Please enable JavaScript to view the comments powered by Disqus.

 

 Σταυροδρόμια, Τζόναθαν Φράνζεν, Εκδόσεις Ψυχογιός 

«Καθώς στρίβουμε και ξαναστρίβουμε, φτάνουμε στον δρόμο τον σωστό» 

Αναμφίβολα ο Τζόναθαν Φράνζεν εντάσσεται στο πάνθεον των μεγάλων Αμερικανών συγγραφέων. Γεννημένος στο Ιλινόις το 1959, μεγάλωσε σε προάστιο του Σεντ Λούις και μετά το κολέγιο σπούδασε με υποτροφία στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου. Η κριτική υποδέχθηκε με ευνοϊκά σχόλια το πρώτο του μυθιστόρημα (Εικοστή Έβδομη Πολιτεία, 1988) και ο συγγραφέας αγαπήθηκε αμέσως από το αναγνωστικό κοινό, ενώ στο δεύτερο του, Κραδασμοί (1992), έγινε φανερό ότι η αγαπημένη του θεματική θα ήταν οικογένεια. Γιατί, όπως χαρακτηριστικά δήλωσε και σε πρόσφατη συνέντευξή του (Νικόλας Ζώης, Καθημερινή 29/02/22) αποτελεί γι’ αυτόν, μαζί με τον Θάνατο, «μια αναπόδραστη κατηγορία» που η λογοτεχνία αγαπά να συνδιαλέγεται μαζί της από τις απαρχές της ως και σήμερα.

Ο Φράνζεν ξεδίπλωσε το σύνολο των συγγραφικών του αρετών στο τρίτο του κατά σειρά μυθιστόρημα, τις Διορθώσεις (2001) και απέσπασε το μεγαλύτερο λογοτεχνικό βραβείο στην Αμερική, το National Book Award. Εκεί, όπως σημειώνει ο σπουδαίος μεταφραστής του στην Ελλάδα για τις εκδόσεις Ψυχογιός, Γιώργος – Ίκαρος Μπαμπασάκης (Σταυροδρόμια, Επίμετρο), εστιάζει «τόσο στην οικογένεια όσο και στις κοινωνονικοπολιτικές εξελίξεις στην αυγή της δεκαετίας του 2000». Γιατί ο Φράνζεν, πέρα από εξαιρετικός ανατόμος της οικογένειας και του  ψυχολογικού «δράματος» των μελών της, είναι και συστηματικός παρατηρητής και αναλυτής των κοινωνιολογικών, ιδεολογικών και πολιτικών εξελίξεων μέσα στις οποίες ο πλέον ανθεκτικός κοινωνικός θεσμός ζει και μεταλλάσσεται διαρκώς.

Τα επόμενα δυο του βιβλία (Ελευθερία 2010 και Αγνή 2015) δεν ενθουσίασαν ιδιαίτερα τους κριτικούς, σε αντίθεση με το τελευταίο του μυθιστόρημα, τα Σταυροδρόμια (2022). Εδώ, κατά γενική παραδοχή ο συγγραφέας όχι μόνο αγγίζει το επίπεδο των Διορθώσεων αλλά προχωρά ακόμα πιο πέρα και πιο βαθιά με οδηγό το μυθιστορηματικό του νυστέρι. Έτσι, στο τραπέζι του λογοτεχνικού του χειρουργείου βρίσκεται και πάλι μια οικογένεια, αυτή του φιλελεύθερου ακτιβιστή, λάτρη της τζαζ και του μπλουζ, αναπληρωτή πάστορα Ρος Χίλντεμπραντ και της Μάριον, ενώ ο τόπος που επιλέγεται ως σκηνικό της διήγησης είναι το φανταστικό Νιού Πρόσπεκτ στις Μεσοδυτικές Πολιτείες και η εποχή αυτή της δεκαετίας του ’70. Ο χρόνος εξέλιξης της ιστορίας είναι βραχύς: κάποιες μέρες των Χριστουγέννων του ‘71 και του Πάσχα του 72, αλλά η πυκνότητα των γεγονότων που αφορούν πέντε από τα έξι μέλη της οικογένειας (εξαιρείται ο μικρός  Τζάνστον) είναι μεγάλη. Πρόκειται για ήρωες που στο σύνολό τους βιώνουν βαθιά ηθική κρίση. Ή, ορθότερα, βρίσκονται σ’ ένα σταυροδρόμι της ζωής τους και αμφιταλαντεύονται για τον δρόμο που θα ακολουθήσουν στη συνέχεια.

Ο πάστορας Ρος αισθάνεται πραγματικά ότι βαδίζει στο κενό. Ο βοηθός του, Ρικ Άμπροουοζ, όχι μόνο έκλεψε το κοινό τους δημιούργημα, τα «Σταυροδρόμια» μια πολυπληθή ομάδα νεαρών Χριστιανών που στην πραγματικότητα αποτελεί «πιο πολύ ένα ψυχολογικό πείραμα παρά χριστιανισμό», όπως δηλώνει ο ίδιος ο Ρικ, αλλά επιπλέον, αν δεν έκανε τίποτα για να την αποτρέψει την αποβολή του απ’ αυτή. Αμφιταλαντεύεται για την πίστη του στον Θεό, ενώ η σχέση του με τη Μάριον βρίσκεται στο ναδίρ και αναρωτιέται «πώς θα ήταν άραγε να ζεις μ΄ έναν άνθρωπο ικανό για την χαρά». Και σαν να μην έφταναν αυτά, τα τρία μεγαλύτερα παιδιά του, του έχουν γυρίσει εμπράκτως τις πλάτες. Επέλεξαν να συμμετέχουν στα «Σταυροδρόμια» ακόμα και μετά την αποχώρησή του, υποκύπτοντας στην γοητεία του Ρικ κι αναγνωρίζοντας έτσι άρρητα την ανωτερότητα των καθοδηγητικών ικανοτήτων σε σχέση μ’ αυτές του πατέρα τους. Μόνο φωτεινό σημείο στη ζωή του αποτελεί η ακατανίκητη έλξη που αισθάνεται για μια νεαρή χήρα και ενορίτισσά του. Θα κατορθώσει να την κατακτήσει ερωτικά; Η επιθυμία του θα επανακαθορίσει τη σχέση του με τον Θεό; Πώς θα εξελιχθεί η σχέση του με τη σύζυγό του; Σύμφωνα με τον ίδιο, «στρίβοντας και ξαναστρίβοντας φτάνουμε στον σωστό δρόμο». Είναι όμως αληθές κάτι τέτοιο  ή στην πραγματικότητα αποτελεί μια ευρέως διαδεδομένη κοινοτοπία;

Η σύζυγός του Μάριον, έχει κρύψει βαθιά μέσα της το παρελθόν της, αλλά και κάτω από τα είκοσι και πλέον κιλά που έχει πάρει τα τελευταία χρόνια. Τα δραματικά γεγονότα που την καθόρισαν, πριν ακόμα γνωρίσει τον Ρος, δημιουργήσουν οικογένεια και ξεκινήσει μια καινούρια ζωή, του τα έχει αποκρύψει ολοσχερώς. Ο Φράνζεν θα μας τα αποκαλύψει μέσα από τις συζητήσεις της Μάριον με την ελληνικής καταγωγής ψυχοθεραπεύτριά της και τις αναδρομές που αναγκαστικά θα πραγματοποιήσει στην μακρινή εκείνη εποχή κατά τη διάρκεια των συναντήσεων του, όταν ακόμα αισθανόταν επιθυμητή και νέα. Το γεγονός ότι θα επιδιώξει και θα επιτύχει την επιστροφή της στον τόπο και το βασικό πρόσωπο του νεανικού της δράματος (συμβολικά και στο σώμα της, όπως ήταν εκείνη την εποχή, χάνοντας όλα τα επιπλέον κιλά της) θα δράσει απελευθερωτικά για την ίδια και θετικά για τη σχέση της με τον Ρος ή θα την καταστρέψει ολοσχερώς; Κερδίζουμε ή χάνουμε όταν κοιτάμε κατάματα το παρελθόν μας; Έστω υπό την επήρεια της φενάκης ότι μπορούμε να το ξαναζήσουμε;

Στο μεγάλο τους γιό, τον Κλεμ, η ηθική κρίση εκδηλώνεται με την ως ένα βαθμό αυτοκαταστροφική εμμονή «να είναι πιο συνεπής από τον πατέρα του». Πιστεύει ότι αυτός,  παρά το γεγονός ότι στηρίζει έμπρακτα τους Ναβάχο, καθώς και τα μέλη μιας φτωχής ενορίας εγχρώμων κοντινού εκκλησιάσματος, απλά διατείνεται «ότι συμμερίζεται και συμπονάει τους ενδεείς», ενώ στην ουσία υλοποιεί μηχανικά το επιβαλλόμενο από τον χριστιανικό ηθικό κώδικα φιλανθρωπικό έργο. Ενώ, παράλληλα, επωφελείται από αυτό, αφού έτσι βρίσκει την ευχέρεια να κατακτήσει την όμορφη, νεαρή χήρα. Η εμμονή του να αποδειχθεί συνεπέστερος του πατέρα του, τον οδηγεί σε μια απέλπιδα χειρονομία. Διακόπτει τις σπουδές του στο Κολέγιο και απαρνείται τον έρωτα της νεαρής, απελευθερωμένης Σαρόν , επιδιώκοντας έτσι να κληθεί από το στρατολογικό γραφείο για να υπηρετήσει στο Βιετνάμ. Με αυτόν τον τρόπο πιστεύει ότι θα αποδείξει πως στον ανήθικο αυτόν πόλεμο δεν πρέπει να στέλνονται μόνο τα παιδιά φτωχών έγχρωμων, αλλά και όσα απολαμβάνουν το προνόμιο της «λευκότητας», όπως ο ίδιος.

Η αδελφή του Μπέκι είναι η όμορφη και επιθυμητή του Γυμνασίου. Μεγάλωσε πολύ κοντά συναισθηματικά με τον Κλεμ. Πριν αυτός φύγει για σπουδές τους ένωναν τα πάντα, διατηρώντας μια σχεδόν «αιμομικτική» σχέση. Κάτι που δεν λέγεται σαφώς στο μυθιστόρημα, αλλά υπονοείται. Ιδιαίτερα από τη σφοδρότητα της αρνητικής της διάθεσης απέναντι στον αδελφό της, όταν μαθαίνει ότι ο Κλεμ έχει ολοκληρωμένες ερωτικές σχέσεις με τη Σάρον. Η Μπέκι αποτελεί και το πρόσωπο του μυθιστορήματος που έλκεται όλο και εντονότερα από την πίστη στον Θεό. Αυτή η έλξη έχει διπλό αποτέλεσμα. Από τη μια την οδηγεί σ’ όλο και πιο ενεργή συμμετοχή στην Εκκλησία και από την άλλη στην αγκαλιά του Τάνερ, του αντίστοιχου «ωραίου» του σχολείου της, πιστού Χριστιανού, κιθαρίστα και μέλος του τοπικού συγκροτήματος ροκ. Η σχέση της Μπέκι με τον Κλεμ και με την υπόλοιπη οικογένεια ακολουθεί αντίστροφη πορεία απ’ αυτή με τον Τάνερ και την Πίστη. Διαρρηγνύεται μάλιστα ανεπανόρθωτα, όταν ενώ πείθεται από τους γονείς της να μοιράσει ισότιμα με τα υπόλοιπα αδέλφια της την κληρονομιά που άφησε αποκλειστικά σε κείνη η αγαπημένη της θεία και αδελφή της μητέρας της, το μεγαλύτερο μέρος θα «εξαερωθεί» από τον μικρότερο αδελφό της, τον ιδιαίτερα ευφυή Πέρι.

Ο Πέρι, το δεκαπεντάχρονο τρίτο παιδί της οικογένειας, πέφτει σταδιακά στην παγίδα των ναρκωτικών. Όπως συνέβη σε πολλούς νέους της γενιά τους, ευφυείς σαν κι αυτόν, που η ανάγκη τους να αποσπάσουν το θαυμασμό των άλλων, στάθηκε ισχυρότερη από την εξυπνάδα τους, με αποτέλεσμα να εξαρτηθούν από τις ψυχοτρόπες ουσίες. Όταν μάλιστα, επιχειρεί να γίνει «επιχειρηματίας» έμπορος ναρκωτικών, αντλώντας το αναγκαίο κεφάλαιο αρχικά από το μερίδιο του στην κληρονομιά της θείας και εν συνεχεία ιδιοποιούμενος με απάτη κι αυτό του Κλέμ, θα βυθιστεί στην παράνοια.

Ο Φράνζεν δεν ασχολείται ιδιαίτερα με το τέταρτο παιδί της οικογένειας, τον μικρό Τζάντσον, που βρίσκεται στο μεταίχμιο μεταξύ παιδικότητας και εφηβείας. Αν λάβουμε όμως υπόψη ότι, όπως έχει ανακοινώσει ο συγγραφέας, τα Σταυροδρόμια αποτελούν το πρώτο από τα βιβλία μιας τριλογίας με τον γενικότερο τίτλο A key to all mythologies, δεν είναι απίθανο να συναντήσουμε τον ίδιο ή κάποιον «Τζάνστον» ενήλικα, στο επόμενο βιβλίο του.

Γύρω από τους βασικούς ήρωες – πλανήτες του κόσμου που οικοδομεί ο  Φράνζεν βρίσκονται σε τροχιά μια σειρά πρόσωπα, κάποια από αυτά με ιδιαίτερη βαρύτητα και θέση στη διήγηση. Όπως η Φράνσις Κοτρέλ, η όμορφη χήρα που αναστάτωσε τον Ρος και έθεσε σε αμφισβήτηση την πίστη του και το αξιακό του σύστημα. Στο σύνολό τους όμως οι δευτεραγωνιστές της διήγησης συνθέτουν πρωτίστως ένα μωσαϊκό που λειτουργεί ως το εργαλείο της ανάδειξης των βασικών ηρώων του Φράνζεν σε ιδεότυπούς της εποχής.

Ο Ρος εκπροσωπεί τους πολιτικά και θεολογικά φιλελεύθερους πάστορες του 60-70, που σήμερα τείνουν να εκλείψουν. Η Μάριον τη μέση νοικοκυρά μιας εποχής που η γυναίκα ακροβατούσε μεταξύ προσωπικής πραγμάτωσης και της θυσίας των πάντων στο βωμό της οικογένειας. Ο Κλεμ τη γενιά της αμφισβήτησης του Πατέρα. Αυτή που αναζήτησε, μάταια από ό,τι αποδείχθηκε στην συνέχεια, μακριά από το περιβάλλον της πόλης και των προαστίων που γεννήθηκε, στην ύπαιθρο και την «απλότητα» της χειρωνακτικής εργασίας, την Αλήθεια και την αυτοπραγμάτωση. Η Μπέκι, τα εκατομμύρια των γυναικών που από «βασίλισσες του χορού αποφοίτων», εξελίχθηκαν σε θρησκευόμενες νοικοκυρές των Μεσοδυτικών πολιτειών, σήμερα ενδεχομένως και ψηφοφόρους του Τραμπ. Ο Πέρι, τόσους και τόσους προικισμένους νέους, που η υψηλή τους νοημοσύνη, όχι μόνο δεν τους προστάτεψε κατά το «πείραμα» της επαφής με τα ναρκωτικά, αλλά συνέβαλε στο να «καούν» απ’ αυτά, ιδιαίτερα τη δεκαετία  του ‘70.

Η μέχρι εξαντλήσεως του αναγνώστη, ψυχολογική και «ιδεολογική» ανάλυση των ηρώων του, που πραγματοποιεί ο Φράνζεν, όχι μόνο συνοδεύεται από την ιδιαίτερα οξυμένη κοινωνιολογική και πολιτική του ματιά, αλλά τις προϋποθέτει. Αλλιώς, θα λέγαμε ότι ο Φράνζεν, ιδιαίτερα στα Σταυροδρόμια, αναδεικνύεται σε ένα μεγάλο κοινωνιοψυχολόγο λογοτέχνη, που μας διηγείται με μαγικό τρόπο ιστορίες ανθρώπων σε βαθιά υπαρξιακή κρίση, δηλαδή σε «σταυροδρόμια» ζωής. Γι’ αυτό κι η ματιά του συγγραφέα στους ήρωές του είναι ιδιαίτερα τρυφερή και κανείς τους δεν γίνεται, ακόμα κι όταν βρεθεί στο ναδίρ της ύπαρξής του, αντιπαθής στον αναγνώστη. Αντίθετα, αυτός συμπάσχει μαζί τους. Όπως εξάλλου, συμβαίνει σ΄ όλα τα μεγάλα λογοτεχνικά έργα.

Τα Σταυροδρόμια είναι ένα σπουδαίο βιβλίο. Ενός σπουδαίου συγγραφέα που στην πατρίδα μας η μετάφρασή του είχε την τύχη εδώ και χρόνια να βρίσκεται στα χέρια του εξαιρετικού Γιώργου- Ίκαρου Μπαμπασάκη. Θα πρότεινα, μάλιστα, ιδιαίτερα σ΄ όσους δεν έχουν γνωρίσει μέχρι σήμερα τον Φράνζεν, να αρχίσουν την ανάγνωση του βιβλίου από το Επίμετρο του μεταφραστή. Σπουδαίο κείμενο και λίαν διαφωτιστικό για τι κρατά στα χέρια του ο αναγνώστης.

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png

This image has an empty alt attribute; its file name is sep-lit-1024x59.png
ΡΟΗ ΕΙΔΗΣΕΩΝ
latestpopular