***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***
«Η φύση δημιουργεί τις δικές της συγγένειες, κάποτε πολύ πιο ισχυρές από τις άλλες που μας χαλκεύει το αίμα.
Δυόμισι χιλιάδες χρόνια πίσω, στη Μυτιλήνη, βλέπω ακόμη τη Σαπφώ σαν μια μακρινή εξαδέλφη που παίζαμε μαζί στους ίδιους κήπους, γύρω απ’ τις ίδιες ροδιές, πάνω απ’ τις ίδιες στέρνες. Λιγάκι μεγαλύτερη στα χρόνια, μελαχρινή, με λουλούδια στα μαλλιά κι ένα κρυφό λεύκωμα γεμάτο στίχους που δεν μ’ άφησε ν’ αγγίξω ποτέ.
Βέβαια, είναι που ζήσαμε στο ίδιο νησί. Που είχαμε την ίδια αίσθηση του φυσικού κόσμου, τη χαρακτηριστική, που εξακολουθεί αναλλοίωτη από τα χρόνια ίσαμε σήμερα να παρακολουθεί τα τέκνα της Αιολίδας. Αλλά πάνω απ’ όλα είναι που δουλέψαμε – στα μέτρα του ο καθένας – με τις ίδιες έννοιες, για να μην πω περίπου με τις ίδιες λέξεις: με τον ουρανό και τη θάλασσα, τον ήλιο και τη σελήνη, τα φυτά και τα κορίτσια, τον έρωτα. Μια συζυγία, μισή στον ουρανό και μισή στη γη, μισή στην αμφιβολία και μισή στην αθανασία, ευδιάκριτη εάν όχι τίποτε άλλο. Ας μου συγχωρεθεί, λοιπόν, να μιλήσω για τη Σαπφώ σαν μια σύγχρονή μου. Στην ποίηση, όπως και στα όνειρα, δεν γερνάει κανένας».
Με αυτά τα λόγια ο Οδυσσέας Ελύτης διασαφηνίζει τη βαθιά πνευματική του συγγένεια με την ποιήτρια της αρχαιότητας και τη διακειμενική τους σχέση, έτσι όπως εξελίχθηκε μέσα από τα σύμβολα και τα μοτίβα της σαπφικής ποίησης που χρησιμοποίησε ο ίδιος.
Ο Ελύτης συναισθάνεται αυτή τη συγγένεια πολύ νωρίς. Και συνειδητά αρχίζει έναν πνευματικό διάλογο με τη Σαπφώ, αφού η αγάπη για την ποίηση, του ήρθε ξαφνικά, για την ακρίβεια, όπως έχει γράψει ο ίδιος στο «Χρονικό μιας δεκαετίας» (Ανοιχτά Χαρτιά, εκδ Ίκαρος) «καθώς τριγύριζα στις αίθουσες του βρετανικού Μουσείου και βρέθηκα μπροστά σ’ έναν πάπυρο πρασινωπό, αν θυμάμαι καλά, με χαραγμένο επάνω του ένα απόσπασμα της Σαπφώς».
Έκτοτε, το έργο του Ελύτη θα διατρέχεται από τη δύναμη του σαπφικού λόγου. Δεν είναι λίγες οι αναφορές των λέξεων και των στίχων που επιλέγει για να χρησιμοποιήσει στην ποίησή του. Η Σαπφώ γίνεται για τον Ελύτη μια καθοδηγητική δύναμη που τον συνδέει με την αρχαιότητα και τον καθάριο λόγο της, μια ανεξάντλητη πηγή καθάριου γλωσσικού νερού, που ρέει ολόφρεσκο ως τις μέρες μας και οφείλει να φτάσει στον αναγνώστη, καθώς συμπαρασύρει την καθαρότητα της ελληνικής αρχαιότητας και τη σημασία της συνέχισής της μέχρι σήμερα και για πάντα. Άλλωστε, για τον Ελύτη η γλώσσα είναι ένας φορέας συγκίνησης∙ μεταφέρει μέσα στο χρόνο μια παμπάλαια γλωσσική ηθική που οφείλουμε να προστατεύσουμε. Αυτό γίνεται το μέγιστο χρέος του ποιητή και καθορίζει, ως ένα βαθμό, το έργο του.
Ακόμα και όταν μεταφράζει τη Σαπφώ ο Ελύτης αυτό που καταθέτει δεν είναι μόνο η απόδοση του σαπφικού έργου στη νεοελληνική αλλά η πλήρη ανασύστασή των αποσπασματικών κειμένων με σκοπό την αθανασία τους. Η Σαπφώ αποκαθίσταται σε μια άλλην εποχή μέσα από την πένα ενός τεράστιου ποιητή, που νιώθει την ευθύνη του απέναντι στην Ιστορία της Ποίησης και της ελληνικότητάς της. Τα ποιητικά θραύσματα από το έργο της αρχαίας ποιήτριας, που διασώθηκαν μέσα στους αιώνες, λάμπουν ολοκαίνουργια στο νέο τους περίβλημα, ή μάλλον στην αληθινή τους φυσιογνωμία, αφού προσωπική ευθύνη του ποιητή είναι να αποδοθούν με έναν τρόπο ικανό να αγγίξει την ψυχή των ανθρώπων ξανά, έναν τρόπο που θα αποδίδει τη λαμπρότητά τους.
Σε πολλά σημεία του έργου του ο Ελύτης δηλώνει τον θαυμασμό του για την Σαπφώ. Χαρακτηριστικό είναι το απόσπασμα από «Τα μικρά έψιλον» που υπάρχουν στη συλλογή πεζών κειμένων του
«Εν Λευκώ»: «Τέτοιο πλάσμα ευαίσθητο και θαρρετό συνάμα δε μας παρουσιάζει συχνά η ζωή. Ένα μικροκαμωμένο βαθυμελάχροινο κορίτσι, ένα “μαυροτσούκαλο”, όπως θα λέγαμε σήμερα, που ωστόσο έδειξε ότι είναι σε θέση να υποτάξει ένα τριαντάφυλλο, να ερμηνέψει ένα κύμα ή ένα αηδόνι, και να πει “σ’ αγαπώ”, για να συγκινηθεί η υφήλιος».
Ο Ελύτης θεωρεί την ελληνική αρχαιότητα ένα μοναδικό χωροχρόνο μέσα στον οποίο μπορούμε να διακρίνουμε τον διανοητικό κόσμο αρυτίδωτο. Είναι δεδομένο το γεγονός, πως ο σύγχρονος μελετητής του έργου του Οδυσσέα Ελύτη θα μπορέσει να αντιληφθεί πολλά για τη σημασία του λυρισμού στην ποίησή του αν επικεντρωθεί στην διασαφήνιση της σχέσης του με την Σαπφώ. Ο ηλιοκεντρικός Ελύτης αναγνωρίζει τη δύναμη της σαπφικής σελήνης και ανακαλύπτει την αμφίδρομη διάσταση της αρμονικής συνύπαρξης του φωτός του ήλιου και της σελήνης και της σύνδεσή τους.
Το φως, σε κάθε του μορφή, είναι για τον Ελύτη ένα μέσο αποκρυπτογράφησης της ίδιας της ανθρώπινης φύσης και ύπαρξης. Κάθε αποσταθεροποίησή του καταλύει τη σημαντικότητα της διαύγειας, που απαιτείται, για να νοηματοδοτηθει εκ νέου ο κόσμος, ο κλεισμένος μέσα στο κέλυφος «μιας χωρίς ήθος ηθικής». Η μεταφυσική επανάσταση της αισθητικής υπάρχει μέσα από την επικράτηση της διαύγειας του φωτός και είναι αυτή που συντελέστηκε στο έργο πολλών νεότερων δημιουργών. Από τις αναζητήσεις του Ματίς, τον μεταϊμπρεσσιονισμό του Σεζάν, τον κυβισμό του Πικάσο, η σύγχρονη τέχνη καθορίστηκε από τη μεταφυσική του φωτός έτσι όπως την διασαφηνίζει στο έργο του ο Οδυσσέας Ελύτης.
Γράφει στη Μέθοδο του Άρα : «… όταν μιλώ για τη διαφάνεια, υπονοώ ακριβώς αυτό: τη δυνατότητα να βλέπεις μέσα από το αθώο το ένοχο και μέσα από το λευκό το μαύρο».
Έτσι λοιπόν, ολόκληρο το έργο του Οδυσσέα Ελύτη μπορεί να εκτιμηθεί ως μια πρόσκληση σε ένα πνευματικό ταξίδι αμέτρητων προκλήσεων. Ένα ταξίδι ικανό να διαμορφώσει παράλληλα ένα νέο σύστημα αξιών, την αισθητική αντίληψη μιας πρωτογενούς ηθικής. Γι’ αυτό το λόγο, ο Ελύτης μάςπροτρέπει να ξεκινήσουμε από τη διανοητική, γλωσσική και λυρική σχέση μας με την ελληνική αρχαιότητα. Η μακρινή του ξαδέλφη, όπως λέει ο ίδιος, η Σαπφώ, ο Όμηρος, ο Αρχίλοχος, ο Πλάτωνας ή ο Πλωτίνος δεν είναι απλώς μερικές από τις προσωπικές του αναφορές, είναι τα ηθικά ερείσματα που θα χρειαστούμε για να αρχίσουμε το ταξίδι για την κατάκτηση της διαφάνειας.
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
