Please enable JavaScript to view the comments powered by Disqus.

 

*γράφει η Cristina Peri Rossi

Κανείς δεν γνωρίζει το κείμενο καλύτερα από αυτόν που το μεταφράζει. Κι αυτό, γιατί αποτελεί καθήκον του καλού μεταφραστή να αποκαλύπτει ό,τι κρύβεται πίσω από την κάθε λέξη που έχει επιλέξει ο συγγραφέας. Θυμάμαι χαρακτηριστικά μια εμπειρία που βίωσα με την Anna Jonas, η οποία μεταφράζει έργα μου στα γερμανικά και η οποία εκτός από μία έμπειρη μεταφράστρια, που διαβάζει και μιλάει άπταιστα ισπανικά, είναι επίσης ποιήτρια.

Σε ένα φεστιβάλ λογοτεχνίας στο Βερολίνο, αμέσως μετά από τη λήξη της ομιλίας μου, ήμουν αρκετά κουρασμένη, για να δώσω συνέντευξη σε τηλεοπτικούς σταθμούς από όλον τον κόσμο. Επιπλέον, οι δημοσιογράφοι μού έθεταν πολύ σημαντικές ερωτήσεις που  δεν σχετίζονταν με τη λογοτεχνία, αλλά με την πολιτική κατάσταση της πατρίδας μου, της Ουρουγουάης, η οποία εκείνη την εποχή διένυε την πιο τρομερή φάση της ιστορίας της, υφιστάμενη μία φρικτή δικτατορία. Η Anna Jonas μετέφραζε τις απαντήσεις που έδινα στα ισπανικά για χάρη των τηλεοπτικών σταθμών από τη Σουηδία, την Ολλανδία, τη Γερμανία και από άλλες χώρες, μέχρι που ξαφνικά πρόσεξε ότι ήμουν πραγματικά εξαντλημένη.  Τότε μου είπε σε άπταιστα ισπανικά: «Αν θέλεις, θα απαντάω εγώ σαν να ήμουν εσύ». Και πραγματικά της ήμουν ευγνώμων που απαντούσε σαν να είχε πράγματι ζήσει κάποτε στο Μοντεβιδέο, σαν να γνώριζε τη δικτατορία. Μπορώ να ισχυριστώ άλλωστε ότι δεν τη γνώριζε; Κάθε φορά που συναντιόμασταν – και συναντιόμασταν κάθε μέρα, για να κάνουμε μεγάλους περιπάτους ή για να περάσουμε το απόγευμα στα πανέμορφα καφέ που λάτρευα – υπήρχε ανάμεσά μας μία συνενοχή, ήθελε να γνωρίζει τα πάντα για ‘μένα, όχι μόνο αυτά που είχα γράψει, και της μιλούσα σαν να ήταν ο σωσίας μου, ο καθρέφτης μου. Όπως συνήθως συμβαίνει με τους μεταφραστές, έτσι και η Anna Jonas πίστευε μετά από λίγο καιρό ότι γνώριζε το Μοντεβιδέο, τα καφέ για τα οποία της είχα μιλήσει, τις αλέες και τα βιβλιοπωλεία που είχα νοσταλγικά αναπολήσει κατά τα χρόνια της εξορίας. Και μπορούσε να απαντήσει αντί για ‘μένα σε κάθε ερώτηση που είχε να κάνει με τη χώρα μου.

Η σχέση του μεταφραστή με το συγγραφέα είναι μία σχέση αποπλάνησης. Όπως είναι αναπόφευκτο να μην υπάρξει ερωτική σχέση μεταξύ μοντέλου και ζωγράφου, υπερβαίνει και η σχέση του μεταφραζόμενου και του μεταφραστή το επαγγελματικό επίπεδο και περνά στο προσωπικό, στην αγάπη, στον καθρέφτη. Ο μεταφραστής συνήθως απορροφά τον φανταστικό κόσμο του συγγραφέα τον οποίο μεταφράζει και συχνά ο μεταφραζόμενος νιώθει ότι καταπιέζεται, αν και σ’ εμένα η αίσθηση της πίεσης δρα διεγερτικά. Μου αρέσει να μοιράζομαι και δεν φοβάμαι να χάσω ό,τι θέλω να δώσω.

Κανείς δεν μπορεί να κολακέψει καλύτερα το ναρκισσισμό του συγγραφέα απ’ ό,τι ο μεταφραστής, ο οποίος εκτιμά το έργο του απερίγραπτα και ταυτόχρονα το ανατέμνει, το εξετάζει εξονυχιστικά για να ανακαλύψει γιατί ο συγγραφέας επέλεξε μία λέξη και όχι μία άλλη. Τότε έρχεται και η στιγμή που οι δυο προσωπικότητες συγχωνεύονται, κάτι που παραπέμπει σε παράφορο έρωτα. Αλλά ο μεταφραστής δεν είναι δουλοπρεπής και ούτε πρέπει να είναι. Το ίδιο και ο συγγραφέας.

Υπάρχει όμως μια επικίνδυνη στιγμή στη στενή σχέση μεταξύ συγγραφέα και μεταφραστή. Αυτή η στιγμή φτάνει όταν ο μεταφραστής αισθάνεται συγγραφέας του κειμένου, δημιουργός του. Επειδή «μεταφράζω» θα πει «κατέχω», «κυριαρχώ», μερικές φορές ο μεταφραστής μπορεί να πιστεύει ότι το έργο τού ανήκει. Αυτή είναι η αμαρτία της φιλαρέσκειας και πρέπει να ξεριζωθεί συθέμελα.  Ούτε εγώ, η συγγραφέας, είμαι συγγραφέας του κειμένου – υπό την έννοια ότι οφείλω πάρα πολλά σε άλλους συγγραφείς, του παρελθόντος και του παρόντος – ούτε ο μεταφραστής είναι κάτοχος του κειμένου, όταν το έχει μεταφράσει. Είναι αλήθεια όμως, ότι το βιβλίο μου Einzelgänger der Liebe” (Μοναχική αγάπη) δεν υπήρχε στα γερμανικά, μέχρι που κάποιος το μετέφρασε, όμως ούτε εγώ είμαι εντελώς υπεύθυνη για το βιβλίο, ούτε η μεταφράστριά μου. Ίσως η γερμανική εκδοχή να είναι η κοινή μας κόρη. Το πολύ-πολύ  να πρόκειται για συνενοχή, όχι όμως για  πνευματική ιδιοκτησία.

Πρέπει να πω ότι αυτή η συνενοχή που αναπτύσσεται μεταξύ εμού, ως συγγραφέως, και των μεταφραστών μου, συγκαταλέγεται στα πιο ευχάριστα συναισθήματα που έχω βιώσει στη ζωή μου. Σε αυτό αφιερώνομαι ολοκληρωτικά, χωρίς να κρατάω κάτι για τον εαυτό μου. Στην ουσία, ανακαλύπτω τα κείμενα εκ νέου, όταν κάποιος τα μεταφράζει. Ανακαλύπτω αυτό που ενώ έγραφα ανήλθε από το ασυνείδητο και μέσω της μετάφρασης πέρασε στο συνειδητό. Είναι η μοναδική ευκαιρία που δίνω στον εαυτό μου να θυμηθεί ό,τι έχει γραφεί, γιατί είμαι πεπεισμένη ότι για να μπορεί κάποιος να συνεχίσει να γράφει, πρέπει να ξεχάσει ό,τι έχει ήδη γραφεί.

Περιστρεφόμενοι καθρέφτες

Τέλος, όπως και σε κάθε ερωτική σχέση, μπαίνει και κάποιος τρίτος στο παιχνίδι. Συνήθως ο μεταφραστής, ενώ εργάζεται, σκέφτεται κι αυτός ένα αγαπημένο πρόσωπο, στο οποίο θα ήθελε να αφιερώσει τη μετάφρασή του. Στο βιβλίο μου Playstation” διηγούμαι σε μορφή ποιήματος την ωραιότερη εμπειρία που έχω βιώσει με έναν μεταφραστή. Ήταν ένας αυθόρμητος μεταφραστής, ένας νέος και όμορφος δασοπόνος, ο οποίος αναδάσωνε ένα καμένο δάσος στην Καταλονία με αριές. Εντελώς τυχαία διάβασε το μυθιστόρημά μου Einzelgänger der Liebe” (Μοναχική αγάπη) και ερωτεύτηκε το βιβλίο. Επειδή όμως ήταν ερωτευμένος και με μία κυρία στο Παρίσι, η οποία μέχρι τότε δεν είχε ανταποκριθεί στην αγάπη του,  και επειδή πίστευε ότι στις σελίδες του βιβλίου μου θα βρει τα αισθήματα και τα συναισθήματα που της είχε προβάλει, ξεκίνησε να μεταφράζει γι’ αυτήν το βιβλίο μου στα γαλλικά, τα βράδια, όταν την επισκεπτόταν. Η κυρία άρχισε να ανταποκρίνεται στην αγάπη του ολοένα και περισσότερο και ο μεταφραστής ξεκίνησε να συντάσσει το κείμενο στα γαλλικά. Μου το έστειλε, μου εμπιστεύτηκε ότι δεν ήταν επαγγελματίας μεταφραστής, αλλά ένας ερωτευμένος άνθρωπος, και η εκδοχή του μυθιστορήματος μού άρεσε τόσο πολύ, που υπέβαλα την έκδοσή του σε ένα γαλλικό εκδοτικό οίκο.

Σε τελική ανάλυση, ίσως η αγάπη δεν είναι τόσο μοναχική, όσο υπάρχουν κείμενα προς μετάφραση. Είναι καθρέφτες. Και όταν μερικές φορές μας προδίδουν, είναι αλήθεια ότι μας κάνουν να εξελισσόμαστε.

(* Η Cristina Peri Rossi (1941- , Μοντεβιδέο) είναι μία από τους σπουδαιότερους ισπανόφωνους συγγραφείς. Το έργο της έχει μεταφραστεί σε 20 γλώσσες και περιλαμβάνει όλα τα είδη: ποίηση, διηγήματα, μυθιστορήματα, δοκίμια, άρθρα. Το 1972 εξορίστηκε από την Ουρουγουάη για πολιτικούς λόγους και από το 1974 έχει ισπανική υπηκοότητα. Η Peri Rossi έχει διακριθεί πολλάκις, ενώ πρόσφατα της απονεμήθηκε το φημισμένο Διεθνές Βραβείο Ποίησης του Ιδρύματος Loewe.)

ΠΗΓΗ: Humboldt 

Aglaia Pantelaki

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
ΡΟΗ ΕΙΔΗΣΕΩΝ
latestpopular