη της με τον χρόνο και το άδειο που μένει, εκεί που κάποτε υπήρχε παλλόμενη ζωή:
Το άδειο αυτό πληγώνει βαθιά.
Είναι σαν να σε απορρίπτει η ζωή που έζησες
τα δώρα της να μην έχεις εκτιμήσει.
Το άδειο αυτό είναι σαν ποτέ
να μην έχεις υπάρξει.
(«Το καινούριο άδειο»)
Ο θάνατος είναι πλέον ορατός και μη μεταφράσιμος για κείνη, που «πάντα με ξένες γλώσσες συνομιλούσε» και που η «πιο τέλεια μετάφρασή» της ήταν όταν «σε έρωτα μετέφρασε της ζωής το τέλος». Μόνο που τώρα εκείνη η μετάφραση της φαίνεται κακή, αφού η έμπνευση και η φαντασία, ξεχασμένες σε μια γωνιά, θρηνούν και ο θάνατος (χωρίς ίχνος έρωτα) είναι ορατή πλέον συνθήκη.
Έπειτα, είναι η απώλεια της μνήμης. Αυτή που απογυμνώνει τον άνθρωπο από το παρελθόν του και τον αφήνει αντιμέτωπο με ένα εσαεί παρόν:
Τώρα που η μνήμη όλο χάνεται
σαν ένα πρόσωπο που απ’ τη ζωή μου φεύγει
τίποτα πια απ’ το παρελθόν
ούτε φωτίζει, ούτε απελπίζει
(«Μνήμη, το σπασμένο παιχνίδι»).
Αν όμως λείπει η μνήμη, δεν λείπει η αναστοχαστική διάθεση, καθώς σε πολλά σημεία η ποιήτρια αναφέρεται στα νιάτα και την ελαφρότητά τους, αλλά και στην ευθύνη που κουβαλούν:
Τι είναι αυτό που η νιότη αρνείται ν’ αντικρίσει;
Τον εαυτό της, την ίδια τη νιότη θέλει να ξεχάσει
γιατί οι ώμοι της βαραίνουν
από την ευθύνη που φέρει
για το μέλλον του κάθε ανθρώπου
(«Το πιοτό, ευθύνης ναρκωτικό»)
Τον κάπως ρητορικό αυτόν τόνο υιοθετεί η Ρουκ και σε μερικά ακόμη ποιήματα που είναι αρκετά διδακτικά σε ύφος. Δικαιούται όμως μια μεγάλη ποιήτρια να μιλάει έτσι με βάση την εμπειρία της. Σχολιάζοντας για παράδειγμα την εξειδίκευση και τη μηχανική επανάληψη, γράφει: «όταν η επανάληψη γίνει τρόπος γνώσης/ οι ορίζοντες σκουριάζουν πριν ακόμη ανοίξουν» («Επανάληψη, μια άλλη διπρόσωπη»). Αλλού, μιλώντας για τις εφήμερες «διασημότητες» της εποχής μας, γράφει: «Τώρα η διασημότητα ελάχιστα κρατάει/ λίγο σαν τη διαφήμιση που πρέπει να “πουλάει”./ Και ο καλλιτέχνης πετάει για λίγο/ ώσπου να δει πως δεν είναι δικά του τα φτερά/ και να πέσει πάλι στη γη/ με το πρόσωπο στο χώμα» («Διασημότητα, η πιο γνωστή κοροϊδία»).
Από την άλλη, αναγνωρίζει πως το σώμα, η πάλαι ποτέ πηγή όλων των ηδονών, έχει φθίνει: «κάποτε με τα όνειρα συνομιλούσε», ενώ τώρα «γονατίζει την ψυχή». Τη γονατίζει, επειδή ο αγώνας για την καθημερινή επιβίωση είναι επαχθέστερος από την έγνοια του θανάτου:
Το σώμα είναι πάντα αυτό που ήταν:
η μοναδική απόδειξη της ύπαρξής μας
μόνο που τώρα νιώθει πως άσκοπα περιπλανιέται
κι απορεί γιατί με τόσο πάθος το στηρίζει η ζωή
αφού καμιά ηδονή –την επιβίωση μονάχα–
δεν έχει να προσφέρει.
(«Το χαμένο σώμα»)
Η συλλογή κλείνει με μια πνοή του ανέμου… «Επίλογος αέρας» τιτλοφορείται το καταληκτικό ποίημα:
Αλλά υπάρχει ο αέρας.
Πότε βουίζει, πότε φυσάει δροσερός
τη φουρτούνα φέρνει και την απανεμιά.
Ναι, αυτός είναι ο σωστός επίλογος
μιας ολόκληρης ζωής
που βέβαια στο γιατί ήρθε
ποτέ δεν απαντά.
Τελικά έτσι είμαστε όλοι μας: μία ριπή του ανέμου που έρχεται και φεύγει, χωρίς να ξέρουμε γιατί και πώς ήρθε. Ο αέρας αποτελεί ταιριαστό επίλογο στη συλλογή μιας μεγάλης ποιήτριας, όπως η Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, που δεν είναι κάτι πέρα από ένα γεμάτο σοφία και πόνο σχόλιο για το αμείλικτο πρόσωπο του χρόνου που φεύγει μακριά, χωρίς επιστροφή.
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
