Please enable JavaScript to view the comments powered by Disqus.

 

Τα σπλάχνα του Νίκου Ξένιου (εκδόσεις Κριτική, 2019) είναι ένα μυθιστόρημα καταβύθισης στον ψυχισμό του ήρωα Άλκη Δομέστικου και παρακολούθησης της ιδεολογίας του, όπως διαμορφώνεται κατά την πορεία της ζωής του, η οποία διατρέχει σχεδόν όλον τον εικοστό αιώνα ως τις αρχές του επόμενου, ενώ το σκηνικό συμπληρώνεται μέσω της αποτύπωσης του Ελλαδικού και Ευρωπαϊκού χώρου, με όλα τα σημαντικά γεγονότα που τον καθόρισαν να λειτουργούν ως φόντο  σ’ αυτό. Το ενδιαφέρον εδώ έγκειται στον χαρακτήρα της διαμορφούμενης ιδεολογίας που προσιδιάζει στον φασισμό και στον τρόπο με τον οποίο επιτυχώς προκύπτει από την αφήγηση η υπηρέτηση του σχήματος αιτίου  – αιτιατού, όσον αφορά τη διαμόρφωσή της, προκειμένου να γίνει αντιληπτή, αλλά και αποδεκτή, όχι με την έννοια της ανοχής ή της υιοθέτησης, αλλά ως κατανόηση της διαδικασίας διάπλασής της.

Για την επίτευξη της διείσδυσης στα άδυτα του ήρωα, που εκ των πραγμάτων δεν μπορεί παρά να λογίζεται ως αρνητικός, ο συγγραφέας εξ αρχής επιλέγει πρωτοπρόσωπη αφήγηση, με τον Άλκη να είναι ο φορέας αυτής. Μέσω ημερολογιακών καταγραφών που συντάχθηκαν μετά τη βίωση όσων παρατίθενται, και που εντοπίστηκαν μετά τον θάνατο του ήρωα, όπως θεωρεί για την αληθοφάνεια της ιστορίας ο κατοπινός τριτοπρόσωπος αφηγητής, ο οποίος ελέγχει ως φαίνεται το σύνολο της αφήγησης, παρακολουθούμε την προσωπική του πρόσληψη γεγονότων που αποδεικνύονται στην πορεία καθοριστικά της εσωτερικής, αλλά και εξωτερικής του ζωής.

Ως υποκείμενο, λοιπόν, της αφήγησης ο Άλκης εκκινά την ιστορία και εξ αρχής ανιχνεύονται στοιχεία που εκ των υστέρων ο αναγνώστης τα αναγνωρίζει ως προμηνύματα, καθώς προετοιμάζουν για ό, τι ακολουθεί. Επιστρέφοντας στο παρελθόν του καταγράφει μνήμες από την παιδική του ηλικία στη Θεσσαλονίκη του μεσοπολέμου, «συγκεχυμένες και άτακτες», αλλά καθοριστικές της ψυχοσύνθεσής του και αποκαλυπτικές της ιδιοσυγκρασίας του. Εκεί, λοιπόν, στη Θεσσαλονίκη του 1931 ο Άλκης θα βιώσει την πυρκαγιά στην Εβραϊκή συνοικία Κάμπελ, συγκρατώντας ελάχιστες εικόνες που συγκροτούν ένα αίνιγμα προσωπικό, η λύση του οποίου θα δοθεί για τον ίδιο, αλλά και για τον αναγνώστη με αφηγηματική συνέπεια στο τέλος της ιστορίας. Μέσα από την αφήγηση της ζωής των παιδικών του χρόνων τα σπέρματα του φασισμού γίνονται διακριτά. Ο Άλκης έλκεται από φασιστικά περιοδικά που κυκλοφορούν, ενοχλείται συνειδητά από την παρουσία και τη ζωή των Εβραίων, που τους θεωρεί «ξένα στοιχεία» πέραν της «κανονικής ζωής» (Ο μικρόκοσμός μου –ένα συγκεχυμένο σύμπαν από επιθυμίες, εικόνες αποσπασματικές του παρελθόντος και εκλάμψεις προφητικές του μέλλοντος – απέβαλλε σαν ξένα στοιχεία τις παραστάσεις ενός κόσμου που πίστευε σε διαφορετικά πράγματα, που είχε διαφορετικές συνήθειες και που υπέσκαπτε, τρόπον τινά, το οικοδόμημα «κανονικής ζωής» που είχα στον νου μου), θαυμάζει τη στρατιωτική οργάνωση των Γερμανών, τρομάζει μετά την απελευθέρωση από τον πολυκομματισμό, ενώ ως αντίστιξη σε όλα αυτά λειτουργεί το προοδευτικό οικογενειακό περιβάλλον στο οποίο ζει, στοιχείο που βεβαιώνει ότι συχνά η υιοθέτηση μιας ιδεολογίας είναι κυρίως προσωπική υπόθεση και όχι αποκλειστικά απόρροια επιρροών.

Κι ενώ θα περίμενε κανείς μέσω της αμεσότητας που εξασφαλίζει μια ημερολογιακή καταγραφή να παρακολουθήσει τον συναισθηματισμό του γράφοντος τουλάχιστον όταν αναφέρεται σε προσωπικές απώλειες, η στεγνότητα και η εσωστρέφεια του ήρωα δεν επιτρέπουν κάτι τέτοιο, παρά μόνο όταν η αφήγηση αφορά το πρόσωπο που υπήρξε ο έρωτας της ζωής του, μέσω του οποίου ανασυνθέτει τη «χαμένη Ζεφυρία», ως  χώρο βίωσης μιας απόλυτα προσωπικής αίσθησης, σε μια περίοδο που όλα έδειχναν πως θα μπορούσε να υπηρετήσει την «κανονικότητα» στην ζωή του, έχοντας επίγνωση του γεγονότος αυτού. Μια «κανονικότητα» που τη στοιχειοθετούν οι καλές σπουδές στο αντικείμενο ενδιαφέροντός του την Ιστορία, ο έρωτας για τη Χρύσα, ο επακόλουθος γάμος, το παιδί, η πανεπιστημιακή καριέρα.

Ωστόσο, η κανονικότητα αυτή αίρεται από επιλογή. Η Χρύσα είναι αφοσιωμένη στην καριέρα της ηθοποιού, ο Άλκης στην πανεπιστημιακή έρευνα, ενώ επιλέγει να ζει κατά κύριο λόγο στη Γαλλία, διατηρώντας ηθελημένα απόσταση από την οικογένειά του, γιατί πρωτίστως ενδιαφέρεται για την επιστήμη του και την προσωπική του ανάδειξη. Εκεί, καταγράφει ο ίδιος την εκδήλωση ενός ιδιότυπου ερωτισμού, την επαφή του με ακραίας ιδεολογίας ανθρώπους, την ελιτίστικη εναντίωσή του στην πνευματική σήψη με την παράλληλη  πίστη στον προσωπικό και όχι στον συλλογικό πολιτικό αγώνα, την επακόλουθη απάθειά του έναντι της χούντας των συνταγματαρχών του ’67 και συλλογικών εξεγέρσεων, όπως των γεγονότων του Μάη του ’68 στο Παρίσι, αλλά και τη γνωριμία του με τον Μίκαελ, ένα πρόσωπο που θα μείνει στη ζωή του ως το τέλος της, μέσω του οποίου θα ξεδιαλύνει τις παρελθοντικές του μνήμες, διεισδύοντας στο βάθος του εαυτού του.

Η προσωπική, λοιπόν, καταγραφή του ήρωα συνιστά εκείνο το αφηγηματικό επίπεδο, στο οποίο σκοπίμως επιφανειακά, για την υπηρέτηση της αποτύπωσης του ιδιόμορφου ψυχισμού του, τοποθετείται η σταδιακά διαμορφούμενη ακραία ιδεολογία του, ενώ μέσω της ακόλουθης παντογνωστικής τριτοπρόσωπης αφήγησης θα υπάρξει διείσδυση στον εσωτερικό κόσμο του, εφ’ όσον αυτό ο ίδιος ως αφηγητής της ιστορίας του δεν το επιτρέπει. Μάλιστα, επιτελώντας και επικοινωνιακή λειτουργία ο αποστασιοποιημένος αφηγητής θα δηλώσει πως απαιτείται η απόσταση για τη «σφαιρική αντίληψη» της ιδιοσυγκρασίας του ήρωα, αποδεικνύοντας πως η αφηγηματική διαδικασία στην προκειμένη περίπτωση δεν είναι σχηματική, αλλά ουσιαστική, με συγκεκριμένη στόχευση. (Θα πρέπει να δεις τα πράγματα από απόσταση. Να αφουγκραστείς την οπτική των ανθρώπων που τον περιβάλλουν, των ανθρώπων που τον αγαπούν και αυτών που τον μισούν, ώστε να έχεις σφαιρική αντίληψη. Όποιος το αμφισβητεί αυτό, μεροληπτεί υπέρ του λογοτεχνικού ήρωα, σαν συγγραφέας που έχει προσωπική σχέση με τον επινοημένο ήρωά του και έχει συμφέρον να τον κολακεύει και να τον εξιδανικεύει, σαν να ήταν αληθινός. Όπως αντιλαμβάνεστε, όμως, δεν συμβαίνει στην περίπτωσή μας.)

Ως αντικείμενο πλέον της αφήγησης ο Άλκης παρουσιάζεται ακόμα και για το πρόσωπο που είναι κοντά του πάντα και που εκπροσωπεί στη ζωή του τον ορθό λόγο, την εξαδέρφη του Βιρζινί, επιφανειακός, στημένος, με στόχο την αποδοχή από τους άλλους, που φαίνεται να είναι αυτό που τον κατατρύχει, όπως και η αποδοχή του ίδιου του εαυτού, στον οποίο μοιάζει να θέτει προσωπικές απαγορεύσεις, βιώνοντας κατοπινά την ηδονή της υπέρβασής τους. Στα πλαίσια αυτά εκδηλώνει ομοφυλοφιλικές τάσεις στις νυχτερινές του περιπλανήσεις, αν και στην προσωπική του ιεράρχηση οι ομοφυλόφιλοι αποτελούν υποδεέστερη κατηγορία ανθρώπων, δοκιμάζοντας τα όρια της αυτοαποδοχής, ενώ αποστασιοποιείται από τη ζωή του στην Ελλάδα απολύτως συνειδητά, συγκροτώντας μια μοναχική ζωή στη Μασσαλία, όντας εμμονικός με τα ταξίδια σε μια προσπάθεια αναζήτησης επιστημονικών κυρίως διεξόδων και με κύριο στήριγμά του τη μαθητεία κοντά του του νεαρού Ζακ, ενώπιον του οποίου επιχειρεί να κατασκευάσει το οικογενειακό του παρελθόν ως ευγενές με στόχο την αυτοαποδοχή. Οι αυτοκτονικές τάσεις που εκδηλώνει αποκαλύπτουν τον ταραγμένο του ψυχισμό, το έντονο ανικανοποίητο, τη σύγκρουσή του με ό,τι τον περιβάλλει, τη διαρκή εσωτερική του αιώρηση, την οποία από την παιδική του ηλικία είχε συμβολοποιήσει μέσω της ύπαρξης του προσωπικού του δημιουργήματος, του μετέωρου «μικρού παλιάτσου», αλλά και την απόρριψη του ίδιου του του εαυτού, ενώ προετοιμάζουν με την εξισορρόπηση της έντασης για το αναπόφευκτο τέλος του. 

Ακολούθως, η αφήγηση της μητέρας του Ζακ Ευθαλιάς Εμεριάν, που  μοιάζει με μαρτυρία, λειτουργεί διττά. Αφ’ ενός συμβάλλει σε μια πιο ολοκληρωμένη απεικόνιση του πρωταγωνιστή, μέσα από τον τρόπο που τον έβλεπαν οι άλλοι, αφ’ ετέρου δίνει την ευκαιρία στον συγγραφέα να παρουσιάσει τη ζωή ενός ξένου στη Μασσαλία των τελευταίων δεκαετιών του 20ου αιώνα. Στον λόγο της αποτυπώνονται οι δυσκολίες ένταξης των μεταναστών στη γαλλική κοινωνία, ο αγχογόνος αγώνας της επιβίωσης, η βίωση της περιθωριοποίησης, η ανοχή και η υποταγή στην εξουσία των άλλων. Από την άλλη, μέσα από την οπτική της Ευθαλίας αισθητοποιείται ακόμα περισσότερο η απομόνωση του Άλκη, οι δυσκολίες εξισορρόπησης του ψυχισμού του, η ανάγκη του για επιβεβαίωση μέσα από την εκδήλωση εξουσιαστικής δύναμης. 

Για τα τελευταία χρόνια της ζωής του Άλκη τα ηνία της αφήγησης αναλαμβάνει και πάλι ο τριτοπρόσωπος αφηγητής που ως συγγραφικό προσωπείο στοχεύει στην αντικειμενικότητα και τη διαφάνεια. Η φασιστική θεωρία του, στην οποία κεντρικό ρόλο διαδραματίζει η εξουσία που θα φωτίσει το σκοτάδι των μαζών, έχει πλέον ολοκληρωθεί και κομμάτια της διαχέονται τόσο στις διαλέξεις του, όσο και στα μαθήματά του με τον Ζακ, τα οποία εντατικοποιούνται, με κύριο στόχο την κατήχησή του στη πολιτική θεωρία του  μέντορά του και τη διαφθορά του. Παράλληλα, η ψυχική ανισορροπία του Άλκη θεωρείται πια δεδομένη. Ο ερμητισμός του, η καταβύθισή του στα σπλάχνα του φασισμού και ο πειραματισμός του μέσω των προσωπικών του επιλογών δημιουργούν γύρω του έναν ασφυκτικό κλοιό, τον οποίο θα ενισχύσουν ανυπέρβλητες αποκαλύψεις για το παρελθόν του και θα τον οδηγήσουν στο τέλος κατ’ επιλογήν.

Εν κατακλείδι, ο συγγραφέας μέσα από την εναλλαγή των αφηγηματικών φωνών και τη συμπλοκή παρόντος – παρελθόντος για την πληρέστερη απεικόνιση του ήρωά του, μέσα ακόμη από ρεαλιστική, αλλά και ποιητική αφήγηση, για την αποτύπωση της εξωτερικής δράσης του και της εσωτερικής αιώρησής του, με μία γλώσσα που στέκεται επάξια έναντι αυτών των αφηγηματικών επιλογών, επιτυγχάνει να συγκροτήσει ένα μυθιστόρημα ψυχολογικής και πολιτικής υφής, στο οποίο η μυθοπλασία μέσω της μιμητικής της πρόθεσης δυνητικά μας κατευθύνει προς την ίδια την πραγματικότητα. 

Lamprini Gleridou

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
ΡΟΗ ΕΙΔΗΣΕΩΝ
latestpopular