Please enable JavaScript to view the comments powered by Disqus.

 

Ποιήματα REM

άξαφνα

βήμα πιο βαρύ

πιο ασταθής η αναπνοή

 

Το γράψιμο δεν είναι τίποτε άλλο από ένα κατευθυνόμενο όνειρο, είχε πει ο Μπόρχες. Η Ελένη Αρτεμίου-Φωτιάδου στην ποιητική της συλλογή REM (Μανδραγόρας 2019) βυθίζεται στο στάδιο του ύπνου με τη βαθιά χαλάρωση των μυών που ονομάζεται rem.

Γιος της νύχτας και αδελφός του θανάτου, κατά τον Ησίοδο, ο ύπνος χαρακτηρίζεται από την ταχεία κίνηση των ματιών που οι αγγλοσάξονες χαρακτήρισαν rem (rapid eye movement). Κατά τη διάρκεια του ύπνου rem παρατηρείται έντονη εγκεφαλική δραστηριότητα παράλληλα με τη μυϊκή ατονία. Στη φάση αυτή ονειρευόμαστε. Αν ξυπνήσουμε από αυτό το στάδιο, είναι πιθανό να ανακαλέσουμε τα όνειρα κατά ένα ποσοστό ογδόντα τοις εκατό.

Τα όνειρα είχαν προκαλέσει το ενδιαφέρον του θεμελιωτή της ψυχανάλυσης Σίγκμουντ Φρόυντ. Τα χαρακτήρισε «βασιλική οδό προς το υποσυνείδητο»· και το υποσυνείδητο, ένα πηγάδι πνευματικό, μια τρόπον τινά αποθήκη, με τις εικόνες και τις εμπειρίες της ζωής μας, άμεσα διαθέσιμο στον νου κάτω από το ερέθισμα μιας εικόνας, μιας ταινίας, μιας λέξης.

Ο Φρόυντ ανέδειξε ωστόσο και την έννοια του ασυνειδήτου. Στο ασυνείδητο έχουμε απωθήσει επιθυμίες ή τραύματα του παρελθόντος, ορμές και άγχη, που επιδρούν στην καθημερινή μας συμπεριφορά, όμως δεν τα παραδεχόμαστε, γιατί επιβάλλουμε εσωτερική λογοκρισία στον εαυτό μας. Κατά τη διάρκεια του ύπνου, αυτά μετασχηματίζονται σε ονειρικές εικόνες και αναπαρίστανται.[i]

«Υπάρχει πάντα μια επιστροφή του απωθημένου», είχε πει ο Φρόυντ ο οποίος πίστευε πως ολισθήματα της γλώσσας ή της πένας, ξεχάσματα, αδεξιότητες, δεισιδαιμονίες, λάθη, είναι στην ουσία υπόρρητες επιθυμίες και φόβοι, αναμνήσεις ή πόθοι που απωθήθηκαν. Σαν ραδιενεργό υλικό που θάφτηκε στον ωκεανό, αναζητούν συνεχώς διέξοδο στον συνειδητό νου, κάτι που τελικά πάντοτε καταφέρνουν.[ii] 

Τα όνειρα όμως σπανίως κάνουν ρητές δηλώσεις.[iii] Τείνουν να επικοινωνούν λοξά ή έμμεσα, αποφεύγοντας την ανοιχτή δήλωση. Το ίδιο και η λογοτεχνία. Ποίηση είναι να πεις το κόκκινο με άλλο χρώμα, γράφει η ποιήτρια Ελένη Αρτεμίου-Φωτιάδου και αφήνεται σε έναν χείμαρρο συμβολισμών και υπερρεαλιστικών εικόνων που πριμοδοτούν το ασυνείδητο και αποκαλύπτουν ένα δίκτυο λέξεων με τους συσχετισμούς τους.

Σημαίνοντα και σημαινόμενα διολισθαίνουν διαρκώς σε ένα παιχνίδι νου και αισθημάτων. Λέξεις και εκφράσεις ανασηματοδοτούνται με την άδεια της ποίησης και την επίδραση του υποσυνειδήτου. Μετωνυμίες (το μέρος αντί του όλου), παρομοιώσεις, μεταφορές και εικονοποιία αναδεικνύουν το υλικό που ανασύρει στη σκέψη η κατάσταση rem.   

πρώτο φιλί

ήταν ατέλειωτο το πρώτο μας φιλί

έσβηναν ένα ένα τα άστρα κι εκείνο όλο άναβε

έκαψε τον ύπνο, τα σεντόνια

τη σιωπή

απλώθηκε ύστερα αχόρταγα στη μέρα

κι ως το πρωί άκουγες λόγο πύρινο

από τα βάθη της ζωής

να σπεύδει

να φουντώσει την καλόβουλη ενέργεια

Ο γάλλος στοχαστής και ψυχίατρος Ζακ Λακάν είχε θέσει σε αμφισβήτηση την άποψη του Ντεκάρτ «Σκέφτομαι άρα υπάρχω» που τονίζει την κυριαρχία του συνειδητού νου ως ουσία της ατομικότητας. Είχε ισχυριστεί πως στο ασυνείδητο κρύβεται η αληθινή μας ατομικότητα. Είμαι εκεί όπου δεν σκέφτομαι, είχε δηλώσει· δηλαδή στο ασυνείδητο.

Η Ελένη Αρτεμίου-Φωτιάδου αφήνοντας το ασυνείδητο, τον πυρήνα της ύπαρξής μας, κατά τον Λακάν, να μιλήσει, ανασύρει στην επιφάνεια τον κρυφό και ξεχωριστό εαυτό. Μία ατέλειωτη διελκυστίνδα λέξεων με αναφορά τα τραύματα· τα προσωπικά, αλλά και της Κύπρου. Η Ελένη Αρτεμίου-Φωτιάδου κατάγεται από την Αμμόχωστο. Η εισβολή των τουρκικών στρατευμάτων στις 20 Ιουλίου του 1974 στο νησί, αποτελεί για εκείνη, όσο και για τους Έλληνες, τραγική εμπειρία και αξεπέραστη πληγή.

Στην παρέλαση των τραυμάτων εμφανίζεται η μητέρα, ο πατέρας, οι νεκροί φίλοι, οι έρωτες, η σχολική ζωή, τα όνειρα, οι προδοσίες, οι διαψεύσεις, οι απογοητεύσεις. Ένας ολόκληρος κόσμος που συνδέεται συνειρμικά με τις δονήσεις του ονείρου. Λαβυρινθώδεις, άχρονοι κόσμοι, σε ένα περιβάλλον ρευστό, μετατρέπουν το ποιητικό υποκείμενο σε Σίμωνα Κυρηναίο που κουβαλάει τον Σταυρό. Εύθραυστη η νύχτα. Φέρνει εφιάλτες.

Πρωτοστατούν οι σχετικές λέξεις και εκφράσεις: όνειρα, νύχτα, ύπνος, υπνοβάτης, φεγγάρι, παραμύθια, τραύμα, αιχμή, πληγή. Θέση σημαντική στη συλλογή έχει το ζήτημα της ευτυχίας, η αγάπη, η σχέση του εγώ με το εσύ, αλλά και η έννοια του καθρέφτη -λακανική, εκτός των άλλων, αναφορά- που σχετίζεται με την έννοια της ταυτότητας και παρουσιάζεται θολός.  

rem θα πει/ πως έχω επαφή με τη διαίσθηση/αν ξυπνήσω σχεδόν αμέσως μετά το όνειρο/κουβαλάω στην πλάτη το τσεκούρι που μου φύτεψε […] (rem, σελ. 9).

[…]rem μάλλον θα πει/πως έχω επαφή με την ψευδαίσθηση (παλιό και γνώριμο, σελ. 58-59). Σκέψεις που σηματοδοτούν την αρχή και το τέλος της συλλογής.

Η  Ελένη Αρτεμίου-Φωτιάδου στην ποιητική της συλλογή REM, χρησιμοποιώντας με επιτυχία τον ανοικειωτικό τρόπο γραφής, διανθίζοντας τις σκέψεις με αφηγηματικότητα και εικονοποιία, συνθέτει ποίηση αξιανάγνωστη, με προσωπικό ύφος και ρυθμό. 

Παλιό και γνώριμο

[…]

ανάμεσα εφτά κι οχτώ

ώρες που αγαπάει το γλαυκό του πρωινού

βιάζομαι να διέλθω αλώβητη

απ’ την ανησυχία

έχω αντιγράψει όλους τους φόβους μου

με έχουν αποστηθίσει οι ελπίδες μου

μπορούν να με απαγγέλλουν

σε όλες τις σιωπηλές γιορτές

 

rem μάλλον θα πει

πως έχω επαφή με την ψευδαίσθηση

 

 

Βιβλιογραφία

Barry, Peter 2013. Γνωριμία με τη θεωρία, μετάφραση Αναστασία Νάτσινα, Βιβλιόραμα, Αθήνα.

 

[i] Barry 2013, 123

[ii] ό. π., 127.

[ii]ό. π., 125.

 

Lilia Tsouva

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
ΡΟΗ ΕΙΔΗΣΕΩΝ
latestpopular