***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***
Η κριτικός λογοτεχνίας Λίνα Πανταλέων είναι μικρή σε ηλικία. Αλλά η γραφή της είναι μεγάλη. Και είναι γνωστό στους λογοτεχνικούς κύκλους ότι εάν ασχοληθεί με ένα βιβλίο, αυτό αξίζει να διαβαστεί.
Ενσωματώνει αριστοτεχνικά τις απόψεις της, με μεγάλο σεβασμό στο δημιουργό, σε κριτικές που ευφραίνουν τη σκέψη μας. Και σίγουρα, πέρα από την κριτική της θέση, εκείνο που εξίσου απολαμβάνουν οι αναγνώστες, είναι η πνευματική της δοκιμασία με το βιβλίο, η οποία κατατίθεται απλόχερα με βαθύ στοχασμό και η οποία εντυπωσιάζει με τον εξαντλητικά δουλεμένο λόγο της, χωρίς να φανερώνει ίχνος ναρκισσισμού.
Στην εφηβεία της ήθελε να γίνει γιατρός. Όμως η καλλιτεχνική της φύση υπερκέρασε τη ροπή της προς την επιστήμη, στροφή οφειλόμενη στις προσλαμβάνουσες επιρροές της. Και δημοσιεύει εδώ και περίπου δεκαπέντε χρόνια κείμενά της σε έγκυρα λογοτεχνικά περιοδικά και εφημερίδες.
Θα μπορούσαμε να περιμένουμε στο μέλλον ένα εγχείρημα συγγραφής από τη Λίνα Πανταλέων; Ίσως. Η ίδια το αρνείται. Πολλοί όμως θα συμφωνήσουν ότι οι κριτικές της είναι πρισματικά κείμενα με εξαιρετική λογοτεχνική αισθητική, τα οποία εν δυνάμει στέκονται αυθύπαρκτα.
Είναι τιμή μας η συνεργασία με τη Λίνα Πανταλέων.
Ντίνα Σαρακηνού 12 Φεβρουαρίου 2015
Φωτογραφία / Βάσω Μαραγκουδάκη
Πώς προέκυψε η κριτική της λογοτεχνίας στην καριέρα σας;
Σπούδαζα στο Πάντειο όταν έστειλα μια βιβλιοπαρουσίαση στον Ηρακλή Παπαλέξη, διευθυντή του περιοδικού «Διαβάζω». Την απέρριψε, την ξανάγραψα και από τότε άρχισε μια συνεργασία που στάθηκε για μένα όχι μόνο πολύτιμη, αλλά και καθοριστική για όλες τις υπόλοιπες.
Πόσα βιβλία διαβάζετε κάθε μήνα;
Δύο ή τρία. Διαβάζω αργά και συνήθως από δύο φορές το κάθε βιβλίο.
Θεωρείτε την κριτική μέρος της λογοτεχνικής δημιουργίας;
Ναι. Και από τις δύο πλευρές, δηλαδή και ως γραφή και ως συμμετοχή στη λογοτεχνική παραγωγή. Αν και η επιρροή της στην τελευταία είναι, αν μη τι άλλο, συζητήσιμη. Πέρα από αυτό, πιστεύω ότι το γράψιμο μιας βιβλιοκριτικής είναι καθαρά δημιουργική δουλειά. Όπως και η ανάγνωση, άλλωστε. Με απασχολεί πολύ ο τρόπος γραφής των κειμένων μου, που σχεδόν πάντα είναι αλληλένδετος, υφολογικά και γλωσσικά, με το βιβλίο για το οποίο γράφω. Βέβαια, αυτό μπορεί ενίοτε να αποδειχτεί επιζήμιο για το μέρος της κριτικής.
Οι κριτικές σας απευθύνονται στους δημιουργούς ή στους αναγνώστες;
Κυρίως στους συγγραφείς. Έχω την εντύπωση ότι μόνο εκείνοι και οι εκδότες τις διαβάζουν. Θα ήθελα να κάνω λάθος.
Φωτογραφία / Βάσω Μαραγκουδάκη
Γράφετε κριτικές εδώ και πολλά χρόνια. Μετά από αμέτρητα μυθιστορήματα, αναρίθμητες αναγνώσεις, τι περιμένετε από ένα μυθιστόρημα για να σας ελκύσει; Τελικά, τα κριτήριά σας παραμένουν ίδια σχετικά με την ομορφιά ενός λογοτεχνικού κειμένου;
Καταρχάς δεν έχω διαβάσει τόσο πολύ. Για μένα το θεμελιακό κριτήριο ομορφιάς ενός κειμένου είναι η γλώσσα. Δεν μπορώ να φανταστώ καλό βιβλίο γραμμένο άσχημα ή πρόχειρα. Από την άλλη, δεν με ελκύει αποκλειστικά η καλλιλογία, αλλά γενικότερα η επεξεργασία της γλώσσας, το ύφος της, τα εκφραστικά της μέσα, η επιδεξιότητά της στη μίμηση φωνών ή συναισθημάτων. Πέρα από τη γραφή, έχει ασφαλώς ιδιαίτερη σημασία η υποδήλωση συλλογισμών μέσα από μια στέρεη, συνεπή πλοκή.
Ο κριτικός λογοτεχνίας όπως κάθε συστηματικός αναγνώστης διαθέτει ασφαλώς κάποιου είδους προσωπικό κανόνα. Τι συμβαίνει όμως με τις καταθέσεις που καλείται να διαμεσολαβήσει και οι οποίες κινούνται εκτός της ατομικής του θεώρησης ή την αρνούνται εντελώς; Με άλλα λόγια όταν μιλάμε για κριτική αναφερόμαστε στη δουλειά ενός “ειδικού” που δεσμεύεται από συγκεκριμένα αξιώματα βάσει των οποίων αποφαίνεται κάθε φορά ή πρέπει να έχουμε στον νου μας έναν επαρκή και ευέλικτο μελετητή που καλείται να αντιμετωπίσει το κάθε τι με εντελώς ξεχωριστά κριτήρια;
Θέλω να πιστεύω πως ανήκω στη δεύτερη κατηγορία, από τη στιγμή, μάλιστα, που δεν νιώθω να με δεσμεύει κάποιος προσωπικός κανόνας ή αξίωμα. Ανοίγοντας ένα βιβλίο προσπαθώ να διατηρώ την ψευδαίσθηση πως είναι κάτι το μοναδικό. Και συχνά είναι, άλλοτε με θετικό και άλλοτε με αρνητικό τρόπο. Έχω τη γνώμη πως τα λογοτεχνικά έργα που ξεβολεύουν την «ατομική θεώρηση», είναι και τα πιο ερεθιστικά. Αν κανείς διατρέχει τις σελίδες ενός βιβλίου με ένα εξαρχής οριοθετημένο βλέμμα, θα χάσει πολλές γραμμές. Ένας συστηματικός αναγνώστης γνωρίζει ότι η αναγνωστική απόλαυση εξαρτάται και από τον αιφνιδιασμό. Από την άλλη, ένα καλό βιβλίο επιβάλλει, ώς ένα βαθμό, το ίδιο τα κριτήρια της πρόσληψής του.
Φωτογραφία / Βάσω Μαραγκουδάκη
Ο Νάσος Βαγενάς είχε πει ότι: «η διαφορά της λογοτεχνίας και της μη λογοτεχνίας είναι διαφορά γλωσσικής φόρτισης». Πόσο δύσκολο είναι για έναν σύγχρονο κριτικό λογοτεχνίας να εκτιμήσει τη γλωσσική αλλά και συναισθηματική φόρτιση ενός έργου, όταν όλα σήμερα είναι τόσο «αποφορτισμένα» και κινούνται μέσα σε εμπορικά κατεστημένα;
Κατά τη γνώμη μου η θερμοκρασία της λογοτεχνίας είναι κάπως υψηλότερη από εκείνη της πραγματικότητας. Ένας επιτήδεια αποφορτισμένος λόγος μπορεί να απηχεί μια εκρηκτική ένταση. Ακόμα και η πιο υποτονική, απογυμνωμένη εκφραστικά, αφήγηση δείχνει συχνά φορτισμένη σε σύγκριση με την πραγματικότητα που αποτυπώνει. Για παράδειγμα, πρόσφατα κυκλοφόρησαν αρκετά μυθιστορήματα που μιλούν για την ελληνική κρίση. Κάποια, όχι τα πιο επιτυχημένα, την απεικονίζουν τόσο πιστά, σαν να πρόκειται για ντοκιμαντέρ. Ακόμα και σε αυτά, ωστόσο, οι αληθινές συγκυρίες προβάλλουν, έστω και ελάχιστα, δραματοποιημένες. Η αίσθηση που μεταφέρουν είναι εντονότερη από αυτή που εισπράττει κανείς όταν βγαίνει έξω στο δρόμο. Όσο για τα «εμπορικά κατεστημένα», δεν με ενδιαφέρουν ούτε αυτά ούτε τα βιβλία που δείχνουν ενδιαφέρον για αυτά.
Υπάρχει τρόπος να καταγραφεί η σιωπή σε ένα λογοτεχνικό κείμενο;
Νομίζω ότι αυτό το ερώτημα απασχολεί πρωτίστως τους συγγραφείς και ίσως περισσότερο ακόμα τους ποιητές. Όπως και αν έχει, όμως, οι αποσιωπήσεις είναι καταλυτικές στη σύνθεση μιας αφήγησης.
Συμφωνείτε πως η διαφορά του κριτικού λόγου από τον λογοτεχνικό λόγο έγκειται στον τρόπο που προσεγγίζει ο κριτικός τη λογοτεχνία;
Εντοπίζω τη διαφορά στην απόκλιση των ρόλων τους. Ένα λογοτεχνικό έργο δεν είναι υποχρεωμένο να εξηγεί, αλλά να υποβάλλει μια δυνάμει ερμηνεία ή να υποδεικνύει την πολλαπλότητα των ερμηνειών. Αντιθέτως, η κριτική οφείλει να προτείνει, με κατά το δυνατόν μεγαλύτερη σαφήνεια, μια συγκεκριμένη ερμηνεία πάνω στο έργο που κρίνει. Ο κριτικός λόγος, ένας λόγος, που, τρόπον τινά, «επεξηγεί», έχει λιγότερα δικαιώματα απ’ ότι η λογοτεχνία στον υπαινιγμό και την αμφισημία.
Θα δεχόσασταν μια θέση ως επεμβατική επιμελήτρια βιβλίων;
Ακόμα και αν υποθέσουμε πως θα υπήρχαν συγγραφείς πρόθυμοι να συνεργαστούν με μια «επεμβατική επιμελήτρια», όχι. Μάλλον θα με αποσυντόνιζε από τη δουλειά μου. Πάντως, συχνά διαβάζοντας ένα βιβλίο, μου έρχονται ασυναίσθητα στο μυαλό κάποιες επεμβάσεις. Οπωσδήποτε, όμως, ο κριτικός δεν χρειάζεται να λέει πώς θα έπρεπε να έχει γραφτεί ένα βιβλίο, αλλά να εξετάζει το πώς έχει γραφτεί.
Ποιο βιβλίο της ελληνικής λογοτεχνίας θα κρίνατε ως αριστούργημα;
Πολλά. Αν έπρεπε να επιλέξω ένα, θα έλεγα την Κάθοδο των εννιά του Θανάση Βαλτινού.
Φωτογραφία / Βάσω Μαραγκουδάκη
Αν υποθέσουμε ότι ανάλογα με τα βιώματά μας αντιλαμβανόμαστε ένα λογοτεχνικό έργο, έχετε γράψει κριτικές νεότερη τις οποίες θα θέλατε πλέον να εμπλουτίσετε ή να αλλάξετε ενδεχομένως εξ ολοκλήρου την άποψη σας ;
Εξυπακούεται. Πέρα από κακογραμμένα, έχω γράψει κείμενα άδικα ή υπερβολικά εγκωμιαστικά. Και πολύ φοβάμαι ότι θα ξαναγράψω.
Πιστεύετε ως ένας (κατά βάση) κριτικός ελληνικής λογοτεχνίας που σχολιάζει όπως είναι φυσικό έλληνες συγγραφείς μπορεί να είναι και συγγραφέας, άρα να κρίνει (σχολιάζει) συναδέλφους του;
Πιστεύω πως είναι δύσκολο, καθώς τις θεωρώ ασυμβίβαστες ιδιότητες. Η μία θα εκδηλώνεται μοιραία εις βάρος της άλλης.
Τι πιστεύετε για όλους αυτούς που δηλώνουν κριτικοί λογοτεχνίας, επειδή αγαπούν το διάβασμα και διατηρούν ένα blog;
Ειλικρινά δεν έχω ιδέα τι κάνει κάποιον κριτικό λογοτεχνίας. Ενδεχομένως, η διάρκεια και η συνέπεια. Από αυτή την άποψη, υπάρχουν πράγματι bloggers, που ασχολούνται συστηματικά και σοβαρά με τη βιβλιοπαρουσίαση. Όμως, το μέσο, το διαδίκτυο, ενθαρρύνει συχνά την προχειρολογία. Αλλά και στα έντυπα δημοσιεύονται κριτικές που είναι γραμμένες στο πόδι. Αναμφίβολα η αγάπη για το διάβασμα προέχει. Από εκεί και πέρα, όμως, ξεκινά η ευθύνη για το πώς διαβάζει κανείς και πώς γράφει.
Πόσο ενοχλεί έναν κριτικό λογοτεχνίας η εμπορευματοποιημένη της μορφή;
Δεν με ενοχλεί η παραλογοτεχνία. Με ενοχλούν τα βιβλία, που τυλίγονται σε ένα περίβλημα λογοτεχνικότητας, ενώ είναι καταφανές πως δεν έχουν καμία σχέση με λογοτεχνία. Με ενοχλούν, επίσης, τα βιβλία, που πασχίζουν να λοξοκοιτάξουν προς το μεγάλο κοινό, παραμένοντας τελικά σε ένα θλιβερό μεταίχμιο, ανάμεσα στη γραφή αξιώσεων και σε μια γραφή υποχωρητική, συμβιβαστική.
Πώς είναι να είστε μία κριτικός λογοτεχνίας που την κριτική σας την αναζητούν οι συγγραφείς;
Είναι κολακευτικό, αλλά κάποιες φορές ενοχλητικό. Εξαρτάται πάντα από τον συγγραφέα που με «αναζητά».
Φωτογραφία / Βάσω Μαραγκουδάκη
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
